Το σπίτι μας βρίσκεται στους πρόποδες της Πεντέλης. Στον κατάφυτο απέναντι λοφίσκο βλέπουμε συχνά αλεπούδες. Το περασμένο καλοκαίρι, μια μεγάλη χελώνα αποφάσισε να επισκεφθεί την αυλή μας, ένας διόλου ελκυστικός στην όψη καφέ βάτραχος ξεχειμώνιασε σε μια γλάστρα με αλόες, ενώ οι αράχνες και τα μυρμήγκια δεν κρύβουν την προτίμησή τους για το νοικοκυριό μας. Πρόσφατα, στους γύρω δρόμους έκοβε βόλτες ένα αγριογούρουνο, που έγινε φυσικά viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή, μαζί με μερικές επισκέψεις σε ζωολογικούς κήπους και πάρκα άγριας ζωής, είναι περίπου η επαφή η δική μου αλλά και μεγάλου μέρους των κατοίκων των αστικών κέντρων του πλανήτη με την άγρια φύση. Πόσοι από εμάς λοιπόν θα άντεχαν έστω και ένα εικοσιτετράωρο σε μια τροπική ζούγκλα, στην αρκτική τούνδρα ή σε έναν ανεμοδαρμένο ορεινό όγκο πριν τους κυριεύσει ο φόβος για το άγνωστο; Και πόσοι από εμάς θα κατάφερναν να επιβιώσουν χωρίς τροφή, νερό ή κατάλυμα;
Είναι μεγάλη και διαχρονική η γοητεία που ασκεί στον άνθρωπο η φύση, τα παρθένα τοπία, η άγνωστη αλλά συγκλονιστικά πλούσια χλωρίδα και πανίδα της Γης. Γι’ αυτό και δεν είναι περίεργη η άνθιση και η δημοφιλία που καταγράφουν τα ντοκιμαντέρ και οι σειρές με θέμα την εξερεύνηση της άγριας ζωής, όπου μεμονωμένα άτομα ή ομάδες αντιμετωπίζουν το μεγαλείο του φυσικού περιβάλλοντος, δοκιμάζοντας τα σωματικά και ψυχικά όριά τους. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακές περιπέτειες σε ανεξερεύνητες γωνιές της υφηλίου, στιγμές αγωνίας, απόγνωσης αλλά και θριάμβου, δοκιμασίες που αποκαλύπτουν αξιοθαύμαστες ανθρώπινες ικανότητες και δεξιότητες, όπως η προσαρμοστικότητα, η εφευρετικότητα, η δύναμη της θέλησης, η τόλμη. Ασφαλώς τα κίνητρα των ατρόμητων εξερευνητών ποικίλλουν – από τη δίψα για περιπέτεια και την αγάπη για τον φυσικό κόσμο έως τη ματαιοδοξία, τη φήμη, την τηλεοπτική καταξίωση, τον βιοπορισμό. Συχνά η φύση αντιμετωπίζεται σαν σκηνικό κάποιας πίστας σε παιχνίδι επιβίωσης, όπου ο παρουσιαστής αποδεικνύει τις ικανότητές του. Άλλοτε αντιμετωπίζεται με σεβασμό, ευαισθησία και διάθεση προστασίας. Ενίοτε οι παρουσιαστές γίνονται το όχημα για να γνωρίσει το κοινό τον υπέροχο κόσμο που μας περιβάλλει, ενώ συχνά η κάμερα βάζει στο κάδρο τηλεοπτικές περσόνες που οργανώνουν αυτοβούλως «μάχες» με το φυσικό περιβάλλον, το οποίο παρουσιάζουν περίπου σαν εχθρό και τον εαυτό τους σαν θριαμβευτή θηρευτή.
Εντ ο κατακτητής
Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς τον αυτοθαυμασμό που νιώθει ο Εντ Στάφορντ, πρώην αξιωματικός του βρετανικού στρατού και εξερευνητής, ο οποίος το 2010 έγινε ο πρώτος άνθρωπος που περπάτησε όλο το μήκος του ποταμού Αμαζονίου. Λίγα χρόνια αργότερα κατόρθωσε να επιβιώσει για εξήντα ημέρες σε ένα ακατοίκητο τροπικό νησί στον Ειρηνικό Ωκεανό, ενώ οι τελευταίες του περιπέτειες με τίτλο «Marooned with Ed Stafford» περιλαμβάνουν την παραμονή για ένα δεκαήμερο σε διάφορους προορισμούς χωρίς φαγητό, νερό και εργαλεία. Στόχος του, όπως επαναλαμβάνει συχνά, δεν είναι απλώς να επιβιώσει, αλλά να θριαμβεύσει. Το μοτίβο που ακολουθεί είναι η δημιουργία καταλύματος, το άναμμα φωτιάς, η εύρεση νερού και η εξασφάλιση τροφής.
Μαζί του έχει κάμερα, καθώς βιντεοσκοπεί μόνος του τις περιπέτειές του, ένα κουτί πρώτων βοηθειών και ένα δορυφορικό τηλέφωνο. Θα πασαλειφθεί με λάσπη στην έρημο Γκόμπι για να μην καεί από τον αδυσώπητο ήλιο, θα στύψει βρύα για να πιει νερό, θα φάει ψύλλους της άμμου και γυμνοσάλιαγκες στον Αρκτικό Κύκλο, ψητή ταραντούλα και ποντίκι στη Γουατεμάλα. Ο Στάφορντ σίγουρα είναι πολύ «σκληρός για να πεθάνει», οι περιπέτειές του ωστόσο έχουν μια στείρα αυτοαναφορικότητα που σταδιακά κουράζει. Δεν περισσεύει τηλεοπτικός χρόνος και χώρος για τους αφιλόξενους μεγαλειώδεις τόπους που επισκέπτεται∙– η φύση απεικονίζεται στην καλύτερη περίπτωση σαν δεξαμενή εργαλείων επιβίωσης και στη χειρότερη σαν αντίπαλος. Ο ίδιος δε έχει το ύφος του κατακτητή και όχι του εξερευνητή.
Info: Marooned with Ed Stafford, 3 κύκλοι επεισοδίων (2013-2016), Discovery Channel
Μαθήματα σεβασμού
Ο Καναδός «Survivorman» Λες Σράουντ, αν και συχνά ταλαιπωρημένος και πεινασμένος, προσφέρει μια πιο διεισδυτική ματιά στους προορισμούς του πλανήτη όπου εκτυλίσσονται οι περιπέτειές του. Κάθε επεισόδιο περιέχει πληροφορίες για τους τόπους και τους ανθρώπους τους, από τη Σιέρα Νεβάδα και τα Βραχώδη Όρη έως την Παπούα Νέα Γουινέα, την αρκτική τούνδρα και τη ζούγκλα της Γρενάδας.
Σαν ένας πρωτόγονος Μαγκάιβερ, ανάβει φωτιά με διάφορους ευφάνταστους τρόπους, στήνει παγίδες με ξύλα και πέτρες, ενώ ταυτόχρονα δίνει οδηγίες επιβίωσης («σημαντική είναι η θέληση να ζήσεις, η φυσική σου κατάσταση, η τύχη και ο εξοπλισμός σου»), αλλά και μαθήματα ζωής για την αξία της προσαρμοστικότητας, της ψυχραιμίας, του προγραμματισμού και του σεβασμού της φύσης. Αντί να στέκεται προκλητικός απέναντί της, την αντιμετωπίζει με ταπεινότητα και την κάνει σύμμαχό του. Μπορεί να είναι ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής της σειράς, μοιάζει ωστόσο να βρίσκεται σε έναν γόνιμο διάλογο με τα μέρη που επισκέπτεται.
Info: Survivorman, 7 κύκλοι επεισοδίων (2005-2015), Discovery Channel
Ένας υπέροχος πλανήτης
Η επιβίωση είναι το θέμα και των ντοκιμαντέρ του Σάιμον Ριβ για το BBC Two, αυτή τη φορά όμως όχι του παρουσιαστή, αλλά του πλανήτη, παρότι και ο συμπαθέστατος Ριβ έχει έρθει αντιμέτωπος με επικίνδυνες καταστάσεις στον Ινδικό Ωκεανό, στην Αυστραλία, στην Καραϊβική, στη Ρωσία, στην Κολομβία – έχει μάλιστα γυρίσει και δύο επεισόδια στην Ελλάδα. Στα ταξίδια του ο Βρετανός συγγραφέας και παρουσιαστής δεν καταγράφει μόνο τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των περιοχών που επισκέπτεται, αλλά γνωρίζει τους ανθρώπους τους και στέκεται ιδιαίτερα στα κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει κάθε προορισμός.
Η ρύπανση των ωκεανών, η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της πλανητικής θερμοκρασίας, η υπεραλίευση, τα απειλούμενα είδη της χλωρίδας και της πανίδας κατέχουν σημαντικότερη θέση στην τηλεοπτική εικόνα από τον ίδιο.
Η προσέγγισή του είναι συχνά ανθρωποκεντρική, δεν επικεντρώνεται όμως στον εαυτό του, αντίθετα τον χρησιμοποιεί για να μεταφέρει την εικόνα ενός πλανήτη σε κρίση.
Info: Incredible Journeys with Simon Reeve (2021), BBC Two
Ενηλικίωση εν πλω
H προσωπική εξέλιξη ήταν το στοίχημα της 14χρονης Ολλανδής Λάουρα Ντέκερ, που, έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει σε ένα σκάφος, θέλησε –και τα κατάφερε– να γίνει ο νεότερος άνθρωπος που έκανε μόνος του τον περίπλου της Γης.
Το «Maidentrip» μπορεί να μην είναι τηλεοπτική σειρά, αποτελεί όμως ένα ιδιαίτερο ταξίδι ενηλικίωσης, ανακάλυψης των ορίων, απεικόνισης της ομορφιάς της θάλασσας, σκληραγώγησης και επιβίωσης σε δύσκολες συνθήκες, που θα λύγιζαν θαλασσόλυκους. Ένα κινηματογραφικό ημερολόγιο καταστρώματος, που μας συστήνει με απροσποίητο τρόπο την αξία της ζωής, πιο κοντά στη φύση.
Info: Maidentrip (2013), Amazon Prime Video