«Ξυπνάω με δυσκολία το πρωί – δεν κοιμήθηκα καλά έτσι κι αλλιώς. Νιώθω μία διαρκή κόπωση, μία αίσθηση ήττας. Δεν θέλω να πάω στη δουλειά μου, όλο αυτό μοιάζει με επαναλαμβανόμενο μαρτύριο».
Ο 48χρονος Νίκος βρίσκεται στη ζώνη του burnout – το κατάλαβε μετά από καιρό κι αφού συμβουλεύτηκε έναν ειδικό. Για ένα μεγάλο διάστημα απλώς θεωρούσε ότι φταίει ο ίδιος για τα όσα συνέβαιναν, ότι η κόπωση θα είναι παροδική και πως εάν ξεκουραστεί για λίγες ώρες παραπάνω το πρόβλημα θα εξαφανιστεί. Δεν συνέβη, αντιθέτως η ματαίωση ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα μέσα του, όπως κι ο θυμός απέναντι σε όλα. Μία αίσθηση αποτυχίας τον ακολουθούσε σαν σκιά, ενώ κατά καιρούς εμφάνιζε δερματικά προβλήματα, πόνους στο σώμα, ξαφνικούς πονοκεφάλους.
Στην ίδια οδυνηρή κατάσταση βρίσκεται και η 45χρονη Κωνσταντίνα από την Πάτρα: «Το τελευταίο διάστημα σηκώνομαι με δυσκολία από το κρεβάτι. Ξυπνώ εξαντλημένη σαν να μην έχω κοιμηθεί καθόλου, ενώ έχω κοιμηθεί για τουλάχιστον επτά ώρες. Πονάει το σώμα μου, ιδιαίτερα ο αυχένας. Ολα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα να υπολειτουργώ και να φτάνω καθυστερημένη στη δουλειά. Επίσης, έχω χάσει το ενδιαφέρον μου για την εργασία μου, ενώ ήμουν εξαιρετικά αφοσιωμένη και multitasker. Τώρα νιώθω ότι αυτό δεν αναγνωρίζεται και με έχει οδηγήσει στη ματαίωση και στην αδιαφορία. Υπάρχουν μέρες που δεν θέλω καν να πηγαίνω».
Η Ελλη αντιμετωπίζει χρόνιο πρόβλημα: «Παθαίνω κρίσεις πανικού, έχω υπερένταση για ένα 24ωρο». «Δουλεύω πολύ και δεν σταματώ, κάνω πολλά πράγματα συνειδητά, βάζω κι άλλα», λέει στην «Κ», σημειώνοντας ότι «αν δεν έχω έντονη δραστηριότητα, θα έχω καταθλιπτικό σύνδρομο».
Από το 1992 κάνει αδιαλείπτως ψυχοθεραπεία – τη βοηθάει το γεγονός ότι ζει στη Σαλαμίνα, άρα πέραν των φαρμάκων που λαμβάνει, την ηρεμεί η φύση: Η θάλασσα και το βουνό. Σανίδα να πιαστεί βρίσκει στην καλλιτεχνική δραστηριότητα και στην ανάγνωση των βιβλίων.
Τι είναι το Burnout
Το Burnout αποτελεί ένα είδος παρατεταμένης αντίδρασης σε χρόνιες συναισθηματικές και διαπροσωπικές πηγές εργασιακού άγχους. Αποτελεί προσωπικό βίωμα του άγχους που υπάρχει στο πλαίσιο των πολύπλοκων κοινωνικών σχέσεων και εμπλέκει την αντίληψη του ατόμου για τον εαυτό του και τους άλλους. Συγκεκριμένα, ορίζεται ως ένα ψυχολογικό σύνδρομο συναισθηματικής εξουθένωσης, από-προσωποποίησης και μειωμένων προσωπικών επιτευγμάτων.
Κατερίνα Φιτσιάλου, κοινωνιολόγος
Μία μάστιγα του σύγχρονου κόσμου
Σύμφωνα με την ετήσια έρευνα «Global Workforce of the Future 2023», το 65% των εργαζομένων υποφέρει από επαγγελματική εξουθένωση σε κάποια στιγμή του εργασιακού του βίου.
Το παραπάνω το επιβεβαιώνει, μιλώντας στην «Κ», ο ψυχίατρος- ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Παπαδημητριάδης. Επικαλούμενος την εμπειρία του, σημειώνει ότι το πρόβλημα είναι οξύ και «όσο περνούν τα χρόνια το αντιμετωπίζουμε όλο και περισσότερο».
Εκτιμά ότι υπάρχουν πολλές συνιστώσες που οδηγούν στο burnout και όχι μόνο το σκέτο «δουλεύω πολύ», άρα για να γίνει κατανοητό το φαινόμενο, πρέπει να εξεταστεί μια σειρά παραγόντων.
Οι αιτίες του προβλήματος
Δίνοντας μια σειρά από λόγους που έχουν παροξύνει το πρόβλημα στην Ελλάδα ο κ. Παπαδημητριάδης λέει ότι «οι άνθρωποι, ειδικώς μετά την πανδημία, έχασαν το μέτρο με το ωράριο της εργασίας, διότι υποχρεώθηκαν να δουλεύουν από το σπίτι. Πρόκειται για μια τάση που ακολουθείται μέχρι τώρα: Παίρνουμε τη δουλειά στο σπίτι, χωρίς ενοχές ή το όριο που είχαμε προ πανδημίας. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ωράριο στη δουλειά και όριο στον εργοδότη».
Επίσης, όπως εξηγεί, «κάτι που αφορά στον τρόπο που το burnout αγγίζει τους Έλληνες, είναι το ότι ζούμε σε μία εποχή ακρίβειας και με τον τρόπο που έχουν τα πράγματα, οι άνθρωποι δουλεύουν όντως περισσότερες ώρες, είτε διότι θέλουν να καταγράψουν υπερωριακή εργασία είτε γιατί έχουν δύο εργασίες είτε δουλεύουν σε δύο αντικείμενα ταυτόχρονα -ένα part time και ένα full time- για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στα υψηλά κόστη, ειδικώς της στέγασης».
Διόλου αμελητέα δεν είναι και η αυξημένη ποσότητα ψυχικής πίεσης που έχει ενσταλάξει στους εργαζόμενους λόγω των κοινωνικών φαινομένων -στην Ελλάδα είχαμε την οικονομική κρίση– και της πανδημίας που προηγήθηκε.
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η απόσπαση προσοχής λόγω τεχνολογίας, κάτι που δεν αντιμετωπίζαμε στο παρελθόν. «Το διαδίκτυο, οι υπολογιστές, οι ειδοποιήσεις στις συσκευές, μας αποσπούν και κουράζουν τον εγκέφαλο που δεν είναι σχεδιασμένος να λειτουργεί με παράλληλες επεξεργασίες», εξηγεί.
Τα 8 συμπτώματα
Ο κ. Παπαδημητριάδης κατηγοριοποίησε και μια σειρά συμπτωμάτων:
- Το πρώτο είναι η προεξάρχουσα κόπωση. Δηλαδή σε σχέση με άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας, εδώ είναι η κόπωση που συνταιριάζει με τη διαταραχή συγκέντρωσης-προσοχής και τη διαταραχή απόσπασης-προσοχής. Το ένα σημαίνει ότι δυσκολεύομαι πάρα πολύ να κρατήσω τη συγκέντρωση στη δουλειά μου, σε αυτό που σκέφτομαι, ενώ όσον αφορά στην απόσπαση προσοχής, έχουμε δυσκολία στη μνήμη – μπορεί να προκύψει δυσκολία να φέρουμε στο μυαλό μια λέξη την οποία έχουμε στην άκρη της γλώσσας.
- Βλέπουμε επίσης δυσθυμία, ένα καταθλιπτικό συναίσθημα.
- Μελαγχολία, μία δυσκολία στην απόλαυση. Δεν μπορώ να πάρω ικανοποίηση στην ιδέα ότι θα πάω στη δουλειά – η σκέψη μοιάζει εφιαλτική, βουνό.
- Εχουμε την απώλεια ενδιαφέροντος για τα δικά μας ενδιαφέροντα.
- Υπάρχει ένα αίσθημα κενού: Δεν υπάρχει ακριβώς θλίψη -καμιά φορά υπάρχει-, αλλά κυρίως υπάρχει ένα αίσθημα ματαιότητας.
- Ολα, επίσης, τα συμπτώματα των καθημερινών διαταραχών άγχους: στρες, δυσκολία διαχείρισης των σωματικών συμπτωμάτων, των ψυχογενών.
- Οι διαταραχές του ύπνου είναι πάρα πολύ συνήθεις.
- Μία πλειάδα σωματικών συμπτωμάτων που για κάθε άνθρωπο μπορεί να είναι διαφορετικά: ταχυκαρδίες, γαστρικά ενοχλήματα, ευερέθιστο έντερο, βάρος στο στήθος, δύσπνοιες, πονοκέφαλοι, ζαλάδα, αυξημένη μυϊκή τάση, αυχεναλγία, οσφυαλγία.
Ανάγκη αναστοχασμού και επικοινωνίας
Το Burnout είναι παθολογική κατάσταση που χρειάζεται ενέργειες πρόληψης και αντιμετώπισης τόσο από την εργοδοσία όσο και από το ίδιο το άτομο. Πρέπει να αναθεωρηθεί ο φόρτος εργασίας, ο βαθμός ελέγχου και σαφήνειας στα καθήκοντα και στον ρόλο του ατόμου, οι ανταμοιβές (χρηματικές και μη), το πλαίσιο υποστήριξης, αν είναι δίκαιοι οι όροι εργασίας, καθώς και οι ατομικές και οργανωσιακες αξίες ή, με άλλα λόγια, η συμβατότητα των προσωπικών αξιών με τις αξίες της κουλτούρας του εργασιακού του περιβάλλοντος. Αυτό απαιτεί αναστοχασμό του ατόμου και επικοινωνία με το ίδιο το εργασιακό πλαίσιο, ήτοι την εργοδοσία και τους συναδέλφους (κάτι που στη χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα εύκολο, ακριβώς γιατί δεν υπάρχει κουλτούρα οργάνωσης και υγιούς επικοινωνίας). Ολα αυτά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ακόμα και πριν την επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας, ως προληπτική ενέργεια, καθώς πολλές φορές κάνουμε το λάθος να επιλέγουμε μόνο με βάση το αντικείμενο που θέλουμε να ακολουθήσουμε, και όχι την κουλτούρα του κλάδου στον οποίο θέλουμε να εισαχθούμε. Πολύ σημαντική είναι επίσης η ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, το λεγόμενο work-life balance. Ενα ακόμα λάθος που κάνουμε όταν έχουμε δυσκολίες στη δουλειά, είναι να ασχολούμαστε ακόμα περισσότερο με αυτή για να “αναπληρώσουμε” για τη μειωμένη παραγωγικότητα, ή άλλες φορές, για να ξεχαστούμε από προβλήματα στην προσωπική ζωή. Ομως στην πραγματικότητα, ο ένας τομέας στηρίζει τον άλλον, επομένως μια υγιής προσωπική ζωή θα βοηθήσει τα επίπεδα κινητοποίησης και ικανοποίησης στην επαγγελματική.
Νικόλ Ερίνη, κοινωνική λειτουργός που έχει κάνει έρευνα στο burnout
Ελλειμματική η καταγραφή του προβλήματος
Ερωτηθείς σχετικά, ο κ. Παπαδημητριάδης σημειώνει ότι δεν έχει καταγραφεί επαρκώς το πρόβλημα, υπογραμμίζοντας ότι «δεν είναι εύκολη η προσέλευση των ανθρώπων στους επαγγελματίες της υγείας, υπάρχει ακόμα το ταμπού και το στίγμα σε ένα μεγάλο βαθμό. Είναι πιθανότερο να πάνε στον νευρολόγο και να διαμαρτυρηθούν για ημικρανίες ή στον γαστρεντερολόγο για γαστρεντερολογικά ενοχλήματα, τα οποία όμως εμείς ξέρουμε ότι είναι ψυχογενή, ότι ανήκουν σε αυτή τη σφαίρα της σωματόμορφης λειτουργίας του αυτόνομου νευρικού συστήματος ως συμπτώματα ψυχοσωματικά, τα οποία δημιουργούνται πάνω στα ψυχικά φαινόμενα όπως η εξουθένωση, το καταθλιπτικό συναίσθημα, το άγχος, κλπ».
Πώς προλαμβάνουμε το Burnout
Η διέξοδος στο πρόβλημα
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή, Δημήτρη Παπαδημητριάδη, υπάρχει δυνατότητα εξόδου – λύση με διπλή όψη.
Θεωρεί ότι ένας εργαζόμενος δεν θα βοηθηθεί από συμβουλές όπως: «πάρε μια άδεια ή μην πηγαίνεις στη δουλειά σου για λίγο ώστε να πάρεις μια ανάσα, ή μίλησε στον εργοδότη σου, βοήθησε τον να αλλάξει τον τρόπο που σου μιλάει ή ζήτησε να σου βάζει λιγότερη δουλειά».
Η δύσκολη προσέγγιση, ειδικά στη χώρα μας, έχει να κάνει «με την ιδέα να πείσουμε τα εταιρικά περιβάλλοντα να υιοθετούν πολιτικές οι οποίες θα μπορούσαν να διαχειριστούν σωστά και υπέρ της αποδοτικότητας των εργαζομένων τη δουλειά τους, οι εργαζόμενοι να έχουν την ασφάλεια να αναφέρουν αυτά τα συμπτώματα, ίσως στον γιατρό της εργασίας, ή να έχουν τα εταιρικά περιβάλλοντα συνεργασίες με ειδικούς ψυχικής υγείας».
Μία από τις λύσεις που προωθείται διεθνώς είναι η ύπαρξη -εντός της εργασίας- κατάλληλων πολιτικών ανακούφισης και αποσυμπίεσης των εργαζομένων.
«Θα θέλαμε ιδανικά να βάλουμε τους εργοδότες στο παιχνίδι, να είναι οι ίδιοι εκείνοι οι οποίοι θα παίρνουν τις πρωτοβουλίες, ακριβώς για να διαφυλάξουμε και την αποδοτικότητα στο περιβάλλον εργασίας ή να αλλάζουν προβληματικά περιβάλλοντα σε πιο λειτουργικά και πιο σωστά».
Σε ατομικό επίπεδο τι κάνουμε; «Μπορούμε να εφαρμόσουμε τη γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία. Είναι το είδος που έχει την απόλυτη ένδειξη για να μπορέσουμε να δουλέψουμε σωστά τις αυτόματες σκέψεις που δημιουργεί ο εργαζόμενος στο μυαλό του λόγω της δυσκολίας που αντιμετωπίζει στο περιβάλλον. Να τον βοηθήσουμε να τις αλλάξει, να αρχίσει να σκέφτεται με άλλον τρόπο τη δουλειά και τις υποχρεώσεις του. Να μάθει την αξία του “εδώ και τώρα” στα προβλήματά του, την αξία του “ένα πρόβλημα τη φορά” και να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται συναισθηματικά την εργασία, να αρχίσει να αφαιρεί λίγο από το συναίσθημα και να βάζει περισσότερο τη λογική σκέψη στο πώς πρέπει να οριοθετεί την εργασία και λιγότερο το πώς νιώθει για την εργασία και τις υποχρεώσεις του».
Σημειώνει δε ότι σε δύσκολες καταστάσεις, που τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι έντονα και οι δυσκολίες μεγάλες, ενδείκνυται η φαρμακευτική θεραπεία «η οποία θα δημιουργήσει ένα παράθυρο καλύτερης διάθεσης, ήπιων συμπτωμάτων για ένα ικανό χρονικό διάστημα κάποιων μηνών – σαν να παίρνει κανείς μια ανάσα από το πρόβλημα κι έτσι ελπίζουμε ότι ο οργανισμός ξεμαθαίνει λιγάκι τη συμπτωματολογία και συνηθίζει στην καλή εκδοχή ξανά».