«Πρόσεχε, θα γλιστρήσεις!» Κάθε φορά που πάω να πατήσω χιόνι, ακούω την έντρομη φωνή της μάνας μου, κι ας έχουν περάσει 25 χρόνια από τότε. Αλλά στην Ελλάδα, όταν χιονίζει, «παίζουμε χιονοπόλεμο προσεκτικά», «δεν οδηγούμε γιατί γλιστράει», κ.λπ. Γαλουχημένοι στον ήλιο και στη θάλασσα, περιμένουμε απλώς να περάσει ο χειμώνας – δεν είναι στην κουλτούρα μας.
Κάπως έτσι νιώθω ότι ετοιμάζομαι να πάω κόντρα σε ό,τι μου έμαθαν από παιδί ότι είναι φρόνιμο. Μαύρος ουρανός, ελαφριά ομίχλη, λίγος αέρας. Φοράω κάτι τεράστιες μπότες, που από κάτω τους έχω δέσει τα παράξενα «καρφιά» που λέγονται κραμπόν και γαντζώνονται στον πάγο. Κρατάω στο χέρι πιολέ, το όπλο του κάθε ορειβάτη, λες και πάω στον πόλεμο.
«Η ιστορία ξεκίνησε να γράφεται το 1786, με τους πρώτους ορειβάτες που ανέβηκαν στο Mont Blanc. Η χρυσή εποχή του αλπινισμού ήταν το 1800-1900, οπότε προσεγγίστηκαν, από τις εύκολες διαδρομές, οι κορυφές των Άλπεων. Οι Άγγλοι, έχοντας λύσει τα πρακτικά θέματα της καθημερινότητας, έκαναν την αρχή, το είδαν σαν ωραία ενασχόληση. Ωστόσο οι άνθρωποι ανέβαιναν στα βουνά από την αρχαιότητα για λόγους βιοπορισμού. Είναι στο DNA μας η ζωή στη φύση. Με τη βιομηχανική επανάσταση αυτό άλλαξε. Γίναμε κάτοικοι της πόλης, η επαφή χάθηκε», μου εξηγεί ο πολύπειρος ορειβάτης και αναρριχητής Αλέκος Ασημακόπουλος, ένας αληθινός δάσκαλος για τους ανθρώπους των βουνών.
Ο ίδιος είναι εκπαιδευτής στη Σχολή Ορειβασίας του ΕΟΣ Ηλιούπολης, η οποία δέχτηκε φέτος 30 αιτήσεις και έφτιαξε τμήμα αποτελούμενο από 16 άτομα, καθώς οι μαθητές πρέπει να τηρούν σωστή αναλογία με τους εκπαιδευτές (1 προς 8). Ομοίως, στη συνάντηση γνωριμίας του ΕΟΣ Αχαρνών παρευρέθηκαν 40 άτομα, για να συσταθεί εντέλει τμήμα 16 μαθητών, ενώ ο ΑΟΣ δημιούργησε δύο τμήματα για να καλύψει τη ζήτηση. Μέσα σε 10 χρόνια το ενδιαφέρον και οι σχολές έχουν διπλασιαστεί.
«Εν μέρει το λες και μόδα. Αλλά στο βουνό δεν χωράει η μόδα. Πρόκειται για ανθρώπινη ανάγκη, που γίνεται πιο ισχυρή όταν έχεις περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου στην πόλη. Κάποια στιγμή σού γεννιέται η επιθυμία της επαφής με τη φύση παρά την όποια ταλαιπωρία. Χρειάζεται ωστόσο να αποκτήσουμε και την κουλτούρα του βουνού, την οποία θα πρέπει να καλλιεργήσουμε εμείς, οι εκπαιδευτές. Η σημερινή γενιά θα γαλουχήσει αλλιώς τα παιδιά της, μια και όλο και περισσότεροι νέοι ενδιαφέρονται», λέει ο Αλέκος Ασημακόπουλος.
Αρκετοί το βλέπουν ως αφορμή να ζήσουν κάτι πιο έντονο ή να κάνουν γνωριμίες, ωστόσο ο δάσκαλος το διευκρινίζει: «Τα βουνά δεν είναι αυτό. Εκεί έξω καταλαβαίνεις την πραγματική σου διάσταση. Τα βουνά θα είναι εκεί και μετά από εμάς. Ελπίζω δηλαδή, γιατί δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος όσον αφορά την προστασία της φύσης. Ο Γκαίτε, που είχε ασχοληθεί με την ορειβασία, το είχε πει εξαιρετικά: “Τα βουνά είναι μουγγοί δάσκαλοι για σιωπηλούς μαθητές”».
Δεξιά: Ο χάρτης (μαζί με την πυξίδα) παραμένει η πιο ασφαλής λύση για τη χάραξη πορείας. Οι συσκευές μπορεί να κλείσουν απροειδοποίητα στις χαμηλές θερμοκρασίες.
Το βουνό θέλει γνώση
Ακολουθώ τον σύλλογό μου, τη Σχολή Ορειβασίας αρχαρίων του ΠΟΑ. Η πανσέληνος στη δύση της, η θερμοκρασία στους -7°C. Είναι ακόμα νύχτα όταν ξεκινάμε από το καταφύγιο – σύνηθες στο βουνό, καθώς πρέπει να προλάβεις να επιστρέψεις ασφαλής με το φως της ημέρας από την όποια εξόρμηση.
Στα διαδοχικά μαθήματα που παίρνεις, γρήγορα ανακαλύπτεις πως τη φύση δεν μπορείς ποτέ να την προβλέψεις και κάθε καθυστέρηση μπορεί να σου κοστίσει. Το δεύτερο μάθημα αφορά την υποτίμηση των εύκολων βουνών. Οι καιρικές συνθήκες μεταμορφώνουν το περιβάλλον και το ευκολότερο βουνό μπορεί να γίνει εξαιρετικά δύσκολο ή και το αντίθετο. Έτσι λοιπόν, το βατό –όπως όλοι νόμιζαν– Παναιτωλικό όρος αποδείχθηκε ένας μικρός Γολγοθάς. Οι εκπαιδευτές Νίκος Λαζανάς και Βαγγέλης Ζέκης δίδαξαν την πορεία σε παγωμένο πεδίο, ωστόσο οι αλλεπάλληλες τραβέρσες και το παγωμένο χιόνι απαίτησαν πολύ περισσότερο χρόνο.Όπως και να έχει, στις σχολές σημασία έχει η διδαχή και ποτέ η κορυφή, και αυτό από μόνο του αποτελεί το τρίτο σημαντικό μάθημα: το να μη γίνεται η κορυφή εμμονή, πράγμα που έχει βάλει σε περιπέτειες ή έχει κοστίσει τη ζωή σε πολλούς ορειβάτες.
Δεξιά: Μάθημα «κατασκευής» ρελέ (σημείου ασφάλισης) για τις δύσκολες διαδρομές.
Σε μια σχολή μαθαίνεις και όλα τα τεχνικά που θα σου χρειαστούν αν βγεις στο βουνό χωρίς ειδικούς: πώς περπατάς ανάλογα με την κλίση και την ποιότητα του χιονιού, πώς αναγνωρίζεις τις πιθανότητες χιονοστιβάδας, πώς προσανατολίζεσαι, πώς διαβάζεις τον καιρό ή πώς δένεσαι σε σχοινοσυντροφιά και χρησιμοποιείς το πιολέ σε μια τυχόν επικίνδυνη πτώση. Μαθαίνεις επίσης να φτιάχνεις ρελέ (ασφάλεια), χιονότρυπα ως καταφύγιο, ακόμη και τεχνικές διάσωσης. Τα υπόλοιπα μαθήματα μπορεί να μοιάζουν μικρότερα, αλλά είναι εξίσου καθοριστικά. Τέτοια είναι το βάρος που θα κουβαλάς, η τελετουργία των layers στα ρούχα, το παγούρι που δεν πρέπει να κρεμάς έξω από το backpack, γιατί θα παγώσει το νερό, η συχνότητα με την οποία πρέπει να πίνεις ή να τρως κάτι, ακόμη και το αντηλιακό.
Με τον καιρό μαθαίνεις να αναγνωρίζεις τις ανάγκες του οργανισμού σου και του περιβάλλοντος. Μένεις σε καταφύγια ή σε σκηνές, ξέροντας πώς να αποφύγεις τον αέρα ή την υγρασία, πώς να βράσεις χιόνι στο γκαζάκι για να έχεις νερό ή ότι πρέπει να κουνάς διαρκώς τα δάχτυλά σου για να μην παγώσουν. Παρατηρώ τους μαθητές όλων των ηλικιών γύρω μου, ο καθένας βιώνει με τον δικό του τρόπο την εμπειρία: άλλος μοναχικά, άλλος χαρούμενα, ένας τρίτος φροντίζει συνέχεια όποιον το έχει ανάγκη. Όταν κάποιος κάπου φοβηθεί, ο Λαζανάς τον πλευρίζει βάζοντας το σώμα του σαν τείχος προς την εκτεθειμένη πλαγιά κι ο μαθητής παίρνει θάρρος – έχετε δει πώς κάνουν τα τσοπανόσκυλα στα πρόβατα; Σε όποιον κοντοστέκεται, η φωνή του Ζέκη που προπορεύεται αντιλαλεί στο βουνό ότι θα νυχτώσουμε. Μετά από πορεία 12 ωρών η κόπωση είναι έκδηλη σε όλα τα πρόσωπα, αλλά στη συγκεκριμένη ομάδα η χαρά υπερισχύει – αποπνέουν σχεδόν όλοι πληρότητα.
2. Η χιονότρυπα μπορεί να εξασφαλίσει προστασία από τον αέρα και την παγωνιά.
Κάτω: Η Σχολή Ορειβασίας του ΠΟΑ σε τραβέρσα, στο Παναιτωλικό όρος.
Δέος στο λευκό
Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται μεγάλη ταλαιπωρία. Στ’ αλήθεια, είναι. Γι’ αυτό πιθανόν οι περισσότεροι απόφοιτοι δεν συνεχίζουν μετά το πέρας της σχολής. «Αυτό που με στενοχωρεί περισσότερο ως εκπαιδευτή είναι ότι αρκετοί έρχονται στη σχολή απλώς για να περάσουν πέντε ωραία Σαββατοκύριακα και μετά εγκαταλείπουν», λέει ο Βαγγέλης Ζέκης. «Κάποιοι συνεχίζουν να πηγαίνουν μέσω οργανωμένων εκδρομών, αλλά όχι μόνοι τους, παρότι παίρνουν τα εφόδια ώστε να εξελιχθούν σε αυτόνομους ορειβάτες. Υπάρχουν ελληνικά βουνά χωρίς τεχνικές δυσκολίες, όπως η Ζήρεια, η Δίρφυς, ο Παρνασσός. Τα περισσότερα έχουν ομαλή ανάβαση στις κορυφές και μόνο αν το θέλεις επιλέγεις πιο τεχνικές διαδρομές τους.
Ελάχιστοι ωστόσο συνεχίζουν για τη Σχολή Μέσου Επιπέδου, όπου παίρνεις πιο τεχνικά μαθήματα και εξελίσσεσαι σε αλπινιστή. Είναι αλήθεια ότι το χειμερινό βουνό έχει αντικειμενικούς κινδύνους, είναι αφιλόξενο περιβάλλον. Και στην πραγματικότητα, στα ελληνικά βουνά είμαστε μόνοι μας – δεν υπάρχει ορεινή διάσωση, όπως φάνηκε ακόμη μία φορά στο πρόσφατο συμβάν στα Τζουμέρκα με τον Ερμή Θεοχαρόπουλο», λέει θίγοντας ένα τεράστιο ζήτημα των ημερών. Στις Άλπεις τα ειδικά εξοπλισμένα και επανδρωμένα ελικόπτερα φτάνουν μέσα σε 15 λεπτά σε όποιο σημείο κι αν βρίσκεσαι και, παρότι το κοινό στην Ελλάδα δεν είναι εξίσου μεγάλο, μοιάζει ανήκουστο να μην υπάρχει ορεινή ομάδα διάσωσης, ενώ την ίδια στιγμή γίνεται καμπάνια ανάδειξης του χειμερινού τουρισμού.
Παρ’ όλα αυτά, η ομορφιά που αντικρίζεις τον χειμώνα στο βουνό δεν συγκρίνεται. Οι ασύλληπτες εικόνες, η απόλυτη ελευθερία, η αναμέτρηση με τον εαυτό σου, η πληρότητα που νιώθεις μετά. Σαν να αλλάζει ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο, σαν να γίνονται μεγάλα πράγματα έως τώρα, μικρά, όπως το ζεστό ντους, και σαν να μικραίνουν μεγάλα έως τώρα ζητήματα, όπως οι διαφωνίες για παράδειγμα.
Περπατάς μέσα στην απόλυτη ησυχία. Ακούς μόνο το κρακ στον πάγο, το παφ στο χιόνι, την ανάσα σου. Όταν φυσάει, ο αέρας γίνεται απόλυτος κυρίαρχος. Βλέπεις μόνο χνάρια ζώων, κορυφογραμμές έως εκεί που φτάνει το μάτι, πολύχρωμους ανθρώπους σαν μικροσκοπικά έντομα σε ένα λευκό σύμπαν. Πώς να μη νιώθεις δέος και κάθαρση. Έτσι έφτασα στο Οροπέδιο των Μουσών του Ολύμπου πριν από λίγο καιρό. Νύχτα, παγωμένη, μετά από 11 ώρες πορείας, σκέφτηκα πως δεν είναι χόμπι αυτά για μένα. Αναρωτήθηκα πώς νιώθουν οι ορειβάτες του Έβερεστ και των μεγάλων βουνών του κόσμου. Μόλις χάραξε όμως και είδα το χιονισμένο Στεφάνι του Δία, αισθάνθηκα σαν να αντίκριζα για πρώτη φορά τον κόσμο. Αλλά το πιο απλό που κατάλαβα μετά από δύο χρόνια ήπιας ενασχόλησης είναι πως, όταν φτάσεις στο σημείο να αγαπάς τον χειμώνα όσο και το καλοκαίρι, τότε είσαι λίγο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στην καθημερινότητά σου.
Σημειωματάριο
Οι περισσότεροι σύλλογοι της Ελλάδας διοργανώνουν Σχολές Ορειβασίας για τα μέλη τους βάσει του κανονισμού της ΕΟΟΑ. Εύκολα μπορείτε να γίνετε μέλος και να συμμετάσχετε. Το κόστος κυμαίνεται στα 330-400 ευρώ (περιλαμβάνει και μέρος του εξοπλισμού) και τα μαθήματα γίνονται σε πέντε Σαββατοκύριακα. Η σεζόν για τις Σχολές Χειμερινού Βουνού έχει ήδη ξεκινήσει, οπότε δεν μπορείτε να ενταχθείτε φέτος. Κρατήστε σημειώσεις για την επόμενη χρονιά ή ελάτε σε επαφή με αυτόνομους εκπαιδευτές και εταιρείες που διοργανώνουν σεμινάρια σε γκρουπ ή ιδιαίτερα μαθήματα.
ΕΟΣ Ηλιούπολης: τηλ. 210-9911537, eosh.gr
ΕΠΟΣ Φυλής: τηλ. 210-2411148, eposfilis.gr
ΠΟΑ: τηλ. 210-8218401, poa.gr
ΕΟΣ Αχαρνών: τηλ. 210-2461528, eosacharnon.gr
ΕΟΣ Θεσσαλονίκης: τηλ. 2310-266928, eosthessalonikis.gr
ΕΟΣ Χανίων: τηλ. 28210-44647, eoshanion.gr
Από ιδιώτες εκπαιδευτές – οδηγούς βουνού δραστηριοποιούνται στην Αθήνα οι εταιρείες ED+ υπό τον Νίκο Λαζανά (τηλ. 6945-211766, edplus.gr) και Basecamp (τηλ. 211-4014744, basecamp.gr) υπό τον Παναγιώτη Κοτρωνάρο.
Κόστος εξοπλισμού: Εξαρτάται από τις εταιρείες και τις ποιότητες που θα επιλέξετε. Ενδεικτικά, ένας αρχάριος θα χρειαστεί: κραμπόν (100 ευρώ), πιολέ (100 ευρώ), κράνος (80 ευρώ), μπότες (250 ευρώ), μεμβράνη (200 ευρώ), βέστα (200 ευρώ), γάντια (70 ευρώ), γκέτες (50 ευρώ), ισοθερμικά (60 ευρώ), backpack (120 ευρώ). Ανάλογα με το επίπεδο προστίθενται στον εξοπλισμό σκοινιά, αλουμινογωνίες, καραμπίνερ ασφαλείας, φτυάρι και σόντα για την περίπτωση χιονοστιβάδας.