Συγκεντρώνοντας όσα προκύπτουν τα τελευταία δύο-τρία χρόνια από διεθνείς έρευνες, μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα για τους σημερινούς 20άρηδες του δυτικού κόσμου, οι οποίοι, ανάμεσα στα πολλά άλλα χαρακτηριστικά τους, φαίνεται ότι δεν βγαίνουν πολύ τα βράδια, πίνουν λιγότερο αλκοόλ από τους γονείς τους, ασφαλώς δεν καπνίζουν, αλλά ούτε και ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το σεξ. Οπότε πιθανότατα δεν έπεσε κανείς από τα σύννεφα με το πρόσφατο δημοσίευμα της Wall Street Journal που ανέφερε ότι αυτή η γενιά πέφτει για ύπνο στις εννιά.
Παρακολουθώντας τη συζήτηση που προκάλεσε το δημοσίευμα, ο αρθρογράφος του Guardian Τιμ Ντάουλινγκ κατέγραψε προ ημερών πώς για μία εβδομάδα έπεφτε στο κρεβάτι στις εννιά, για να κοιμάται σαν τα παιδιά της γενιάς Ζ. Το πείραμά του δεν είχε ιδιαίτερη επιτυχία και το συμπέρασμά του ήταν ότι δεν θα έπρεπε να σκέφτεται τόσο πολύ τι ώρα κοιμάται. Ωστόσο είναι μάλλον αυτονόητο ότι, για να κοιμηθείς στις εννιά, θα πρέπει να μπορείς να το κάνεις. Ένας εργαζόμενος γονιός, π.χ., που εκείνη την ώρα έχει μόλις βάλει για ύπνο τα παιδιά και μετά πρέπει να κάνει δυο δουλειές στο σπίτι, να οργανώσει την επόμενη μέρα και ίσως και να απαντήσει και δύο-τρία μέιλ που δεν πρόλαβε στο γραφείο, δύσκολα θα ξαπλώσει πριν από τα μεσάνυχτα. Για έναν άνθρωπο, όμως, που ζει χωρίς πολύπλοκες οικογενειακές υποχρεώσεις και που δεν έχει κάποιο ιδιόμορφο ωράριο εργασίας, το πότε ακριβώς θα κοιμηθεί αποτελεί απλώς μια επιλογή – αν θέλει να κοιμηθεί στις εννιά, μπορεί. Αλλά γιατί να το κάνει αυτό;
Νωρίτερα και περισσότερο
Ας προσπαθήσουμε, όμως, επιστρέφοντας στο δημοσίευμα της WSJ, να συνειδητοποιήσουμε τι σημαίνει «εννιά». Στις εννιά πάμε σινεμά, στις εννιά αρχίζει το ματς, στις εννιά δίνουμε ραντεβού για ποτό. Στις εννιά, η μέρα είναι ακόμα ζωντανή. Στις δέκα; Τα στοιχεία της αμερικανικής εταιρείας Sleep number αναφέρουν ότι η ώρα της νυχτερινής κατάκλισης σε σχέση με πέρυσι (!) υποχώρησε κατά 12 λεπτά και έτσι οι νεαροί Αμερικανοί πέφτουν φέτος για ύπνο στις 10.06. Αλλά δεν είναι μόνο το ότι κοιμούνται νωρίτερα. Κοιμούνται και περισσότερο (στις ΗΠΑ, τουλάχιστον), αφού από μια πρόσφατη έρευνα προέκυψε ότι οι σημερινοί 20άρηδες κοιμούνται 41 λεπτά περισσότερο από τους συνομηλίκους τους το 2010 (American Time Use Survey).
Η χαμηλών τόνων συμπεριφορά των νέων ανθρώπων συγκρούεται με το πρότυπο της συγκεκριμένης ηλικίας όπως καλλιεργήθηκε τον 20ό αιώνα, όταν το ξενύχτι (και κατ’ επέκταση η νυχτερινή διασκέδαση, με ό,τι αυτή συνεπάγεται) ισοδυναμούσε με μια κατάκτηση. Η νύχτα υπήρξε η σφραγίδα της ενηλικίωσης και της ανεξαρτησίας, το σινεμά τη ρομαντικοποίησε, η μουσική την αποθέωσε και ο Τζόναθαν Κόου εμπνεύστηκε τον πιο παρανοϊκό μονόλογο κατά του ύπνου, λέγοντας ότι η ανάγκη του συνιστά ένδειξη αδυναμίας (Το σπίτι του ύπνου, 1997). Όλα αυτά, βέβαια, φαίνεται ότι αφορούσαν προηγούμενες γενιές και εποχές μιας παρατεταμένης αισιοδοξίας, αν όχι αφέλειας. Οι χαρούμενοι ξενύχτηδες των ’90s μπήκαν φουριόζοι στον 21ο αιώνα και έπεσαν πάνω στην παγκόσμια οικονομική κρίση, στη διάψευση κάθε βεβαιότητας για την ισορροπία του κόσμου και του πολιτισμού. Τα απομεινάρια των ψευδαισθήσεων τα ισοπέδωσε η πανδημία. Οι σημερινοί 20άρηδες δεν βρίσκουν πρότυπα ή ιστορίες επιτυχίας στο παρελθόν, βλέπουν μόνο σκοτάδι, κλείνουν το φως και κοιμούνται.
Μια άλλη κουλτούρα
Τα διαθέσιμα στοιχεία για τις καινούργιες και θαυμαστές συνήθειες ύπνου της νέας γενιάς δεν είναι πολλά ούτε παγκόσμια, ωστόσο υπάρχει μια πραγματικότητα που φαίνεται με γυμνό μάτι. Η κουλτούρα έχει αλλάξει. Το σαρωτικό κύμα του ευ ζην περιλαμβάνει διατροφή, άσκηση και ψυχική φροντίδα – η νέα γενιά μεγαλώνει μέσα σε wellness τάσεις που αναπαράγονται από αμέτρητα εγχειρίδια (αξιόλογα και μη) και φυσικά στα σόσιαλ μίντια. Αυτή τη στιγμή, τα τρεντ σωματικής και ψυχικής υγείας στο επιδραστικό TikTok διαμορφώνουν μια νέα συνείδηση για το «πώς ζούμε».
«Παρατηρώ μια τέτοια τάση», μου λέει η ψυχίατρος Εύα Καλαντζή, επιστημονική συνεργάτις στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. «Υπάρχει μια διάθεση φροντίδας του εαυτού, ψυχικά και σωματικά, και κάποιες φορές είναι σαν να υπάρχει ένα μεγάλο πρέπει· τρώω σωστά, υγιεινά, αθλούμαι, κοιμάμαι οκτάωρο. Είναι μια προσπάθεια ίσως να βρεθεί μια ισορροπία, δοκιμάζοντας το άλλο άκρο – παλιότερα στα θέλω μπορεί να υπήρχε το τσιγάρο, τα ναρκωτικά κ.ά.».
Ο ύπνος, λοιπόν, είναι ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα στη διεκδίκηση αυτής της «καλύτερης ζωής», όπως αξιολογείται από τη νέα γενιά, τα μέλη της οποίας είναι υπερενημερωμένα και έχουν έρθει σε επαφή με χιλιάδες επιστημονικά ευρήματα. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε εδώ όλα όσα διορθώνει ο ύπνος και όλα όσα προκαλεί η έλλειψή του.
Η νέα γενιά, επίσης, είναι εξοπλισμένη με ένα σωρό γκάτζετ για τον ύπνο: από βραχιόλια ή ρολόγια που υπολογίζουν την ποιότητα του ύπνου μέχρι εφαρμογές με νανουριστικές ιστορίες, έξυπνα φωτάκια και διαδραστικά ξυπνητήρια. Η διαδικασία έχει αποκτήσει μια φιλοτεχνολογική διάσταση, συμβατή με το modus vivendi των νέων και το πνεύμα της εποχής. Δεν κοιμόταν έτσι ένας 20χρονος τη δεκαετία του ’80 ή του ’90 – πιθανόν δεν κοιμόταν χειρότερα, αλλά κάθε εποχή δημιουργεί τις δικές της ανάγκες και τις δικές της λύσεις.
Μεταπανδημικά όνειρα
Υπάρχει και μια άλλη όψη αυτής της ιστορίας. Όταν μιλάμε για τους σημερινούς 20άρηδες, μιλάμε για παιδιά που τελείωσαν το σχολείο ή τις σπουδές τους σε καθεστώς τηλεκπαίδευσης ή ξεκίνησαν να εργάζονται σε καθεστώς τηλεργασίας, που βαδίζουν στον μεταπανδημικό κόσμο χωρίς να έχουν καλοζήσει τον προηγούμενο, που νιώθουν πιο άνετα σε συνθήκες ελεγχόμενης απομόνωσης και έχουν, λόγω των σόσιαλ μίντια, μια συγκεχυμένη εντύπωση για το τι σημαίνει κοινωνικότητα και τι σημαίνει μοναξιά. Εκτός από επιλογή, δηλαδή, ίσως πρέπει να αναλογιστούμε μήπως η τάση για έναν ύπνο τόσο νωρίς δεν είναι μόνο μία ακόμα συνταγή ευζωίας, αλλά μια ανάγκη που καλύπτει μια ανησυχητική εσωστρέφεια.
Κοιμόμαστε, όμως, περισσότερο ή λιγότερο όταν δεν είμαστε καλά; Φαίνονται σωστά και τα δυο. «Μια συναισθηματική διαταραχή είναι πιθανόν να μας οδηγήσει σε περισσότερες ώρες ύπνου. Αντιθέτως, μια αγχώδης διαταραχή τις μειώνει», μου εξηγεί η κ. Καλαντζή. Η πανδημία, τη ρωτάω, μπορεί να επηρέασε τις συνήθειες του ύπνου; «Το λοκντάουν βοήθησε κάποιους να οργανωθούν, να βάλουν ένα πρόγραμμα μακριά από ερεθίσματα που τους επιβάρυναν. Κάθισαν και δούλεψαν ή διάβασαν, έφτιαξαν τη διατροφή και τον ύπνο τους». Αυτό, βέβαια, όπως μου λέει, δεν μεταφράζεται τόσο στην ώρα που πέφτει κανείς για ύπνο, όσο στην ποιότητά του: βραδινές ώρες, κατάλληλη θερμοκρασία και φωτισμός στο δωμάτιο, απουσία οθονών, αλκοόλ, τσιγάρου κ.ά. Ό,τι ίσχυε, δηλαδή, από πάντα.
Γίνονται αυτά τα πράγματα;
Σύμφωνα με λίγο παλαιότερα (προ Covid) στοιχεία της εφαρμογής Sleep Cycle, στην Ελλάδα κοιμόμαστε στη 01.05 (πιο αργά από τις 50 χώρες της λίστας) και ξυπνάμε στις 08.25 (μόνο στη Σαουδική Αραβία ξυπνούν λίγο αργότερα), και έτσι βρισκόμαστε κάπου στη μέση όσον αφορά τον συνολικό χρόνο που κοιμόμαστε (6 ώρες και 54 λεπτά). Δεν πρόκειται για κάποια επιστημονική έρευνα, αλλά για στοιχεία που προέκυψαν από τους χρήστες της εφαρμογής (σχεδόν 1 εκατ.). Παρ’ όλα αυτά όμως, είναι ενδεικτικά για κάτι που υποψιαζόμασταν. Μπορεί να είναι εφικτό για κάποιον που μένει στη Βοστώνη ή στο Ελσίνκι να κοιμηθεί νωρίς, αλλά πώς θα πείσει τον εαυτό του ένας άνθρωπος 25 ετών που ζει στην Αθήνα να κλείσει τα μάτια του την ώρα που το καλοκαίρι δεν έχει ακόμα καλά καλά δύσει ο ήλιος;
Ρώτησα ενδεικτικά μερικούς γνωστούς γνωστών, από περιέργεια πιο πολύ, και οι περισσότεροι δεν έδειξαν να αντιλαμβάνονται ότι ρωτούσα σοβαρά. Όχι, ήταν η απάντηση, δεν ξαπλώνουν στις εννιά. Μόνο δύο μού είπαν ότι από τη στιγμή που έπιασαν δουλειά, άρχισαν να κοιμούνται νωρίτερα από όσο συνήθιζαν (πριν από τις έντεκα, νωρίς για τα δικά τους δεδομένα). Το ενδιαφέρον σε αυτό το μίνι ρεπορτάζ ήταν άλλο: όλοι ανεξαιρέτως μου είπαν ότι φροντίζουν να κλείνουν οκτώ ώρες, ανέφεραν ότι «θέλω να νιώθω ξεκούραστος» ή ότι «έχω λιγότερο άγχος όταν κοιμάμαι», επιβεβαιώνοντας ότι η τάση θέλει υγεία και ευεξία. Όλοι ανεξαιρέτως μου μίλησαν για «ισορροπία» και «πρόγραμμα». Κακές συνήθειες τέλος.