Στον τοίχο του καθιστικού, δίπλα από το σημάδι όπου άφησε το μπουρί της παλιάς σόμπας που ζέσταινε το σπίτι στον Μαυρόβατο, ένα χωριό πέντε χιλιόμετρα νότια της Δράμας, κρέμεται ακόμη μια φωτογραφία με την τότε επτάχρονη αδερφή μου. Η Μαριάννα ποζάρει τρισευτυχισμένη δίπλα στην Καλομοίρα, πάνω στο καρουζέλ της Ονειρούπολης.
Η τραγουδίστρια είχε έρθει στη Δράμα μαζί με το επιτελείο της πρωινής εκπομπής Όμορφος Κόσμος το πρωί! που μεταδόθηκε ζωντανά από την πλατεία Ελευθερίας. Η φωτογραφία αναγράφει την ημερομηνία: 28 Δεκεμβρίου του 2006. Ήταν η τρίτη χρόνια της Ονειρούπολης, του πρώτου χριστουγεννιάτικου θεματικού πάρκου που είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα, με τη Δράμα να απολαμβάνει κάθε Δεκέμβριο μια πρωτοφανή –για τα δεδομένα της– δημοσιότητα και επισκεψιμότητα.
Τα καραβάκια της Αγίας Βαρβάρας
Ο παππούς μου, Ιορδάνης Δημητριάδης, θυμάται ακόμη την κίνηση των πρώτων χρόνων, με τον όγκο των οχημάτων στους οδικούς άξονες μιας πόλης που δεν είχε συναντήσει ποτέ τόσο μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο και το πλήθος των σταθμευμένων λεωφορείων κατά μήκος της οδού Παγγαίου που αποτελούσε τη βασική έξοδο προς Θεσσαλονίκη να του προκαλεί ακόμη εντύπωση. «Τα έβλεπες παρκαρισμένα δεξιά και αριστερά να φτάνουν μέχρι τον Αρκαδικό και τη Νέα Αμισό, όλη η πλατεία Ταξιαρχίας είχε καταληφθεί από αυτά, απορούσες πού αλλού θα καταφέρουν να χωρέσουν». Οι επισκέπτες που συνέρρεαν στη Δράμα και τα τηλεοπτικά συνεργεία, δημοσιογράφοι και παρουσιαστές από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη που μετέδιδαν ζωντανά τις εκπομπές τους από την πλατεία Ελευθερίας και έβγαζαν τη μικρή μας πόλη στο προσκήνιο – ήταν κάτι εξαιρετικά σπάνιο. Από τις 4 Δεκεμβρίου (της Αγίας Βαρβάρας, πολιούχου της πόλης), που ξεκινούσε η Ονειρούπολη, μέχρι τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου του επόμενου έτους, κάθε μέρα στη Δράμα έμοιαζε με γιορτή.
Δύο δεκαετίες πριν, όταν βλέπαμε στα τηλεοπτικά περιοδικά της εποχής πως η τάδε εκπομπή θα μεταδοθεί από την Ονειρούπολη, συντονιζόμασταν οικογενειακώς μπροστά από την οθόνη του σαλονιού, στη Θεσσαλονίκη. Με το μικρό μας μυαλουδάκι, αντικρίζαμε τις εικόνες μιας Δράμας που δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ, στολισμένης, γιορτινής και ολόφωτης, και ζηλεύαμε που είχαμε σχολείο και δεν μπορούσαμε να βρισκόμασταν κι εμείς στις Πηγές της Αγίας Βαρβάρας, για να γίνουμε μέρος του εθίμου με τα πλεούμενα καραβάκια. Ή στον σιδηροδρομικό σταθμό, όπου ο Άγιος Βασίλης κατέφτανε στη Δράμα με ένα τρένο σαν εκείνο του Χόγκουαρτς.
Μετρούσαμε αντίστροφα για το κλείσιμο των σχολείων, ώστε να φορτώσουμε με βαλίτσες το αυτοκίνητο, να πάρουμε την παλιά εθνική για Καβάλα και να ταξιδέψουμε ως τη Δράμα, για να δούμε τους συγγενείς και να ζήσουμε στην Ονειρούπολη αυτό που αποκαλούσαμε «μαγεία των Χριστούγεννων»: φωτογραφία με τον Άγιο Βασίλη, γράμμα με τις επιθυμίες και τα δώρα που γραφόταν στο Ταχυδρομείο της Ονειρούπολης, τεράστιες αναμονές στην καλύβα με το face painting, βόλτα με το τρενάκι στην πόλη.
Με τις εξάψεις ανταγωνισμού που εκδηλώνονται στις παιδικές ηλικίες, μας ρωτούσαν οι συμμαθητές για το πού θα κάνουμε Χριστούγεννα. Μόλις τους απαντούσαμε «στην Ονειρούπολη», έβλεπες τη ζήλια τους. Μέχρι που ήρθαν και εκείνοι μαζί με τους γονείς τους να δουν αυτό που συμβαίνει στη Δράμα. Οδηγίες για τους δρόμους μέσω τηλεφώνου, πάρκινγκ στην αλάνα του σούπερ μάρκετ του Γουντζίδη, ξεναγήσεις, φαγητό σε ταβέρνες, καφέδες στο σπίτι στο χωριό. Ταυτόχρονα, η πλατεία Ελευθερίας αδυνατούσε να χωρέσει τους επισκέπτες και τις δράσεις του «χωριού του Αϊ-Βασίλη» και επεκτάθηκε νότια, στον αστικό πνεύμονα του Δημοτικού Κήπου, δίνοντάς του εκ νέου ζωή.
Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη διοργάνωση, ανοίγω το άλμπουμ με τις φωτογραφίες και παρατηρώ εικόνες του ξεκινήματος της Ονειρούπολης. Σήμερα θα έλεγε κανείς πως είναι λογικό να μοιάζουν μακρινές. Όχι μόνο επειδή ο συντάκτης δεν είναι εκείνο το επτάχρονο αγόρι που τραβούσε το μπουφάν των γονιών του για να πάει στην Ονειρούπολη, αλλά ίσως και γιατί, μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια, ενδέχεται και να λείπει ένα μέρος από τα συστατικά που την έκαναν ξεχωριστή.
Οι ξένοι επισκέπτες
Βροχή το Σάββατο. Τα πεσμένα φύλλα των δέντρων καλύπτουν κάθε διάδρομο του Δημοτικού Κήπου, ο οποίος φιλοξενεί πια το μεγαλύτερο μέρος της Ονειρούπολης – η πλατεία Ελευθερίας διαθέτει μόνο μία πίστα παγοδρομίου. Εκτός από τον υπάλληλο του δήμου που τα απομακρύνει με έναν φυσητήρα, οι άνθρωποι πίσω από τους πάγκους εστίασης και δώρων αναλαμβάνουν δράση με τις σκούπες τους και ύστερα προετοιμάζονται για την αβέβαιη εξέλιξη της ημέρας ανάβοντας τις σόμπες αλογόνου. Το κρύο περονιάζει και ρίχνει εκείνο το ενοχλητικό ψιλόβροχο.
Οι πρωινές εκδηλώσεις ακυρώνονται. Δώδεκα το μεσημέρι που η βροχή κοπάζει, ένα χορευτικό συγκρότημα ακολουθεί τα βήματα ενός φλωρινιώτικου «λυτού». Παρόλο που η πόλη έχει ξυπνήσει, στην Ονειρούπολη ακούς αποκλειστικά τούρκικα και βουλγάρικα. Επισκέπτες από τις γειτονικές χώρες χορεύουν και τραβούν ταυτόχρονα κουνημένα βίντεο.
Εν μέσω βροχής, οι επισκέπτες στην Ονειρούπολη είναι κυρίως ξένοι. Δύο φίλες από τη Βουλγαρία μας λένε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που επισκέπτονται το πάρκο.
Δίπλα μου στέκονται η Τσβετελίνα και η Γκαλένα, οι οποίες ήρθαν για εκδρομή στη Δράμα από το Μπλαγκόεβγκραντ της Βουλγαρίας. «Έχουμε έρθει κι άλλες φορές στην Ονειρούπολη. Μας αρέσει το μέρος, τα ξύλινα σπίτια ανάμεσα στα δέντρα και τα κανάλια. Είναι σαν ένα δάσος μέσα στην πόλη», λέει στα βουλγάρικα η πρώτη. Πίσω, η οικογένεια Γκεντίκ επισκέφθηκε –για πρώτη φορά– τη Δράμα από το Λουλέμπουργκαζ, μια μικρή πόλη στο μέσο της διαδρομής Αδριανούπολης-Κωνσταντινούπολης. Η Σααντέτ Γκεντίκ σχολιάζει πως «δεν έχουμε τέτοιες διοργανώσεις στην Τουρκία και είναι όμορφο να βλέπεις πώς γιορτάζουν τα Χριστούγεννα οι γείτονές σου. Ο καιρός όμως δεν είναι καλός. Ελπίζουμε αύριο να μπορέσουμε να βγάλουμε καλές φωτογραφίες». Πίσω από τη σκηνή, η ουρά έξω από το σπιτάκι του face painting διαρκώς μεγαλώνει.
Από την αφάνεια, στο ρεκόρ
Είκοσι χρόνια πίσω, το βασικό στοιχείο του χριστουγεννιάτικου στολισμού των πόλεων ήταν μια φάτνη, ένα δέντρο με πολύχρωμα λαμπιόνια και μια συναυλία με τοπικούς ή εθνικούς σταρ της εποχής – χωρίς να είναι ο απόλυτος κανόνας. «Μέχρι το 2004, η Δράμα ήταν ένα γεωγραφικά απροσδιόριστο μέρος. Ήμασταν γνωστοί μόνο για τη Δόξα, το Φεστιβάλ Μικρού Μήκους και την περιβόητη υπόθεση του Δράκου τη δεκαετία του ’80. Δεν είχαμε ούτε κουλτούρα τουρισμού, ούτε υποδομές, ούτε η εστίαση ήταν μαθημένη στους επισκέπτες, εκτός από τους Δραμινούς που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα και επέστρεφαν τις γιορτές», παρατηρεί ο πρώην δημοσιογράφος και νυν project manager θεματικών πάρκων Γρηγόρης Αβανίδης, ο οποίος αποτέλεσε για μία επταετία ένα από τα πιο βασικά γρανάζια της Ονειρούπολης, από κοινού με μια ομάδα επτά Δραμινών.
«Η Δράμα ήταν ένα γεωγραφικά απροσδιόριστο μέρος. Ήμασταν γνωστοί μόνο για τη Δόξα, το Φεστιβάλ Μικρού Μήκους και την περιβόητη υπόθεση του Δράκου τη δεκαετία του ’80», λέει ο Γρηγόρης Αβανίδης.
Γεννημένος στην Ελβετία και με τον πατέρα του να εργάζεται ως Άγιος Βασίλης στις χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις, κουβαλούσε τα ερεθίσματα της ευρωπαϊκής χριστουγεννιάτικης κουλτούρας. «Είχαμε στο μυαλό μας μια εκδήλωση, την πρώτη του είδους της στην Ελλάδα, η οποία θα ήταν προσανατολισμένη μόνο γύρω από το παιδί και την οικογένεια, δίχως να χρειαστεί να πληρώσουν τίποτα για τις δραστηριότητες εντός της.
Ο δήμαρχος Θωμάς Μαργαρίτης κατάλαβε ότι ήταν ωραία ιδέα και μας είπε πως, αν μας υποστηρίξει η Δημοξυλουργική (σ.σ. δημόσια εταιρεία που αναλάμβανε ξύλινες κατασκευές) με την παροχή ξύλινων σπιτιών, η Ονειρούπολη θα γίνει πραγματικότητα».
Παρά την έλλειψη προϋπολογισμού και μερικές μουρμούρες που έθεταν σε αμφιβολία το όραμα, το μεγαλύτερο κομμάτι της Δράμας έβαλε πλάτη για το στήσιμο του θεματικού «χωριού» στην πλατεία Ελευθερίας. «Ήταν και η συγκυρία της ακμής του κινήματος του εθελοντισμού, λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων. Υλοποιήσαμε τον θεσμό του “Εθελοντή Δημότη”, ο οποίος αποτελούνταν κυρίως από εφήβους. Το να είσαι εθελοντής ήταν must στους νεαρούς Δραμινούς. Βοηθούσαν στις επισκευές, στις δραστηριότητες. Μια ολόκληρη γενιά μεγάλωσε με την Ονειρούπολη», διηγείται ο κ. Αβανίδης.
Το ρεκόρ επισκεψιμότητας καταγράφηκε στις 26 Δεκεμβρίου του 2009. «Ένας δημοτικός σύμβουλος που ταξίδευε προς Θεσσαλονίκη παρατηρούσε έκπληκτος το μποτιλιάρισμα του αντίθετου ρεύματος του δρόμου που ξεκινούσε από την Αμφίπολη. Με πήρε τηλέφωνο. “ Ή συνέβη κάτι κακό ή όλοι έρχονται στη Δράμα”. Ο κόσμος πάρκαρε όπου έβρισκε. Βλέποντας σταθμευμένα οχήματα στα Κουδούνια (έντεκα χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της πόλης), οι επισκέπτες νόμιζαν πως είχαν φτάσει στη Δράμα. Μισθώσαμε λεωφορεία και ταξί για να τους παραλάβουν από τα χωριά. Τα εστιατόρια άδειασαν από προμήθειες, στις κουζίνες δεν είχε μείνει ούτε πατάτα για τηγάνισμα. Επειδή ήταν αργία, ο δήμαρχος παρακάλεσε τους ιδιοκτήτες των σούπερ μάρκετ να ανοίξουν για λίγες ώρες, για να επανεφοδιαστούν οι ταβέρνες της πόλης».
Η δημοφιλία της Ονειρούπολης άρχισε να εξαπλώνεται και σε άλλες ελληνικές πόλεις. «Θυμάμαι να μας παίρνουν τηλέφωνο δημοτικές αρχές άλλων πόλεων και να μας λένε πως “θέλουμε να κάνουμε κι εμείς μια Ονειρούπολη”. Την επόμενη χρονιά προσπάθησε και η Αθήνα να μιμηθεί το παράδειγμά της, αλλά “κάηκε” αμέσως, γιατί είχε εμπορικό προσανατολισμό». Ο Γρηγόρης Αβανίδης στη συνέχεια ασχολήθηκε γενικά με τη διοργάνωση θεματικών πάρκων και, επτά χρόνια μετά την πρώτη Ονειρούπολη, δημιούργησε τον Μύλο των Ξωτικών στα Τρίκαλα. Ήταν το 2011.
Ένα «βασανιστικό» πείραμα
Κυριακή πρωί. Αγώνας δρόμου λίγες ώρες προτού ανοίξει η αγορά της Δράμας. Ένας τροχονόμος ρυθμίζει την κυκλοφορία. Λεωφορεία φορτώνουν και ξεφορτώνουν επισκέπτες. Πινακίδες από Ξάνθη, Βόλο, Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Βουλγαρία και Τουρκία. Η Δράμα σχολιάζει: «Καλέ, πόσο κόσμο έχει σήμερα; Από πού ξεφύτρωσαν όλοι αυτοί;». Από τα ηχεία της πλατείας Ελευθερίας ακούγεται δυνατά η πλέιλιστ που παίζει σε λούπα Wham και ποπ διασκευές χριστουγεννιάτικων τραγουδιών στα ελληνικά. Πόσο Τούλι για τον Χριστούλη να αντέξει ένα ανθρώπινο αυτί; Στην κεντρική σκηνή, ένας χορευτικός σύλλογος Εβριτών προσκαλεί το κοινό να χορέψει μαζί τους. Νότια του Δημοτικού Κήπου, lounge μουσική σε μπάσα ηχεία από το λούνα παρκ που στήνεται εκεί την τελευταία δεκαετία, δίπλα στη ζώνη εστίασης.
Κοιτάω φωτογραφίες στο Facebook, στις οποίες έχω ταγκαριστεί από τη θεία μου, προκειμένου να παρατηρήσω το πώς έμοιαζε η Ονειρούπολη την περίοδο της εφηβείας, η οποία συνέπεσε με την επέκταση του «χωριού». Λαμπρότερα φώτα, περισσότερα στολίδια, μεγαλύτερη φροντίδα στις ξύλινες προσόψεις περιμετρικά της μικρής λίμνης. Σήμερα, η ρόδα του μύλου δεν υπάρχει πια, τα στολίδια έχουν παραμείνει στο ίδιο χθες. Σε αυτές τις κατασκευές της λίμνης, υπάρχουν εκτυπωμένες φωτογραφίες πολυελαίων, συραμμένες πάνω στο ξύλο, που δίνουν την «ψευδαίσθηση» πως υπάρχει κάτι λαμπρό πίσω από τον κούφιο σκελετό τους.
«Φέτος που η Ονειρούπολη κλείνει τα είκοσί της χρόνια, περίμενα μια καλύτερη εικόνα», σχολιάζει η Ελένη Τ., η οποία διατηρεί πάγκο με τοπικά προϊόντα στην αγορά της Ονειρούπολης. «Υπάρχει μια αίσθηση πως ειδικά φέτος οι δημοτικές αρχές παραμέλησαν τον στολισμό και την προσπάθεια που είχε γίνει τα προηγούμενα χρόνια».
Η Gen Z της Δράμας θυμάται
Για τα νεαρά άτομα της Δράμας, η Ονειρούπολη αποτελούσε μια ευκαιρία να δουν από κοντά τους αγαπημένους τους τραγουδιστές και τις αγαπημένες τους τραγουδίστριες που μέχρι πρότινος έβλεπαν μόνο στην τηλεόραση. «Νομίζω πως δεν υπάρχει παιδί που να πήγε στη συναυλία της Έλενας Παπαρίζου και να μη θυμάται τη στιγμή που αποκάλεσε την Ονειρούπολη “Ουρανούπολη”», σημειώνει μεταξύ άλλων η Κική Η., η οποία υπήρξε και εθελόντρια στην Ονειρουπόλη, μετά τα μαθήματα του σχολείου. «Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν το έντονο αίσθημα της μαγείας των Χριστουγέννων που ενισχυόταν με τα καραβάκια στην Αγία Βαρβάρα και διατηρούνταν με τις διάφορες δραστηριότητες που πρόσφερε. Θυμάμαι τις ευχές που γράφαμε στο Ταχυδρομείο, το σπιτάκι του Αρκτούρου, όπου μαθαίναμε για τα ζώα υπό εξαφάνιση, την πρώτη φορά στο παγοδρόμιο – Χριστέ μου, πόσος κόσμος περίμενε. Κάθε χρόνο προσπαθούσαμε να μαντέψουμε τι καινούργια σπιτάκια θα βάλουν φέτος».
«Θυμάμαι τις ευχές που γράφαμε στο Ταχυδρομείο, το σπιτάκι του Αρκτούρου, την πρώτη φορά στο παγοδρόμιο – Χριστέ μου, πόσος κόσμος περίμενε», λέει η Κική.
Η Χαρά Κ. και η οικογένειά της είχαν ως παράδοση τη φωτογραφία στο σπίτι του Άγιου Βασίλη, καθώς ο παππούς της φορούσε για χρόνια τη στολή και άκουγε τις ευχές των παιδιών. «Κάθε παιδί έπαιρνε και ένα αρκουδάκι. Η Ονειρούπολη ήταν μια ευκαιρία για να δούμε την πόλη μας στολισμένη, να τη φανταστούμε κάπως αλλιώς», λέει. Ωστόσο, με τα χρόνια σαν κάτι να άλλαζε. Ο Χρήστος Ρ. λέει ότι δεν υπάρχει παιδί από τη Δράμα που να μη μεγάλωσε με την Ονειρούπολη, αλλά «από μια χρονιά και ύστερα, στην εφηβεία μου, άρχιζα να παρατηρώ το λούνα παρκ να μεγαλώνει, τους πάγκους με τα δώρα και τα ζαχαρωτά να αυξάνονται και να γεμίζει με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ένιωσα ότι εμπορευματοποιείται. Και κάπου εκεί χάθηκε για μένα όλος ο ενθουσιασμός». Και ο Χρήστος και η Χαρά και η Κική συμφωνούν πως η εμπορευματοποίηση των τελευταίων χρόνων υπερτερεί σε σχέση με την αρχική, παιδοκεντρική προσέγγιση του εγχειρήματος. «Παρ’ όλα αυτά, τώρα που σπουδάζω στη Θεσσαλονίκη, έχω πει σε όλες μου τις φίλες που δεν έχουν έρθει ποτέ στην Ονειρούπολη πως πρέπει να ταξιδέψουν στη Δράμα, για να τη “γνωρίσουν”», προσθέτει η Κική.
Πριν από την αναχώρηση
Αντικρίζω τα φώτα της Ονειρούπολης από το πεζοδρόμιο του ΚΤΕΛ. Απομένουν λίγα λεπτά μέχρι τις εννιά. Μοναδικό εμπόδιο στη θέα, τα κλαδιά των γυμνών δέντρων. Εμφανίζονται καινούργια πράγματα στην επιφάνεια της μνήμης. Τα αποθηκευμένα προγράμματα της Ονειρούπολης σε ένα μπαούλο στη Θεσσαλονίκη, τα στολίδια που αγοράστηκαν από κει και μπαίνουν πάντοτε μπροστά στο δέντρο, τις φωτογραφίες με τις μασκότ Χιονούλη και Ταρανδούλη, την πρώτη βόλτα με παγοπέδιλα στο παγοδρόμιο με τους γονείς να τραβούν βίντεο, να έχουμε να θυμόμαστε και να γελάμε, τις πρώτες συναυλίες, όλους τους φίλους των γονιών που επισκέφθηκαν επανειλημμένα τη Δράμα, χάρη στην Ονειρούπολη.
Μου φαίνεται αδιανόητο πώς πέρασαν έτσι είκοσι χρόνια και πώς έφτασε να αποτελεί σήμερα ένα απλό πέρασμα, ίσα για να συγκρίνουμε τον στολισμό με προηγούμενες χρονιές. Η πικρή αλήθεια είναι πως δεν ανήκω πια στο target group της Ονειρούπολης, αλλά αισθάνομαι τυχερός που τα Χριστούγεννα των παιδικών χρόνων γιορτάστηκαν σε ένα περιβάλλον παρόμοιο με αυτό που έπλαθε η φαντασία και τα κινούμενα σχέδια της τηλεόρασης.
Για το τέλος, κράτησα μια ιστορία που μοιράστηκε ο Γρηγόρης Αβανίδης, από μια συνάντηση με ανθρώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, στην οποία συμμετείχε ο πρώην υπουργός Σταύρος Μπένος. «Μας είχε ζητήσει να μοιραστούμε μια πολιτιστική δράση που έκαναν οι δήμοι μας. Κανείς μας δεν μίλησε. Τότε, ο κ. Μπένος στρέφεται προς τα εμένα. “Εσύ από τη Δράμα, γιατί ντρέπεσαι να πεις ότι η Ονειρούπολη είναι πολιτισμός; Πολιτισμός δεν είναι μόνο η Καμεράτα, πολιτισμός είναι και ο Άγιος Βασίλης και η ανάγνωση παραμυθιών”».
Αρκεί βέβαια να μη χάσει την ουσία και το αρχικό της όραμα, καθώς το δυνατό brand name –η Ονειρούπολη το διαθέτει– δεν εξασφαλίζει και την αέναη διάρκεια στον χρόνο. Το ΚΤΕΛ αναχωρεί από τη Δράμα. Το ζευγάρι στο μπροστινό κάθισμα χαζεύει τις φωτογραφίες που έβγαλε στα ξύλινα σπιτάκια και στα κανάλια του Δημοτικού Κήπου, όσο εγώ μετράω αντίστροφα τα χιλιόμετρα για Θεσσαλονίκη στις ταμπέλες. Μεγάλωσα.