«Το Facebook ήταν ακόμη πολύ φρέσκο και εγώ τα είχα μόλις φτιάξει με ένα αγόρι που μου άρεσε πολύ. Μια μέρα, του έστειλα ένα τραγούδι που ήθελα να ακούσει − πιο παλιά, θα έπρεπε να το έχω κατεβάσει και να του το δώσω σε CD, όμως το 2009 απλώς του έστειλα το λινκ από το Υoutube. Πέρασε μία ώρα, πέρασαν δύο, καμία αντίδραση. Δεν ενοχλήθηκα, φαντάστηκα θα έχει δουλειά, μέχρι που έπεσα πάνω σε ένα like που είχε κάνει στο μεταξύ στη φωτογραφία μιας κοινής γνωστής, την οποία τύχαινε να τη ζηλεύω και λιγάκι. Ε, έγινε χαμός. Το θυμάμαι σαν να ήταν χθες, γιατί ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ζήλια εξαιτίας των social media. Δεν ήταν η τελευταία, φυσικά».
Η Μαρία, 35 ετών σήμερα, ανήκει στη γενιά που ενηλικιώθηκε στην αυγή των σόσιαλ μίντια, και όσο εκείνη μεγάλωνε, αυτά εδραιώνονταν στη ζωή μας. Στην αρχή, σε ό,τι αφορούσε τις συναισθηματικές μας σχέσεις, αυτά προσέδιδαν απλώς μία ακόμα πτυχή. Ήταν ένας έξτρα τρόπος επικοινωνίας, ένα νέο πεδίο εντυπωσιασμού. Υπήρχε και ο αρχικός ενθουσιασμός που προήλθε από το γεγονός ότι ο ονλάιν κόσμος γεφυρώνει τις αποστάσεις και τα κοινωνικά χάσματα και επιτρέπει τη δημιουργία σχέσεων που υπό άλλες περιστάσεις θα ήταν αδύνατες. Γρήγορα, όμως, ο ψηφιακός κόσμος εξελίχθηκε σε έναν ισότιμο παίκτη, έναν παράγοντα ικανό να επηρεάσει τη θετική ή αρνητική έκβαση μιας γνωριμίας, ένα ναρκοπέδιο σωστών και λάθος συμπεριφορών, ένα ψηφιακό τρίτο και τέταρτο πρόσωπο όταν είμαστε σε ένα δωμάτιο μόνοι με τον αγαπημένο μας. Όχι ότι είμαστε ποτέ μόνοι. Είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι «κάπου». Και αυτό το «κάπου» επηρεάζει τις προσωπικές μας στιγμές με τρόπο που καμιά φορά είναι τόσο εμφανής όσο η φωτεινή ειδοποίηση στην οθόνη ενός κινητού που αναβοσβήνει στο τραπεζάκι του καναπέ, και καμιά φορά περνάει εντελώς απαρατήρητος.
Όλη μέρα «μαζί»
«Αφενός χαίρομαι που μπορώ όποτε θέλω να επικοινωνώ με τη γυναίκα μου, γιατί έχω προλάβει και την εποχή που στις κοπέλες απλώς έστελνα μηνύματα από ένα κινητό που είχε χαρίσει στη μαμά μου η Telestet, τα οποία μηνύματα μάλιστα ήταν και ακριβά και με περιορισμένο αριθμό χαρακτήρων», παρατηρεί ο 42χρονος Μάριος, παντρεμένος εδώ και κάποια χρόνια. «Όμως, μετά το ατελείωτο texting, καμιά φορά βρίσκεσαι το βράδυ στο σπίτι και δεν έχεις κάτι καινούργιο να μοιραστείς − έχει ζήσει ο άλλος live σχεδόν όλη σου τη μέρα. Έτσι, καθόμαστε δίπλα δίπλα και πιάνει ο καθένας το κινητό του για να χαλαρώσει. Η ντοπαμίνη από το περιεχόμενο που καταναλώνεις είναι σε βάρος της πραγματικής σύνδεσης με τη σύντροφό σου, που εικονικά την έσερνες όλη μέρα μαζί σου με μηνύματα, memes, φωτογραφίες και screenshots, αλλά τώρα που είναι δίπλα σου τα κινητά παραμένουν με την οθόνη φωτισμένη», λέει. Η έλλειψη προσοχής στον άνθρωπο που βρίσκεται δίπλα μας έχει πλέον και όνομα: phubbing (συνδυασμός των λέξεων phone και snubbing, ελληνιστί σνομπάρισμα).
Η συνεχής επικοινωνία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τους συντρόφους που δεν ζουν μαζί, όπως είναι η 24χρονη Ελένη και ο Μιχάλης, οι οποίοι βρίσκονται λιγότερο από όσο θα ήθελαν, εξαιτίας του επιβαρυμένου προγράμματος και των δύο, καθώς εκείνη εργάζεται και παρακολουθεί ένα απαιτητικό μεταπτυχιακό και εκείνος τα απογεύματα παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα: «Επειδή μας είναι τόσο εύκολο να επικοινωνούμε με το κινητό, λίγο λίγο, μέσα στη μέρα, θεωρώ ότι καταβάλλουμε λιγότερη προσπάθεια να βρεθούμε από κοντά ή να κάνουμε τις συναντήσεις μας ιδιαίτερες», λένε.
Κινητό ή σεξ;
Η επιρροή του ψηφιακού κόσμου στη συναισθηματική μας ζωή έχει γίνει αντικείμενο εκατοντάδων μελετών. Σε μεγάλη έρευνα που διεξήγαγε το ερευνητικό κέντρο Pew, μεταξύ ενηλίκων σε σταθερή σχέση, περίπου οι μισοί (51%) είπαν ότι η προσοχή του συντρόφου τους συχνά αποσπάται από το κινητό του τηλέφωνο, ενώ προσπαθούν να συζητήσουν μαζί του, και τέσσερις στους δέκα λένε ότι ενοχλούνται από τον χρόνο που ο σύντροφός τους αφιερώνει σε αυτό. «Ειδικά όταν συζητάμε κάτι σοβαρό ή τσακωνόμαστε, με ενοχλεί πολύ όταν τον βλέπω να πιάνει το κινητό για να τσεκάρει το Instagram», λέει η 28χρονη Ναταλία. «Είναι ένας εύκολος τρόπος για να αποφύγεις την αμηχανία, να μην κοιτάς τον άλλο στα μάτια, ίσως σου προσφέρει μια υποστήριξη, που όμως είναι ψεύτικη».
Σε μια πρόσφατη έρευνα, ανάμεσα σε 2.000 ανθρώπους στη Μεγάλη Βρετανία, βρέθηκε ότι ένας στους πέντε συμμετέχοντες από 18 έως 24 ετών προτιμούν να χάσουν ένα ραντεβού με το αγαπημένο τους πρόσωπο, ακόμα και αν αυτό περιλαμβάνει σεξ, παρά να μην έχουν το κινητό τους μαζί τους για εκείνο το βράδυ. «Για ορισμένους, αυτή η μεταφορά της οικειότητας από τον άνθρωπο σε μια συσκευή ακολουθεί μια ολισθηρή πορεία απόσπασης της προσοχής και για άλλους προσφέρει μια σκόπιμη διαφυγή από τις πιέσεις της σχέσης», αναφέρει μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον.
Τα παράπονα όμως δεν αφορούν μόνο την υπερβολική προσκόλληση κάποιου στο κινητό του τηλέφωνο, αλλά και την έλλειψη αυτής. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι είναι συνεχώς συνδεδεμένοι προκαλεί απαιτήσεις συχνά παράλογες και η άμεση διαθεσιμότητα των πάντων θεωρείται δεδομένη. «Επειδή εγώ και οι φίλοι μου είμαστε όλοι την ώρα κρεμασμένοι από το κινητό μας, θεωρούσα πως όλοι θα λειτουργούσαν έτσι. Το αγόρι μου όμως συχνά αφαιρείται και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα πως, όταν του στέλνω ένα μήνυμα και εκείνος δεν απαντάει, ενώ τον βλέπω ενεργό, εκνευρίζομαι χωρίς ουσιαστικό λόγο. Σαν να είμαστε στο ίδιο δωμάτιο και να μη μου απαντάει, ενώ ξέρω ότι με ακούει. Έτσι, το ρύθμισα ώστε να μη φαίνεται ποιος είναι ενεργός και ησύχασα», λέει η 26χρονη Αναστασία, φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής.
Λίστα πιθανών συντρόφων
Όταν η 38χρονη Βασιλική γνώρισε τον μετέπειτα σύζυγό της, συνειδητοποίησε πως, ενώ ήταν συμβατοί στα μείζονα ζητήματα, υπήρχε ένας τομέας στον οποίο είχαν θεμελιώδεις διαφορές: «Τον πρώτο καιρό, η σχέση του με τα σόσιαλ μίντια μου προκαλούσε ανασφάλεια. Έβλεπα άλλα ζευγάρια που πόσταραν φωτογραφίες τους μαζί, ενώ εγώ στα σόσιαλ του δικού μου δεν εμφανιζόμουν πουθενά. Ένιωθα ότι αυτό κάνει τη σχέση μας, αν όχι λιγότερο σοβαρή, σίγουρα λιγότερο επίσημη», λέει. «Τελικά, κάποιος φίλος ανέβασε μια κοινή μας φωτογραφία και αυτός δεν την έκανε hide από το προφίλ του. Ακούγεται αστείο, αλλά εκείνη τη στιγμή ένιωσα ότι είχε έναν συμβολισμό».
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να δημοσιοποιήσουν τη σχέση τους στο Facebook για λόγους ιδιωτικότητας, ωστόσο το κίνητρο αυτό συχνά γίνεται αντικείμενο καχυποψίας, προκαλώντας έλλειψη εμπιστοσύνης και ζήλια. Η κοινή φωτογραφία, μια ψηφιακή βέρα στο δεξί που αποτρέπει επίδοξους μνηστήρες, είναι ένα μόνο από τα κεφάλαια του βιβλίου «ζήλια και σόσιαλ μίντια», στριμωγμένη ανάμεσα σε likes, καρδούλες, dms, κρυφά προφίλ, φανερά προφίλ, μίλησες-δεν μίλησες, δώσε μου τον κωδικό σου, ποιος σου έκανε αίτημα φιλίας, κοινά προφίλ Σπύρος-Μαρία προς αποφυγήν ανεπιθύμητων ενεργειών και πάει λέγοντας.
Ποτέ η πρόσβαση σε αναρίθμητα πιθανά ταίρια δεν ήταν πιο εύκολη και όλη αυτή η υπερπροσφορά δεν παύει ως διά μαγείας όταν εισέρχεσαι σε σχέση: εκατοντάδες φαινομενικά πιο ελκυστικές προοπτικές είναι εν δυνάμει διαθέσιμες κυριολεκτικά με το κούνημα ενός δαχτύλου, και αυτή η βεντάλια επιλογών είναι εκεί όταν μπαίνεις να χαζέψεις βιντεάκια με σκύλους, όταν τσεκάρεις τα νέα των φίλων σου ή όταν έχεις τσακωθεί με τον άνθρωπό σου και, αντί να εστιάσεις στο πώς να λύσεις τα προβλήματα, αποφασίζεις να χαλαρώσεις χαζεύοντας τι κάνει ο διπλανός και η διπλανή.
Μια μεγάλη μελέτη του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα σε 371 νεαρούς ενήλικες που βρίσκονταν σε αποκλειστική σχέση εξέτασε πριν από λίγα χρόνια πώς θα απαντούσαν οι συμμετέχοντες στην ερώτηση «ονόμασε μερικά άτομα με τα οποία θα μπορούσες στο μέλλον να έχεις κάποιου τύπου σεξουαλική ή συναισθηματική σχέση». Η μελέτη ήθελε να διερευνήσει κατά πόσο οι ερωτώμενοι θα απαντούσαν από μνήμης, αναφέροντας κάποια άτομα που είχαν στο παρελθόν προσέξει, ή θα ανέτρεχαν στη λίστα από τους φίλους τους στα σόσιαλ μίντια. Το αποτέλεσμα ανέδειξε πως ουσιαστικά η λίστα των φίλων μας στα σόσιαλ μίντια λειτουργεί (και) ως κατάλογος πιθανών συντρόφων, ότι η επίδραση ήταν ισχυρότερη για τους άνδρες από ό,τι για τις γυναίκες, αλλά και πως ακόμα και η συζήτηση για πιθανά εναλλακτικά ταίρια κατέβαζε αυτομάτως τον δείκτη ικανοποίησης από την παρούσα σχέση.
«Ακριβώς επειδή ξέρω πόσο εύκολο είναι να φλερτάρεις στα σόσιαλ μίντια, πάντα έχω άγχος στην αρχή μιας σχέσης για το ποια είναι η συμπεριφορά του άλλου εκεί», λέει η 43χρονη Ασπασία, ιδιωτική υπάλληλος. «Συνήθως σε εκείνα τα στάδια δεν έχω ακόμη την άνεση να το συζητήσω ανοιχτά, ούτε θέλω να με περάσουν για υπερβολικά ζηλιάρα, οπότε από την άνεση του σαλονιού μου ψαχουλεύω μανιωδώς όλη τους την online παρουσία. Ποιες ακολουθούν στο Instagram, πού κάνουν like στο Facebook, παλιές φωτογραφίες που τους έχουν κάνει tag. Τα πάντα. Κινητό δεν έχω κοιτάξει ακόμη, κάπου πρέπει να μπει ένα όριο στην κατινιά».
Δύσκολος ο χωρισμός
Δεν προσφέρονται όμως μόνο τα ψηφιακά θραύσματα της ζωής των νυν ή των πιθανών μας συντρόφων προς ανάλυση, αλλά και των περασμένων. «Ούτε να χωρίσουμε δεν μπορούμε. Δεν είναι εύκολο να απεμπλακείς. Ο πειρασμός είναι τεράστιος, να δεις τι κάνει, πού πήγε, αν ποστάρει κάτι λυπημένο. Μήπως το απευθύνει σε εσένα; Ποιος είναι ο επόμενός της σύντροφος; Στον τελευταίο μου χωρισμό έμαθα πώς να παρακολουθώ stories στο Instagram χωρίς να φαίνεται και αυτό νομίζω ήταν η καταστροφή μου. Παρακολούθησα όλη την πορεία της νέας της σχέσης: τις εξόδους με κοινές παρέες, τις πρώτες διακοπές τους, το πρώτο ταξίδι στο εξωτερικό. Διαλύθηκα, αλλά καλά να πάθω», λέει ο 33χρονος Φίλιππος, καθηγητής μαθηματικών.
Τι ισχύει τελικά; Βαριέσαι τον άνθρωπο που κάθεται δίπλα σου και κοιτάζεις το κινητό σου ή το κινητό σού αποσπάει την προσοχή και δυσκολεύεσαι να συγκεντρωθείς σε όσα ενδιαφέροντα λέει; Δεν είσαι ικανοποιημένος από την τωρινή σου σχέση και γίνεσαι ευάλωτος σε πειρασμούς στα σόσιαλ μίντια ή η υπερπληθώρα επιλογών γεννάει γενιές ανθρώπων που δυσκολεύονται να δεσμευτούν, με τον ίδιο τρόπο που δυσκολεύονται να διαλέξουν ταινία στο Νέτφλιξ; «Εγώ πιστεύω πως είναι κάπως δικαιολογίες αυτά», λέει η 32χρονη Ματίνα, που εδώ και ενάμιση χρόνο είναι σε μια σχέση που, όπως λέει, την κάνει χαρούμενη. «Φαντάζομαι και όταν βγήκε η τηλεόραση οι γονείς μας τα ίδια θα έλεγαν, γιατί χαζεύεις την τηλεόραση και όχι εμένα. Αλλά νομίζω απλώς αντικατοπτρίζει την ποιότητα της σχέσης. Ο πρώην μου και ο νυν μου ήταν και οι δύο πολύ ενεργοί στα σόσιαλ μίντια, πόσταραν πολύ, μιλούσαν με πολλούς και πολλές. Τον πρώην τον ζήλευα επειδή η σχέση δεν πήγαινε καλά, τον νυν δεν τον ζηλεύω καθόλου γιατί με κάνει να νιώθω ασφάλεια. Δεν φταίει το κινητό, η σχέση φταίει».