Όλοι νιώθουμε κατά καιρούς απόγνωση. Όταν συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να παλέψουμε για να βρούμε το θετικό ή να αποδεχόμαστε τις δυσκολίες της καθημερινότητας; Φανταστείτε ότι χάνετε τη δουλειά σας, στην οποία έχετε αφιερώσει χρόνο, φαιά ουσία, ολονύκτιες βάρδιες. Το πιθανότερο είναι ότι θα αισθάνεστε απογοήτευση, παραίτηση, ίσως ακόμη και θυμό. Τέτοιες στιγμές θα θέλετε να στραφείτε σε έναν σύντροφο ή φίλο για να σας ακούσει.
Τι θα θέλατε όμως να ακούσετε; Κάτι σαν αυτό: «Πάρτο θετικά! Σκέψου πόσο χρόνο θα έχεις τώρα στα χέρια σου! Θα είναι ό,τι καλύτερο σου έχει συμβεί!»; Ή καλύτερα ένα υγιές μείγμα συμπαράστασης και παρηγοριάς;
Μία προσπάθεια για ορισμό
«Η τοξική θετικότητα είναι η συμβουλή που θεωρητικά θα θέλαμε να ακούσουμε, αλλά μας είναι αδύνατον να το κάνουμε αυτή τη στιγμή. Αντιθέτως, συνήθως μας αφήνει να νιώθουμε σαν κάποιος να μας κλείνει το στόμα, να μας κρίνει και μην μας κατανοεί», λέει η ψυχοθεραπεύτρια Γουίτνι Γκούντμαν στο δημοφιλές βιβλίο της «Τοξική Θετικότητα, πώς να τα βγάλετε πέρα σε έναν κόσμο εμμονικό με την ευτυχία». Σύμφωνα με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, η ερμηνεία της, είναι η εξής: «Ως τοξική θετικότητα μπορεί να οριστεί ως η υπερβολική και ανειλικρινής προώθηση της θετικής σκέψης και η άρνηση, ελαχιστοποίηση ή ακύρωση των αρνητικών συναισθημάτων».
Η κριτική της υπερβολικής θετικότητας εμφανίστηκε περίπου στην τελευταία δεκαετία, όμως παρουσιάζει μια πραγματικότητα που είναι κοντά μας όσα χρόνια υπάρχουν βιβλία αυτοβοήθειας, εγχειρίδια δηλαδή προσπαθούν να μετατρέψουν μια δοκιμασία της ζωής σε μία άσκηση αυτοπραγμάτωσης.
Το 1952, το βιβλίο του Νόρμαν Βίνσεντ Πίαλ «Η δύναμη της θετικής σκέψης» πέρασε 186 εβδομάδες στη λίστα με τα ευπώλητα των New York Times. Επρόκειτο για ένα ανάγνωσμα που ανακάτευε συμβουλές για καλύτερη ζωή και προτροπές για στροφή στη θρησκεία. Σήμερα είμαστε λίγο περισσότερο υποψιασμένοι όταν ακούμε τις ατάκες «πίστεψε στον εαυτό σου!», «αν αναμένεις το καλύτερο, αυτό θα λάβεις», «μην πιστεύεις στην ήττα». Παρ’όλα αυτά όμως, το λάιτ ποπ ψυχοθρησκευτικό πόνημα του αμφιλεγόμενου συγγραφέα/πάστορα λαμβάνει 4.2/5 στο Goodreads και σχόλια σαν και το παρακάτω: «Το μυαλό μας μπορεί να γιατρέψει ασθένειες αν του επαναλάβουμε ότι έχουμε ήδη γιατρευτεί».
Χαρά χωρίς στεναχώρια;
Τι πρέπει να κάνουμε όμως; Η απάντηση στην τοξική θετικότητα δεν είναι ο υγιής αρνητισμός, αλλά μια πραγματιστική αντιμετώπιση της ζωής· με τα καλά και τα κακά της. Όταν χάσει κάποιος τη δουλειά του, χρειάζεται υποστήριξη – ακριβώς όπως κι όταν συμβεί κάτι πολύ χειρότερο.
Δεν υπάρχει πάντα μια θετική πλευρά στα πράγματα. Ειδικοί υποστηρίζουν ότι με το να αποφεύγουμε εντελώς το παραθυράκι της απαισιοδοξίας και της απόγνωσης, κλεινόμαστε περισσότερο στον εαυτό μας και δεν του επιτρέπουμε να νιώσει όλα τα συναισθήματα που είναι κεντρικά στην ανθρώπινη ύπαρξη, και ως εκ τούτου μέρος της ζωής. Πώς θα μπορούσε να υπάρξει χαρά αν δεν υπάρχει στεναχώρια;
Μια ψυχολόγος, η Μισέλ Γκίλαν, μαζί με την Frost Bank, ερεύνησε το ζήτημα της αισιοδοξίας μέσα από 2000 ενήλικες ανά τον κόσμο, και ανακάλυψε ότι οι αισιόδοξοι άνθρωποι έχουν επτά φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι πιο ικανοποιημένοι με την οικονομική τους κατάσταση. Προσοχή: όχι πιο πλούσιοι· απλά να νιώθουν καλύτερα με όσα έχουν ή όσα βγάζουν, και ως επακόλουθο, να κάνουν και πιο συνετές επιλογές με τα χρήματά τους.
Τα όρια της αισιοδοξίας
«Ένας υγιής βαθμός αισιοδοξίας σημαίνει ότι αφήνουμε χώρο στην πραγματικότητα, στους φόβους μας, στις ανησυχίες μας, αλλά και στην προοπτική ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλά. Γίνεται τοξικό όταν οι άνθρωποι αδυνατούν να διαχειριστούν όποιο συναίσθημα δεν είναι θετικό», όπως θα πει και η ψυχοθεραπεύτρια Γκούντμαν.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αισιοδοξία δεν είναι συναίσθημα: «είναι ένα σχετικά σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιου», λέει ο Δρ. Κάρστεν Ρος, καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Κονκόρντια. «Είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο, μια προσδοκία ότι το μέλλον θα είναι περισσότερο καλό απ’ ότι κακό».
Το να είναι κάποιος από τη φύση του θετικός προκύπτει και από εμπειρίες στην παιδική του ηλικία. «Έρευνες δείχνουν ότι η χρήση θετικής συμπεριφοράς όταν έχεις να κάνεις με παιδιά μειώνει τη συχνότητα αρνητικών συμπεριφορών σε αυτά. Τα παιδιά αποζητούν και επιθυμούν την προσοχή των γονιών τους και θα προσπαθήσουν να την αποκτήσουν. Όταν τα παιδιά βλέπουν ότι οι γονείς τους τούς δίνουν θετική σημασία, οι αρνητικές συμπεριφορές θα μειωθούν και θα βλέπουν τη ζωή με περισσότερη αισιοδοξία», λέει η Κριστίν Ρατς, κλινική ψυχολόγος.
Ο φίλος, λοιπόν, που έχασε τη δουλειά του, ένα παιδί που στεναχωρήθηκε γιατί κάποιος του πήρε το αγαπημένο του παιχνίδι, ένα ατύχημα, μια κακή διάγνωση: πραγματικές καταστάσεις στις οποίες απαιτείται πρώτα απ’ όλα νηφαλιότητα και συμπόνια. Σίγουρα μια θετική στάση μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε φως μετά το τούνελ, αλλά τα περίπλοκα συναισθήματα τα οποία προκύπτουν από σύνθετες καταστάσεις στη ζωή δε χρειάζεται να απορρίπτονται και στη θέση τους να μπαίνουν εύκολες ατάκες που στερούνται ενσυναίσθησης.