Δούλεψα στον Κολωνό από το 2008 έως το 2011. Στην αρχή είχα συναντήσει μια ήσυχη γειτονιά· όταν σταμάτησα να πηγαίνω καθημερινά, το μέρος έδινε την αίσθηση ότι υποβαθμίζεται ταχύτατα, ακολουθώντας τους βίαιους ρυθμούς της ελληνικής κρίσης. Οι αφηγήσεις των παλιών κατοίκων για άλλες πιο ευτυχισμένες εποχές ήταν πάντα ένα αναπόσπαστο κομμάτι της γειτονιάς. Σαν μια κάπως σκονισμένη και φθαρμένη καρτ ποστάλ. «Μερικά μέτρα από εδώ, εκεί που τώρα είναι ένα συνεργείο, βρισκόταν η “Μεγάλη Πόρτα”, όπως την έλεγαν όλοι: ένα οικόπεδο γεμάτο μικροσκοπικά σπίτια· το καθένα ήταν ένα δωμάτιο, μία κουζίνα και τίποτε άλλο. Οι γυναίκες, που τότε ακόμα δεν εργάζονταν, κανόνιζαν να πιουν όλες μαζί τον καφέ τους μια συγκεκριμένη ώρα στην κοινόχρηστη αυλή, για να πουν τα νέα τους και να κουτσομπολέψουν», λέει η 83χρονη Μάχη Τσενέ, κοιτώντας με νοσταλγία έξω από το παράθυρό της στον πρώτο όροφο επί της οδού Ισμήνης. «Το απόγευμα έβγαζαν έξω τα καρεκλάκια τους για να συζητήσουν και να πλέξουν, όσο τα παιδιά έπαιζαν στον δρόμο. Ο Κολωνός ήταν μία από τις καλές γειτονιές. Είχε καλούς, τίμιους ανθρώπους».
Σήμερα, καθώς η εύρεση ενοικιαζόμενου σπιτιού στην Αθήνα γίνεται όλο και δυσκολότερη, η εν λόγω περιοχή έχει αποκτήσει μια σχεδόν παροιμιώδη φήμη, αφού «αν δεν βρεις αλλού, υπάρχουν πάντα τα δυάρια στον Κολωνό». Είναι μια στερεοτυπική φράση που λειτουργεί κάπως σαν παρηγοριά απέναντι στη συχνά ατέρμονη αναζήτηση νέας στέγης. Η αλήθεια, βέβαια, είναι αρκετά διαφορετική. Πριν ξεκινήσω το επιτόπιο ρεπορτάζ, έγραψα τη λέξη «Κολωνός» στην αναζήτηση γνωστών σάιτ ενοικιάσεων κατοικίας. Τα αποτελέσματα ήταν ενδεικτικά: υπήρχαν περισσότερα από 400 διαθέσιμα διαμερίσματα σε μια περιοχή της οποίας τα νοητά σύνορα ορίζονται από την εθνική οδό, την οδό Κωνσταντινουπόλεως, την Ακαδημία Πλάτωνος και τα Σεπόλια. Οι τιμές, πλην εξαιρέσεων, δεν ήταν εξωφρενικές. Σε καμία, όμως, περίπτωση δεν μπορούσες να τις χαρακτηρίσεις «ευκαιρία»: δεν υπήρχε σπίτι μεγαλύτερο των 40 τ.μ. με λιγότερα από 350 ευρώ τον μήνα.
«Ο κόσμος έχει απομονωθεί, δεν υπάρχει η επαφή όπως υπήρχε παλιότερα. Όταν πρωτοήρθα εδώ, το 1964, ήταν όλοι μία γειτονιά», αναφέρει η κ. Τσενέ. «Υπήρχαν ανοιχτές πόρτες στα σπίτια, υπήρχαν καφενεία και ένα κέντρο διασκέδασης στον Λόφο Σκουζέ. Ερχόταν κόσμος από άλλες περιοχές της Αθήνας, υπήρχε μια ζωντάνια. Σιγά σιγά όμως αυτό άλλαξε· οι περισσότεροι παλιοί κάτοικοι είτε έχουν μετακομίσει είτε έχουν φύγει από τη ζωή». Παρ’ όλα αυτά, καθώς περπατάς στους ήσυχους δρόμους ανάμεσα στον Λόφο του Κολωνού και τον Λόφο Σκουζέ, νιώθεις πως έχεις μεταφερθεί στον χρόνο: Τα σπίτια είναι χαμηλά (το πολύ μέχρι δύο ορόφους), οι δρόμοι έχουν ασυνήθιστα μεγάλο πλάτος, τα πεζοδρόμια είναι και αυτά φαρδιά, υπάρχουν μικρές, προσεγμένες αυλές, προσόψεις με νεοκλασικές λεπτομέρειες, κτίρια που υπακούν απόλυτα στις διδαχές του μοντέρνου κινήματος. Το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον της περιοχής είναι πολύ μεγάλο, ο κόσμος στον δρόμο όμως είναι λίγος, ενώ επικρατεί παντού ησυχία, η οποία διακόπτεται ξαφνικά καθώς από τα ηχεία ενός παλιού Toyota ξεπετάγονται με εκκωφαντική ένταση οι στίχοι του ράπερ Bloody Hawk. Τα πάντα θυμίζουν παλιά ελληνική ταινία των ’60s – εκτός, βέβαια, από τη μουσική υπόκρουση.
Aπό τα αρχαία χρόνια
Δεν υπάρχουν πολλές γειτονιές που μπορούν να υπερηφανευτούν ότι το όνομά τους αναφέρεται σε μια τραγωδία του Σοφοκλή (Οιδίπους επί Κολωνώ) – ο Κολωνός υπήρξε ένας από τους αριστοκρατικότερους δήμους της αρχαίας Αθήνας. Για τους περισσότερους σημερινούς Αθηναίους, όμως, παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος. Οι άνθρωποι εδώ είτε ζουν είτε δουλεύουν, κανείς δεν έρχεται για βόλτα, οι επισκέψεις από άλλες περιοχές της πρωτεύουσας είναι ελάχιστες. «Έρχομαι εννέα το πρωί και φεύγω τρεις το μεσημέρι. Έχω κρατήσει τις ηχογραφήσεις που με ενδιαφέρουν (μπάντες, θεατρικές παραστάσεις), συνεργάζομαι στο sound design με μια εταιρεία από το Λονδίνο και ασχολούμαι πια πιο πολύ με μείξη και mastering», λέει ο Νίκος Χαλντούπης, που βρίσκεται πίσω από τα SoundCave Studios στην οδό Καλλιπόλεως. Ο 40χρονος sound designer και συνθέτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην περιοχή, πριν συστηθεί στην αντεργκράουντ μουσική Αθήνα με το ψευδώνυμο The Mute.
«Όποιον έρχεται εδώ για πρώτη φορά, είτε είναι φίλος είτε επισκέπτης, τον πάω για καφέ στον λόφο», μου λέει καθώς βρισκόμαστε μερικά μέτρα κάτω από το ύψος του δρόμου, σε έναν χώρο γεμάτο από μουσικά όργανα και ειδικά μηχανήματα. Πραγματικά, οι μικροί πεζόδρομοι γύρω από τον λόφο του Ιππίου Κολωνού προσφέρονται για μια βόλτα σπάνιας αθηναϊκής ομορφιάς. Ένα μυστικό που απολαμβάνουν λίγοι μυημένοι, καθώς και οι μαθητές των δύο δημοτικών σχολείων που βρίσκονται στις παρυφές του λόφου.
Μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά, κοντά στην οδό Λένορμαν και στο Καπνεργοστάσιο (πέρα από τη φιλοξενία των συλλογών της Βιβλιοθήκης της Βουλής, ένα τμήμα πρόσφατα ξεκίνησε να λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος), το οικιστικό τοπίο αλλάζει εντελώς: Οι δρόμοι γίνονται πιο στενοί, τα μπαλκόνια βρίσκονται πιο κοντά το ένα στο άλλο και υπάρχουν ψηλά κτίρια με αρκετούς ορόφους που θυμίζουν εργατικές κατοικίες. «Στην πολυκατοικία όπου μεγάλωσα, στα σύνορα με την Ακαδημία Πλάτωνος, δεν έχουν αλλάξει και πολλά: εκεί ζουν λαϊκές οικογένειες (όπως έμεναν πάντα), μετανάστες δεύτερης γενιάς αλλά και άνθρωποι από το Πακιστάν και την Ινδία, οι οποίοι νοικιάζουν τέσσερα ή πέντε άτομα μαζί ένα διαμέρισμα. Η μόνη διαφορά είναι ότι στα χρόνια του κορωνοϊού εμφανίστηκαν και κάποιοι λίγοι νεαροί Έλληνες που θα μπορούσες να τους πεις και χίπστερ», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Νίκος.
Μπαίνοντας σε έναν κοντινό φούρνο με σκοπό να πάρουμε καφέ, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τα παράπονα του ιδιοκτήτη, ο οποίος, όταν πρωτοήρθε στην περιοχή πριν από έξι χρόνια, δυσκολεύτηκε πολύ να βρει σπίτι. «Το ίδιο έπαθα κι εγώ», μου λέει ο 40χρονος μουσικός περιγράφοντάς μου τη δυσκολία να βρει ένα μέρος να μείνει. Όποιον και αν ρώτησα στην περιοχή, είτε γκρίνιαξε για τις τιμές των ενοικίων είτε μίλησε για δυσκολίες ανέρευσης σπιτιού. Την ίδια στιγμή η κ. Τσενέ δηλώνει ότι ακούει συνεχώς για ανακαινίσεις, ενώ και στον δρόμο της, την οδό Ισμήνης, πολλά κτίρια αλλάζουν χρώμα και «γίνονται πολύχρωμα».
Σημείο συνάντησης;
Αν ψάξεις για κάποιο νοητό κέντρο, κάποιο σημείο συνάντησης, κάποια πλατεία όπου μαζεύεται πολύς κόσμος, δεν θα το βρεις. Η ζωή στον Κολωνό μοιάζει να κυλά με διαφορετικούς ρυθμούς. Ο κόσμος δεν πολυβγαίνει στη γειτονιά του, δεν υπάρχει έκρηξη της εστίασης ούτε μαγαζιά που σερβίρουν signature κοκτέιλ και μονοποικιλιακούς καφέδες. «Εξυπηρετούμε κόσμο όλων των ηλικιών και από πολλές περιοχές, λιγότερο όμως από τον Κολωνό», λέει με ένα μικρό παράπονο ο Ηλίας Ντίνος, σημερινός ιδιοκτήτης της ταβέρνας Χαμηλός, που λειτουργεί στην περιοχή από το 1929. Το μαγαζί έχει μετεξελιχθεί σε ένα μουσικό μεζεδοπωλείο που σερβίρει προσεγμένα κρεατικά, ελληνικά κρασιά και μπίρες – αλλά όχι ρετσίνα, όπως γινόταν παλιότερα. «Ο κόσμος ερχόταν από όλη την Αθήνα για τον φημισμένο τηγανητό μπακαλιάρο και τη ρετσίνα – η ταβέρνα πουλούσε μέχρι και 20 τόνους τον χρόνο. Σήμερα, υπάρχουν ακόμα στο μαγαζί εκείνα τα 17 τεράστια βαρέλια όπου την αποθήκευαν, εμείς όμως δεν σερβίρουμε τη συγκεκριμένη ποικιλία. Ήταν άλλες εποχές τότε. Να φανταστείς πως ο Βασίλης Χαμηλός νοίκιαζε την εξωτερική ψησταριά μαζί με τον ψήστη σε όποιον ήθελε».
Οι αναμνήσεις και οι παλιότερες μνήμες είναι πολύ καλά στερεωμένες στον Κολωνό, καθώς ο εξευγενισμός (gentrification) δεν έχει κάνει ακόμα την εμφάνισή του με τη γνωστή ένταση που εμφανίστηκε παλαιότερα σε άλλες περιοχές του Κέντρου, όπως είδαμε να συμβαίνει –κατά σειρά– στου Ψυρρή, στο Γκάζι και στο Μεταξουργείο. Τα πράγματα θυμίζουν ακόμη παλαιότερες δεκαετίες, όταν το ψιλικατζίδικο και ο φούρνος ήταν το άτυπο κέντρο για κάθε οικοδομικό τετράγωνο. Τα παιδιά παίζουν πιο εύκολα μπάλα στον δρόμο, ενώ με λίγη προσοχή μπορείς να κάνεις ποδήλατο παντού. Τι λείπει όμως από αυτή τη γειτονιά που παραμένει γειτονιά; «Νιώθω ότι η επικοινωνία είναι πια ανύπαρκτη ανάμεσα στους ανθρώπους. Πρόσφατα μετακόμισε στον ακριβώς από κάτω όροφο μια κυρία, η οποία ζούσε δύο τετράγωνα πιο κει μέχρι πριν από λίγο καιρό. Και όμως, δεν είχαμε συναντηθεί ποτέ τόσα χρόνια», αναφέρει κάπως μελαγχολικά η κ. Τσενέ.
Kεφάλαιο Airbnb
Έχουν περάσει πολλά χρόνια από την τελευταία φορά που ήρθα στον Κολωνό για δουλειά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, δώδεκα χρόνια πριν, ούτε καν θα περνούσε από το μυαλό μου η ιδέα ότι κάποιος τουρίστας θα επέλεγε την περιοχή για τις διακοπές του. Στρίβοντας με το αυτοκίνητο στην οδό Ραιδεστού, η εικόνα που συνάντησα με ξάφνιασε: το Alecos Apartments σε χαιρετά από μακριά, καθώς τα πολύχρωμα σημαιάκια διαφορετικών χωρών φέρνουν στον νου ξενοδοχεία των ’80s σε πολύ τουριστικά ελληνικά νησιά. Μια γρήγορη αναζήτηση στο σάιτ του Airbnb ρίχνει φως σε ένα αρκετά εντυπωσιακό εσωτερικό.
«Είναι μια λαϊκή γειτονιά με αρκετή κινητικότητα σε μισθώσεις Airbnb», λέει ο Ηλίας Ντίνος. Αναρωτιέμαι πώς ακριβώς έχει διαπιστώσει κάτι τέτοιο, αφού, όσο και αν περπάτησα στην περιοχή, δεν συνάντησα κανέναν τουρίστα με βαλίτσες στο χέρι. «Δεν είμαστε ένα τουριστικό μαγαζί, παρ’ όλα αυτά πολύ συχνά έρχονται να φάνε σ’ εμάς ξένοι επισκέπτες που νοικιάζουν στην ευρύτερη περιοχή», μου εξηγεί.
Στον Κολωνό δεν συναντά κανείς οικοδομικό οργασμό ούτε έρχεται αντιμέτωπος με τεράστιες ταμπέλες που διαφημίζουν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Είναι όμως φανερό από τα παλιά κτίρια που έχουν βαφτεί σε νέα χρώματα και από την αίσθηση των ντόπιων ότι κάτι συμβαίνει προς αυτή την κατεύθυνση. «Οι Isolated Youth, μια post punk μπάντα από τη Σουηδία, έγραψε τον δίσκο της στα Soundcave Studios. Είχαν νοικιάσει εδώ πιο πάνω ένα Airbnb διαμέρισμα όπου έμειναν για δύο εβδομάδες, μέχρι να ολοκληρωθούν οι ηχογραφήσεις», αναφέρει ο Νίκος Χαλντούπης, επιβεβαιώνοντας την αίσθησή μου.
Ανοίγοντας τον χάρτη της εφαρμογής του Airbnb, διαπιστώνω ότι υπάρχουν κάποια διαθέσιμα σπίτια στην περιοχή, αλλά όχι πάρα πολλά. Παρ’ όλα αυτά, ο Κολωνός μοιάζει σαν ένα παλιό, νεοκλασικό σπίτι που στο εσωτερικό του εργάζονται πυρετωδώς διακοσμητές και new age επιχειρηματίες. «Για να το πω απλά: στα χρόνια της κρίσης, οι ξένοι επενδυτές πήγαν σε υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης και αγόρασαν διαμερίσματα σχεδόν δωρεάν», μου εξηγεί τηλεφωνικά η Εύα Δημητρίου, συνιδιοκτήτρια του μεσιτικού γραφείο Elite Casa, σε ερώτηση σχετικά με το πώς ακριβώς εμφανίζονται ξένοι ιδιοκτήτες σε περιοχές της Αθήνας, οι οποίες δεν φημίζονται για την τουριστική τους κίνηση.
«Πριν από περίπου δέκα χρόνια, οι επενδυτές που αγόραζαν κατά κύριο λόγο ακίνητα στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας ήταν από τον Λίβανο. Λίγο αργότερα, υπήρξε μια σύμπραξη με κινεζικά επενδυτικά συμφέροντα», συνεχίζει η μεσίτρια. «Προσωπικά, έχω πάει σε πολλά ακίνητα στον Κολωνό τα οποία διατίθενται προς ενοικίαση και το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς είναι αυτό που μόλις ανέφερα».
Η παροιμιώδης φράση για το δυάρι στον Κολωνό, λοιπόν, δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Τα νοίκια έχουν πάρει και εδώ την ανιούσα, υπάρχει κάποια δραστηριότητα στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, ενώ και σε μεγάλο μέρος της περιοχής δεν υπάρχει πληθώρα διαμερισμάτων, αφού το χαμηλό ύψος των κτιρίων δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Πώς βλέπει τα πράγματα από επαγγελματική σκοπιά η κ. Δημητρίου; «Η αγοραστική κινητικότητα της περιοχής δεν είναι μεγάλη. Αν κρίνω από τους νέους πελάτες που έχω από τον Λίβανο και το Ισραήλ, θα έλεγα ότι ο Κολωνός δεν τους αρέσει: θεωρούν ότι είναι μακριά από το Κέντρο με τα πόδια, τον βρίσκουν λίγο υποβαθμισμένο και δεν νιώθουν ότι προσφέρει ευκαιρίες για μεταπώληση. Την ίδια στιγμή, δεν είχα ποτέ κάποιον Έλληνα πελάτη ο οποίος να μου ζήτησε να του βρω σπίτι στη γειτονιά. Εκτός, βέβαια, κι αν μένει ήδη εκεί και θέλει απλώς να βρει κάτι καλύτερο».
Όλα αυτά μεταφράζονται με νούμερα, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μου δίνει: στα νεόδμητα διαμερίσματα οι τιμές κυμαίνονται κοντά στις 3.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο, ενώ στα παλιότερα σπίτια πέφτουν κοντά στα 1.500 ευρώ. Είναι, δηλαδή, σχετικά προσιτές αν τις συγκρίνει κανείς με το Παγκράτι (όπου τα σπίτια που χρήζουν ανακαίνισης κυμαίνονται στα 2.000 έως 2.500 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο) ή με το Κουκάκι και το Μετς (όπου οι τιμές για αντίστοιχα διαμερίσματα φτάνουν ακόμη και τις 3.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο). Με άλλα λόγια, ο Κολωνός δεν είναι μια ακριβή περιοχή. Απέχει όμως αρκετά από το να τη χαρακτηρίσουμε φθηνή.
Συν και πλην
«Μας ζητούν συνεχώς να ρίξουμε κι άλλο τιμές, αλλά δεν γίνεται», δηλώνει η Βασιλική Αναστούλη, 26 ετών, που εδώ και τέσσερα χρόνια έχει αναλάβει το οικογενειακό κομμωτήριο στην οδό Ραιδεστού. Η ίδια δείχνει απογοητευμένη από τη γειτονιά της. Κάνει λόγο για χαμηλό βιοτικό επίπεδο και για έλλειψη ευκαιριών. «Στο σπίτι που νοικιάζω μου έγινε αύξηση 50 ευρώ», μου λέει, πριν τη ρωτήσω αν είναι δυάρι. Μου απαντά ότι είναι μόλις 42 τ.μ. και πρόσφατα έμαθε ότι ο νέος ιδιοκτήτης έχει καταγωγή από την Κίνα.
Ο αδελφός της Δημήτρης μόλις τελείωσε το λύκειο και οι αφηγήσεις του για τα σχολεία της περιοχής δεν είναι οι καλύτερες. Μεταφέρουν μια αίσθηση κινδύνου. «Στο κομμωτήριο έχουμε ειδικό μηχανικό ρολό για περισσότερη ασφάλεια, ενώ όταν είμαι μόνη μου, το κλείνω και δουλεύω στο μέσα δωμάτιο», συμπληρώνει η Βασιλική. «Βλέπουμε τους ίδιους ανθρώπους κάθε μέρα», λέει με κάποιο παράπονο ο αδελφός της, ενώ εκείνη γελά ειρωνικά στην ερώτησή μου αν υπάρχουν στέκια για τους νέους. «Αν είναι να πάμε σε καμιά καφετέρια, πάμε κυρίως προς το Περιστέρι».
Ο Κολωνός δεν είναι η ίδια γειτονιά για όλους. Οι περισσότεροι νέοι νιώθουν να ασφυκτιούν και εκφράζονται για τη γειτονιά τους με τον τρόπο που μιλούν όσα παιδιά θέλουν να ξεφύγουν από τις μικρές επαρχιακές κοινωνίες. Την ίδια στιγμή, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει την αρχιτεκτονική ομορφιά και την ιστορική του αξία, καθώς και το γεγονός ότι είναι μια αρκετά πράσινη συνοικία, μόλις δύο χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο, με καθημερινές ευκολίες όπως αυτή του σχετικά άνετου πάρκινγκ. «Στα βασικά, όπως το κρεοπωλείο και το μανάβικο, οι τιμές παραμένουν χαμηλές», προσθέτει ο Νίκος Χαλντούπης.
Για τους παλαιότερους κατοίκους, όμως, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία του, αφού, όπως λέει η κ. Τσενέ, «γνωρίζεις μόνο όσους ζουν στην πολυκατοικία σου και κανέναν άλλο». Όσο για τις επιχειρηματικές ευκαιρίες στον χώρο της εστίασης –και όχι μόνο–, ο Ηλίας Ντίνος δηλώνει απαισιόδοξος: «Πιστεύω ότι δεν υπάρχει και διάθεση για κάτι τέτοιο. Ξέρετε πόσο πολύ θα μπορούσαν να βοηθήσουν μερικοί πεζόδρομοι την εμπορική ανάπτυξη της γειτονιάς;».
Η Αθήνα αλλάζει· άλλοτε προς το καλύτερο, άλλοτε προς το χειρότερο. Για τον Κολωνό ένα είναι σίγουρο: βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο, καθώς σχεδόν όλη η υπόλοιπη πρωτεύουσα βιώνει μια (πολλές φορές ανεξέλεγκτη και χωρίς πλάνο) τουριστική ανάπτυξη. Θα παραμείνει, άραγε, η τελευταία ήσυχη γειτονιά της Αθήνας ή θα παρασυρθεί και αυτή από την τρελή κούρσα; Προς το παρόν δείχνει να μη βιάζεται, ακριβώς όπως δεν βιάστηκαν τα χαρακτηριστικά διώροφα κτίρια των δρόμων της να γίνουν πολυκατοικίες. Για αρκετούς ανθρώπους, μάλιστα, είναι η γειτονιά που δεν θα άλλαζαν με τίποτα. Ή όπως δηλώνει ο Νίκος Χαλντούπης: «Δεν φεύγω. Δεν έχω λόγο να φύγω. Θα έφευγα μόνο για κάτι πολύ καλύτερο από τον Κολωνό».