Πριν από λίγες μέρες, το συνέδριο του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, δρος Στέφανου Κάλλη, έφερε στο Ρέθυμνο της Κρήτης σημαντικούς επιστήμονες της διεθνούς σκηνής της προληπτικής ιατρικής. Στο πλαίσιο του πενθήμερου προγράμματος της διοργάνωσης, ο δρ Κάλλης, μαζί με τον Δημήτρη Καλαϊτζιδάκη, Διευθυντή Λειτουργίας του ομίλου της Grecotel, υποδέχτηκαν τους 130 συνέδρους σε ένα μοναστηριακό δείπνο στη Μονή Αρκαδίου. Γύρω από ένα τραπέζι στρωμένο με το εντυπωσιακό εύρος των νηστίσιμων συνδυασμών που επιτρέπει η κρητική γη, μιλήσαμε για τη μακροζωία –αλλά και για την ευζωία– με τέσσερις από τους κεντρικούς ομιλητές του συνεδρίου.
Μυστικά από τις μπλε ζώνες
Ο Νικ Μπιούτνερ, επικεφαλής του προγράμματος Blue Zones Project, έχει ταξιδέψει με τον αδερφό του Νταν σε κάποιες από τις περιοχές της υφηλίου όπου η ηλικία του πληθυσμού ξεπερνά τα 100 χρόνια. Μετά το βιβλίο και το ντοκιμαντέρ σχετικά με τις Μπλε Ζώνες, όπως αποκαλούνται αυτές οι περιοχές, προχώρησαν στην ίδρυση ενός φορέα που συνεργάζεται με κοινότητες, νοσοκομεία και σχολεία των ΗΠΑ, προκειμένου να προτείνει παρεμβάσεις που συμβάλλουν στη βελτίωση της υγείας των ανθρώπων. Οι παρεμβάσεις αυτές καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της καθημερινότητας: από την ευαισθητοποίηση σχετικά με το τι τροφές είναι καλό να βάζει ο καταναλωτής στην κουζίνα του μέχρι τη δημιουργία ασφαλών ποδηλατόδρομων που θα κάνουν πιο εύκολο για τους πολίτες το να τους χρησιμοποιούν και που αυξάνουν το επίπεδο της φυσικής τους δραστηριότητας. Αν έπρεπε να διαλέξει μία πρακτική μακροζωίας από τις Μπλε Ζώνες που έχει επισκεφτεί, ο Μπιούτνερ θα διάλεγε την κοινότητα των γυναικών που γνώρισε στην Οκινάουα της Ιαπωνίας. Το αίσθημα της συντροφικότητας και της αλληλοϋποστήριξης διέπει ολόκληρο το εικοσιτετράωρό τους. Το πρώτο πράγμα που κάνουν το πρωί είναι να τσεκάρουν αν κάθε γυναίκα έχει ανοίξει την εξώπορτα του διαμερίσματός της –σημάδι ότι είναι καλά– και το τελευταίο είναι ένας χορός που χορεύουν όλες μαζί, αποχαιρετώντας τη μέρα που πέρασε.
Ισπανική και κρητική διατροφή
Ο δρ Μιγκέλ Μαρτίνεθ-Γκονθάλεθ, γιατρός και καθηγητής στο τμήμα Προληπτικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Ναβάρα, είναι ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της μεσογειακής διατροφής. Ως βασικές τροφές που ευνοούν τη μακροζωία ξεχωρίζει τα φρούτα, τα λαχανικά, το ελαιόλαδο και τους ξηρούς καρπούς που προέρχονται από δέντρα. Θεωρεί, ωστόσο, ότι είναι σημαντικότερο να μιλάμε για τη συνολική μας στάση απέναντι στο φαγητό παρά για μεμονωμένες τροφές ή «υπερτροφές».
Σχετικά με τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στην κρητική και την ισπανική εκδοχή της μεσογειακής δίαιτας, κεντρικό στοιχείο αποτελούν και στις δύο περιπτώσεις η κατανάλωση ελαιόλαδου σε ποσοστό που καλύπτει το 40% των ημερήσιων αναγκών σε θερμίδες, όπως και η μεγάλη κατανάλωση, φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και οσπρίων. Την πυραμίδα συμπληρώνουν μέτριες ποσότητες τυριού και κόκκινου κρασιού και μικρές ποσότητες αυγών, κρέατος και γάλακτος.
Ο δρ Μιγκέλ Μαρτίνεθ-Γκονθάλεθ ξεκαθαρίζει ότι αυτό που έχει σημασία να συζητάμε είναι η συνολική μας στάση απέναντι στο φαγητό και όχι οι μεμονωμένες τροφές ή «υπερτροφές».
Το σημείο στο οποίο η ισπανική δίαιτα διαφοροποιείται από την κρητική και την ελληνική είναι ότι περιλαμβάνει σε μεγαλύτερο βαθμό τα χοιρινά αλλαντικά, τα ψάρια και τα θαλασσινά. Δεν μπορούμε βέβαια να παραβλέψουμε και μια μεγάλη, λυπηρή ομοιότητα ανάμεσα στα δύο αυτά μοντέλα μεσογειακής διατροφής: την υπονόμευσή τους από τις τάσεις που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, με τους δείκτες παχυσαρκίας να ανεβαίνουν διαρκώς και στις δύο άκρες της Μεσογείου.
Η ανάγκη να νιώσουμε «ζωντανοί»
Η δρ Μπεθ Φρέιτς είναι καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και πρωτοπόρος στον τομέα του Lifestyle Medicine, της ιατρικής προσέγγισης που δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον συνολικό τρόπο ζωής του ασθενούς. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που ξεχωρίζει όσον αφορά τη μακροζωία είναι η δυνατότητά μας να εστιάζουμε στο «εδώ και τώρα» και να είμαστε πραγματικά παρόντες στη στιγμή. Σαν παράδειγμα ξεχωρίζει το δείπνο στη Μονή Αρκαδίου αλλά και το γεύμα στο επισκέψιμο αγρόκτημα της Agreco στο Ρέθυμνο και τον τρόπο με τον οποίο το κρητικό τραπέζι ενώνει τους ανθρώπους που κάθονται γύρω από αυτό. Και ως κριτήριο αποτίμησης του βαθμού στον οποίο συνδέονται οι συνδαιτυμόνες μεταξύ τους αναφέρει την αποστασιοποίηση από τη χρήση του κινητού τηλεφώνου και από τις εκκρεμότητες και τις υποχρεώσεις που απασχολούν τον καθένα. Θεωρεί ότι θα πρέπει να είναι στόχος μας να απολαμβάνουμε ένα γεύμα αυτού του τύπου τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και να εστιάζουμε στην απόλαυση όχι μόνο του φαγητού, αλλά και της συντροφιάς των ανθρώπων γύρω μας, του φυσικού τοπίου και της αποσύνδεσης από την έννοια του χρόνου.
Αυτό είναι ενδεχομένως ένα από τα ισχυρότερα γιατρικά απέναντι στην απεγνωσμένη ανάγκη πολλών ανθρώπων σήμερα να νιώσουν ότι ζουν στ’ αλήθεια.
Αντίστοιχη συνειδητότητα θα πρέπει να χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο μαγειρεύουμε το φαγητό μας και η Αμερική είναι μια χώρα στην οποία δίνεται πλέον έμφαση όχι μόνο στις υγιεινές πρώτες ύλες, αλλά και στην απόκτηση γνώσης σχετικά με το σωστό μαγείρεμά τους. Η δρ Φρέιτς συμβουλεύει να καθιερώνουμε καθημερινές συνήθειες που να καθιστούν πιο εύκολη και πιο αυτόματη την υγιεινή επιλογή.
Η δρ Μπεθ Φρέιτς θεωρεί ότι πρέπει να εστιάζουμε στην απόλαυση όχι μόνο του φαγητού, αλλά και της συντροφιάς των ανθρώπων γύρω μας.
Σε επίπεδο άσκησης, για παράδειγμα, συνιστά να βάζουμε μια ωριαία υπενθύμιση στο κινητό μας και να περπατάμε για πέντε λεπτά κάθε ώρα. Στους προδιαβητικούς, μάλιστα, συνιστά πεντάλεπτη φυσική δραστηριότητα κάθε μισή ώρα. Κατά τα άλλα, δήλωσε γοητευμένη από τους κρητικούς χορούς και το πώς είδε τους ανθρώπους να συνδέονται μέσω αυτού.
«Συνταγογράφηση κοινωνικότητας»
Ο δρ Ρόμπερτ Σάπερ, επικεφαλής του τμήματος Προληπτικής Ιατρικής και Ευεξίας της φημισμένης Κλινικής του Κλίβελαντ στις ΗΠΑ, κοιτάζει ένα βήμα πέρα από τη μακροβιότητα και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ποιότητα της ζωής. Βασικό παράγοντα σε αυτή την κατεύθυνση θεωρεί την πνευματικότητα. Ως γενικός γιατρός, επισημαίνει το εξής παράδοξο: οι ασθενείς έχουν εκπαιδευτεί να ενημερώνουν τον γιατρό που τους κουράρει μόνο για τα σωματικά τους συμπτώματα, χωρίς να αναφέρουν τις ψυχονοητικές, κοινωνικές και πνευματικές συνισταμένες που συχνά συνδέονται με αυτά. Και επισημαίνει ότι πνευματικότητα δεν σημαίνει απαραίτητα θρησκεία, παρά μάλλον η ξεχωριστή απάντηση που θα έδινε ο καθένας μας στην ερώτηση: «Τι δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή σου;».
Ρωτώντας τους ασθενείς του σε ποιον τομέα προσπαθούν να πετύχουν κάτι το διαφορετικό και τι τους δίνει ελπίδα ότι τα πράγματα θα πάνε καλά, προσπαθεί να ανοίξει μια ευρύτερη συζήτηση που συνεχίζεται και μετά το ιατρικό ραντεβού. Αστειευόμενος, σχολιάζει ότι πρόκειται για μια προσέγγιση αρκετά διαφορετική από εκείνη του «πείτε μου πού ακριβώς σας πονάει η πλάτη σας». Αναγνωρίζει ότι πάρα πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται σήμερα να βρουν νόημα στην καθημερινότητά τους, με αποτέλεσμα φορείς υγείας χωρών όπως η Αγγλία, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ να εγκαινιάζουν προγράμματα «συνταγογράφησης κοινωνικότητας». Αφού πρώτος ο γιατρός συζητήσει με τον ασθενή για την ιατρική σημασία του εντοπισμού σκοπού, παραπέμπει τον ασθενή σε σύμβουλο ψυχικής υγείας για να κουβεντιάσει μαζί του το τι τον ενέπνεε στο παρελθόν και ανάλογα να προτείνει τη συμμετοχή στην κατάλληλη ομάδα κοινωνικής δραστηριοποίησης ή σε κάποια δραστηριότητα που προάγει την ευεξία.
Ο δρ Σάπερ θεωρεί ότι ο τρόπος ζωής σε τόπους όπως η Κρήτη έχει να διδάξει ένα σημαντικό μάθημα σε εκείνους που ψάχνουν να ξαναβρούν το νόημα στην ύπαρξη, έχοντας ανάγκη να ξεφύγουν από τη δουλειά τους και να βρουν έναν σκοπό μέσα από τη φροντίδα για την οικογένεια, την αγάπη για την ποιοτική τροφή, την κουλτούρα και την πολιτιστική κληρονομιά.
Ο δρ Ρόμπερτ Σάπερ θεωρεί ότι ο τρόπος ζωής σε τόπους όπως η Κρήτη έχει να διδάξει ένα σημαντικό μάθημα σε εκείνους που ψάχνουν να ξαναβρούν το νόημα στην ύπαρξη.
Επιστρέφοντας στον ρόλο που παίζει η πνευματικότητα στην επίτευξη μακροζωίας, αναφέρεται σε μελέτες που προσπαθούν να προσδιορίσουν τη σχέση μεταξύ αυτών των δύο συνθηκών. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι η διαδικασία της προσευχής μπορεί να έχει αντίκτυπο στη φυσική υγεία του ανθρώπου. Ο ίδιος ο δρ Σάπερ πιστεύει ότι η δύναμη έγκειται στην αίσθηση ότι αποτελούμε μέρος μιας ευρύτερης αλήθειας – είτε αυτή είναι η θρησκεία, η κουλτούρα, η φύση είτε οι παγκόσμιες αξίες. Όσο για τον δικό του σκοπό στη ζωή, αυτός είναι η γνώση ότι η ιατρική αποτελεί μια ανθρώπινη και πνευματική προσπάθεια και ότι πρέπει να προσδίδει στο σύστημα υγείας μια νότα ευγένειας, φροντίδας και καλοσύνης.