Ο φάρος και το γλυπτό του Λέοντα της Βαυαρίας στην είσοδο του λιμανιού είναι λουσμένα στο μεσημεριανό φως και ο επιβλητικός πύργος Mangenturm ρίχνει τη σκιά του στον παραλιακό δρόμο όπου περπατούν ή ποδηλατούν αμέριμνοι τουρίστες και ντόπιοι. Η λίμνη νανουρίζει τα σκάφη αναψυχής που έχουν «δέσει» στη μαρίνα και τα εστιατόρια και τα καφέ βουίζουν σαν χαρούμενο μελίσσι, καθώς είναι η ώρα του μεσημεριανού φαγητού. Το γραφικό νησάκι Λιντάου φιλοξενεί το ιστορικό κέντρο της ομώνυμης πόλης της Βαυαρίας, που βρέχεται από την ανατολική όχθη της λίμνης Κωνσταντίας. Είναι γνωστό για τα καλαίσθητα παλιά σπίτια του, τους φιλόξενους κατοίκους, τα πανέμορφα πάρκα και τους κήπους και τις ετήσιες συναντήσεις νομπελιστών, Lindau Nobel Laureate Meetings, που διοργανώνονται εδώ από το 1951.
Πρόκειται για ένα μοναδικό διεθνές επιστημονικό γεγονός, στο οποίο κάθε χρονιά συναντώνται νομπελίστες και νέοι επιστήμονες από τους τρεις κλάδους των φυσικών επιστημών, τη Φυσική, τη Χημεία και την Ιατρική-Φυσιολογία. Για ένα διάστημα έξι ημερών διαφορετικές γενιές επιστημόνων έχουν τη δυνατότητα να ανταλλάξουν γνώσεις, απόψεις και εμπειρίες και να αντλήσουν έμπνευση για το μέλλον. Από το 2009 η Ελλάδα εκπροσωπείται στο συνέδριο μέσω του Ιδρύματος Ωνάση, που αποτελεί ακαδημαϊκό συνεργάτη του θεσμού και αναλαμβάνει την προκαταρκτική επιλογή των Ελλήνων φοιτητών και ερευνητών που διεκδικούν μία από τις έως και δέκα θέσεις που δικαιούται η Ελλάδα και την επιχορήγηση του συνόλου των εξόδων όσων τελικά θα εξασφαλίσουν τη συμμετοχή τους. Την προκαταρκτική επιλογή κάνει επιστημονική επιτροπή του ιδρύματος, πρόεδρος της οποίας είναι ο καθηγητής Δημήτρης Νανόπουλος, και οι διοργανωτές των Lindau Nobel Laureate Meetings λαμβάνουν την τελική απόφαση. Τα τελευταία 67 χρόνια στις συναντήσεις έχουν λάβει μέρος περισσότεροι από 32.000 νέοι ερευνητές από 84 χώρες – κάθε χρόνο παρευρίσκονται περίπου 30 νομπελίστες και 500-600 νέοι επιστήμονες. Στο φετινό, 68ο συνέδριο, την Ελλάδα εκπροσώπησαν επτά νέοι ερευνητές.
Η Νατάσσα Πίππα, ο Παναγιώτης Χουβαρδάς, η Ελένη Βεργαδή, ο Νίκος Βλαχόγιαννης, η Ουρανία Σεμελίδου, ο Νικόλας Κάραλης και ο Ευθύμης Κυριάκης ταξίδεψαν στο Λιντάου με την προσμονή μιας επιστημονικής περιπέτειας. Το πρόγραμμα βαρύ, από τις 7 το πρωί έως αργά το βράδυ, πρωινός καφές με θεσμικούς φορείς, συζητήσεις και διαλέξεις έως το μεσημέρι, διάλειμμα για γεύμα, νέες διαλέξεις και επιστημονικοί περίπατοι το απόγευμα και το βραδάκι δείπνα, συναυλίες, μπάρμπεκιου και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις για δικτύωση και ανταλλαγή απόψεων σε πιο χαλαρό περιβάλλον. Σε ένα ενδιάμεσο διάλειμμα για καφέ η Ελένη Βεργαδή, παιδίατρος και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, με διαβεβαίωσε ότι «το συνέδριο ξεπέρασε τις προσδοκίες μου. Θα το χαρακτήριζα “επιστημονικό παράδεισο”. Είναι συγκλονιστική η επαφή με τους επιστήμονες που τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ. Είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τη σοφία τους και την εμπειρία τους και να παράσχουν πολύτιμες συμβουλές. Το επιστημονικό πρόγραμμα με βοηθά επίσης να επεκτείνω τις γνώσεις μου σε νέες τεχνολογίες και ερευνητικές προσεγγίσεις». Ανάλογα θετικά και τα σχόλια της Ουρανίας Σεμελίδου, υποψήφιας διδάκτορα του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Ερευνών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ»: «Τριάντα εννέα επιστήμονες με βραβείο Νόμπελ μοιράζονται μαζί μας τις γνώσεις και την εμπειρία τους, αποτελώντας έμπνευση για όλους τους νέους επιστήμονες που παρακολουθούν το συνέδριο. Ανοιχτοί σε συζήτηση, παρουσιάζουν την πορεία τους στον χώρο και μέσα από τις συνεδρίες ελεύθερου διαλόγου απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στην καριέρα τους, δίνουν συμβουλές και συζητούν για τις μελλοντικές κατευθύνσεις της επιστήμης. Πρόκειται για ένα συνέδριο που στοχεύει όχι απλώς στη μεταλαμπάδευση γνώσεων, αλλά και στην ανταλλαγή απόψεων, δίνοντας κίνητρο σε όλους τους νέους επιστήμονες να συνεχίσουν την έρευνα παρά τις αντιξοότητες που παρουσιάζει, θέτοντας υψηλούς στόχους και μη σταματώντας μέχρι να τους κατακτήσουν».
Συνέντευξη Τύπου με τους Michael M. Rosbash και Michael Young, που τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής- Φυσιολογίας το 2017 (© Βαγγέλης Ζαβός)
Στο διπλανό τραπέζι, ο νομπελίστας Χημείας το 2014, Stefan W. Hell, ανταλλάσσει απόψεις σε ένα «πηγαδάκι». Βρίσκω την ευκαιρία να τον ρωτήσω πώς μπορούν να επωφεληθούν οι νέοι επιστήμονες από την παρουσία τους στο συνέδριο. «Είναι σημαντικό να γνωρίσουν τους ανθρώπους πίσω από τους νομπελίστες και να καταλάβουν τι τους ώθησε και τους έδωσε κίνητρο, να μάθουν για την καριέρα τους. Θα δουν ότι δεν πρόκειται για ανθρώπους που είχαν απρόσκοπτη ανοδική πορεία, αλλά συχνά πέρασαν δύσκολες στιγμές. Αυτό θα βοηθήσει τους νέους να καταλάβουν ότι, αν αντιμετωπίζουν δυσκολίες, υπάρχει τρόπος να το χειριστούν και δεν πρέπει να τα παρατήσουν, ότι αυτό είναι μέρος του success story». Η άποψή του συμβαδίζει με αυτήν της κόμισσας Bettina Bernadotte, προέδρου του Συμβουλίου του Lindau Nobel Laureate Meetings: «Οι νομπελίστες έχουν τόσα να πουν στους νέους ερευνητές για το πώς είναι η ζωή ενός επιστήμονα, για το πόσο συχνά πιθανότατα θα αποτύχεις ή θα έχεις την αίσθηση ότι απέτυχες, πόσο σημαντικό είναι να συνεχίσεις και να μην απογοητευτείς». Την αξία της συμμετοχής Ελλήνων επιστημόνων αναλαμβάνει να μου επισημάνει ο διακεκριμένος φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος: «Νομίζω ότι είναι ό,τι καλύτερο τους έχει συμβεί στην επιστημονική τους ζωή. Η συνύπαρξη με τους νομπελίστες θα τους ανοίξει το μυαλό, θα κεντρίσει τη δημιουργικότητα. Θα χάσουν και το κόμπλεξ κατωτερότητας που συχνά έχουμε οι Έλληνες, ότι δεν ξέρουμε τίποτα. Επίσης θα γνωρίσουν ανθρώπους, θα γεννηθούν φιλίες, ίσως και συνεργασίες που μπορούν να κρατήσουν μια ζωή. Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντική αυτή η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση». Ο Νίκος Βλαχόγιαννης, ιατρός, υποψήφιος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, τον επιβεβαιώνει: «Η συναναστροφή με νέους ερευνητές από όλο τον κόσμο, ειδικά με όσους δουλεύουν σε παρόμοιο κλάδο, είναι μια μοναδική εμπειρία. Καταλαβαίνει κανείς πως η έρευνα και η επιστήμη είναι γλώσσες διεθνείς και ενώνουν τον κόσμο».
Εκατοντάδες φοιτητές από όλο τον πλανήτη είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις των νομπελιστών (© Βαγγέλης Ζαβός)
Το μέλλον της επιστήμης
Η εικόνα της συνύπαρξης εκατοντάδων νέων ερευνητών στο συνέδριο δίνει μια πρόγευση από το μέλλον της επιστήμης. Είναι δύσκολο να μη γεννήσουν αισθήματα αισιοδοξίας η θέρμη και η ορμή με την οποία προσεγγίζουν τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα, η αποφασιστικότητά τους να αφοσιωθούν στον στόχο τους και η διάθεσή τους για συνεργασία. Άλλωστε, όπως μου εξηγούν οι περισσότεροι, το μέλλον της επιστήμης είναι υπερεθνικό. «Η συνεργασία ερευνητών από διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικά αντικείμενα οδηγεί σε ταχύτατη παραγωγή γνώσης, η οποία δεν μπορεί να προέλθει αν ένα εργαστήριο προσπαθεί να κάνει όλη τη δουλειά μόνο του», επισημαίνει ο Ευθύμης Κυριάκης, υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο Παναγιώτης Χουβαρδάς, βιοπληροφορικός, μεταδιδακτορικός ερευνητής του τμήματος Βιοϊατρικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Βέρνης, συμφωνεί: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επιστήμη ασχολείται με προβλήματα που είναι από τη φύση τους υπερεθνικά, όπως οι ασθένειες ή η κατανόηση βασικών βιολογικών διαδικασιών. Η πολυπλοκότητα των περισσότερων ερευνητικών προβλημάτων είναι τέτοια που απαιτεί τον συνδυασμό διαφορετικών ειδικοτήτων και είναι πλέον εμφανές ότι η συνεργασία είναι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα». «Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να κατανοήσει κανείς ότι, παρότι η επιστήμη είναι υπερεθνική, η χρηματοδότηση και η πρόοδος είναι σε μεγάλο βαθμό εθνική υπόθεση», συμπληρώνει ο Νικόλας Κάραλης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικής Έρευνας Φρίντριχ Μίσερ. «Χωρίς εθνική χρηματοδότηση, η γνώση, οι ιδέες και η πρόοδος φυγαδεύονται και μεταναστεύουν σε πιο ευνοϊκά κλίματα. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες 2-5% του ΑΕΠ επενδύεται στην έρευνα και στην ανάπτυξη. Στην Ελλάδα δυστυχώς αυτό το ποσοστό είναι λιγότερο από 1%». Όλοι τους ευελπιστούν στη μεγαλύτερη διασύνδεση της επιστήμης με το κοινωνικό σύνολο, θέλουν να ανατρέψουν την εικόνα του απομονωμένου στο εργαστήριο επιστήμονα. «Ο στόχος των επιστημόνων είναι να βοηθήσουν το κοινωνικό σύνολο και προφανώς προτεραιότητα είναι η μετάφραση της έρευνας σε κοινωνικά αγαθά, όπως είναι τα φάρμακα, οι νέες τεχνολογίες κ.ά.», μου επισημαίνει η Νατάσα Πίππα, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στον Τομέα Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του ΕΚΠΑ. «Είναι καθήκον της επιστημονικής κοινότητας να “εκλαϊκεύει” τη γνώση και να δείχνει ότι αυτό που σήμερα γίνεται στο εργαστήριο αύριο θα είναι η καθημερινότητα των παιδιών μας, και ίσως το αύριο να είναι πολύ σύντομο». ■