Τα Sony World Photography Awards για το 2024 ανακοινώθηκαν πριν λίγες μέρες και ο Στέφανος Παπαϊωάννου είναι ο Έλληνας φωτογράφος που ξεχώρισε ανάμεσα σε όλες τις συμμετοχές. Το κλικ του που απεικονίζει έναν Αρμένιο πρόσφυγα μέσα στο αυτοκίνητο του, μας οδήγησε στο να αναζητήσουμε τα ίχνη του. Τελικά, τον εντοπίσαμε στη μακρινή Κούβα, εκεί που ταξιδεύει αναζητώντας ιστορίες ανθρώπων που έχουν κάτι να μοιραστούν. Όπως θα μαθαίναμε λίγο αργότερα, για εκείνον είναι ένας ακόμη προορισμός μιας μεγάλης, πολύχρονης, ταξιδιωτικής διαδρομής σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Πότε και γιατί ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη φωτογραφία;
Η επαφή μου με τη φωτογραφία ξεκίνησε από όταν ήμουν πολύ μικρός, από το δημοτικό, αφού ο πατέρας μου φωτογράφιζε με μια Ζένιτ κάμερα και όταν ήμουν πρώτη δημοτικού μου αγόρασε από το παζάρι στο Μοναστηράκι μια μικρή μίνι φωτογραφική κάμερα, η οποία έπαιρνε φιλμ σε μορφή κασέτας – με άλλα λόγια, φωτογράφιζα γύρω μου διάφορα πράγματα ήδη από το δημοτικό. Ως έφηβος θυμάμαι να φωτογραφίζω τα χωριά της Λέσβου από όπου και κατάγομαι. Μάλιστα, όποτε κάναμε εκδρομές με φίλους ήμουν πάντα εγώ ο φωτογράφος της παρέας. Από το πανεπιστήμιο και μετά, συμμετείχα ως φοιτητής σε διάφορες φωτογραφικές ομάδες όπου ανέπτυξα πια και τη θεωρία της φωτογραφίας στην πράξη.
Πώς ένιωσες όταν έμαθες για τη διάκριση στα βραβεία της Sony;
Δεν είχα σκοπό να στείλω για συμμετοχή στον διαγωνισμό, είχα στείλει στο παρελθόν αλλά αυτή τη φορά δεν είχα κάτι στο μυαλό μου. Κανονικά η υποβολή προτάσεων διαρκεί μερικούς μήνες αλλά το τελευταίο βράδυ, λίγο πριν τη λήξη των υποβολών του διαγωνισμού, και ενώ βρισκόμουν στο καράβι από Αθήνα για Κρήτη, σκέφτηκα να στείλω τη συγκεκριμένη φωτογραφία. Για να καταλάβεις, έκανα την αίτηση μου μια-δυο ώρες πριν λήξει η προθεσμία υποβολής. Σίγουρα μπορώ να πω ότι χάρηκα πάρα πολύ για αυτή τη διάκριση· να βλέπω, δηλαδή, τη φωτογραφία μου να συγκαταλέγεται ανάμεσα σε άλλες πολύ σημαντικές φωτογραφίες από όλο τον κόσμο.
Πες μας για την ιστορία πίσω από τη φωτογραφία που διακρίθηκε.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία τραβήχτηκε στην Αρμενία, σε ένα ταξίδι που έκανα στη χώρα τέλη Νοέμβρη αρχές Δεκέμβρη του 2023, ακριβώς δυο μήνες μετά και την τελευταία μάχη που προέκυψε μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, στα εδάφη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η τελευταία πράξη αυτής της πολυετούς σύρραξης συνέβη στις 20 Σεπτέμβρη του 2023, όταν το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και κατέλαβε όλη την περιοχή με αποτέλεσμα οι Αρμένιοι να την εγκαταλείψουν ακαριαία φοβούμενοι μία πιθανή εθνοκάθαρση. Σε αυτή τη φάση, ο συγκεκριμένος Αρμένιος από το Ναγκόρνο, που απεικονίζεται στη φωτογραφία, έφυγε από τα βουνά με το αμάξι του, το παλιό του Lada, για να μπορέσει να σωθεί περνώντας στα βουνά της Αρμενίας. Δύο μήνες μετά από αυτό, βρέθηκα εγώ να κάνω ωτοστόπ στο αμάξι του. Και αυτή η φωτογραφία προέρχεται από εκείνη τη στιγμή όταν με πήρε με το αμάξι για να μπορέσω να μετακινηθώ από το ένα μέρος της χώρας σε ένα άλλο.
Τι είναι αυτό που αναζητάς στις ταξιδιωτικές διαδρομές σου;
Η συναναστροφή μου με τον ντόπιο πληθυσμό παίζει πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικό κομμάτι σε ένα ταξίδι. Σαφώς και με ενδιαφέρουν πάρα πολύ τα εντυπωσιακά τοπία, τα μνημεία και τα αξιοθέατα, αυτά που δεν πρέπει να χάσεις και που αναγράφονται σε έναν ταξιδιωτικό οδηγό, αλλά πάντα με ελκύει το να έρθω σε επαφή με τους ντόπιους, να κάνω πράγματα μαζί τους· να μπορέσω να βιώσω και στο ελάχιστο λίγο από την καθημερινότητα τους. Έχω επισκεφθεί διάφορα μέρη: όταν ξεκίνησα να ταξιδεύω στα 18 μου είχα αλωνίσει την Ευρώπη με ωτοστόπ ως φοιτητής με προγράμματα ανταλλαγής και στην πορεία ξεκίνησα να ταξιδεύω και σε άλλες ηπείρους. Έχω επισκεφθεί μέρη στη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοανατολική Ασία, έχω πάει στη Δυτική Αφρική, ενώ τα τελευταία δύο χρόνια πέρασα ένα 9μηνο εκεί σε διαφορετικές χώρες. Έχω ταξιδέψει στη Λατινική Αμερική και τώρα που μιλάμε βρίσκομαι στην Κούβα.
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ένα ταξίδι, αλλά αν έπρεπε να επιλέξω έναν μόνο προορισμό, τότε θα έλεγα τη Σρι Λάνκα, όταν επισκέφθηκα μια απαγορευμένη ζώνη στα βόρεια της χώρας και έμεινα κρυφά σε πρώην αντάρτες που είχαν την ίδια ηλικία με εμένα. Επίσης, δεν μπορώ να ξεχάσω τα ταξίδια στην Αιθιοπία όπου έμεινα σε φυλές που είχαν να δουν ξένο χρόνια ολόκληρα.
Γενικά, μου αρέσει να ταξιδεύω – όχι απαραίτητα σε ξένες χώρες. Όταν μου δόθηκε η ευκαιρία το πρώτο καλοκαίρι του Κόβιντ, έχοντας χάσει τη δουλειά μου, ταξίδεψα με το αμάξι για ένα τετράμηνο συνολικά στην Ηπειρωτική Ελλάδα – από τη Νότια Πελοπόννησο, μέχρι τα σύνορα με Αλβανία, καταλήγοντας τη Γαύδο. Εκεί, γνώρισα διάφορους ανθρώπους ντόπιους, άγνωστους που με φιλοξένησαν, ήρθα σε επαφή με τη φύση. Ήταν γενικά μια πάρα πολύ όμορφη εμπειρία που μου έμεινε αξέχαστη.
Πόσο σημαντικό είναι για σένα να ξεφεύγεις από το τουριστικό μονοπάτι;
Είναι το Α και το Ω σε ένα ταξίδι, σίγουρα δεν το πετυχαίνεις πάντα αλλά ακόμη και σε πιο τουριστικά μέρη προσπαθώ να βρω το κάτι παραπάνω που να με κάνει να νιώσω έστω και στο ελάχιστο κάτι πέρα από το δεδομένο. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες: πριν το ταξίδι χρειάζεται να κάνεις αρκετή έρευνα για να μπορέσεις να φτάσεις σε ένα τέτοιο μέρος. Πριν από χρόνια ήθελα να επισκεφθώ μια απομονωμένη φυλή του Περού στον Αμαζόνιο που να μην έχει καθόλου τουρισμό. Για να μπορέσω και να καταφέρω να βρω ένα τέτοιο μέρος έψαχνα έξι μήνες, ώσπου κατάλαβα ότι η φυλή βρισκόταν στην πιο επικίνδυνη περιοχή της χώρας. Αυτή ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης από τη δεκαετία του ‘80, με αφορμή το αντάρτικο και από τη δεκαετία του ‘90 κι έπειτα με αφορμή το καρτέλ της κοκαΐνης. Την περίοδο που πήγα εγώ η περιοχή ήταν γνωστή ως εκείνη με τη μεγαλύτερη παραγωγή κοκαΐνης στον κόσμο. Έψαχνα για έξι μήνες, βρήκα πληροφορίες και μου μίλησε ένας τύπος από το Ελ Σαλβαδόρ που είχε επισκεφθεί το μέρος, ενάμιση χρόνο πριν από εμένα. Μου έδωσε πληροφορίες και ενώ βρισκόμουν στο Περού ήδη για έναν μήνα, ρωτούσα ανθρώπους κάθε μέρα, υπηρεσίες για το κατά πόσο είναι ασφαλές να πάω στην περιοχή. Όλοι μου είπαν να το αποφύγω, ένας μόνο μου είπε να πάω με προσοχή. Πήγα, και τελικά όντως βρήκα και τις φυλές που ήθελα και όντως ήμουν ο πρώτος ξένος μετά από ενάμιση χρόνο που πατούσε στα εδάφη τους.
Τι σχεδιάζεις για το μέλλον;
Η αλήθεια είναι ότι δεν κάνω μακροπρόθεσμα πλάνα γιατί η ζωή είναι τέτοια που δεν ξέρεις πώς μπορεί να στα φέρει από τη μια στιγμή στην άλλη. Οπότε μου αρέσει να σκέφτομαι στο κοντινό μέλλον τι θα ήθελα και τι θα μπορούσα να κάνω. Σίγουρα εάν μου δοθεί η δυνατότητα θα ήθελα να μπορώ να ταξιδέψω και σε άλλα μέρη, να γνωρίσω κι άλλους ανθρώπους, να συναντήσω κι άλλους πολιτισμούς. Να ακούσω, με άλλα λόγια, ιστορίες ανθρώπων ουσιαστικές τις οποίες θέλουν να μοιραστούν. Επίσης, θα ήθελα να βρω τον χρόνο να κάνω γνωστές στον κόσμο μέσω τον φωτογραφιών μου, διάφορες ιστορίες που έχουν μοιραστεί μαζί μου άνθρωποι που γνώρισα στα ταξίδια μου, καθώς αυτή τη στιγμή κάθονται στο συρτάρι και περιμένουν τον χρόνο και τη στιγμή που θα βγουν εκεί έξω.