Εικονογράφηση: Michael Kirki
Ακούστε το άρθρο
Στην κοινή συνείδηση, οι ψυχεδελικές ουσίες είναι συνδεδεμένες κυρίως με εικόνες της ποπ και αστικής κουλτούρας: Τα 60s και το LSD ως καταλύτη της ψυχεδελικής μουσικής. Τους σουρεαλιστικούς πολύχρωμους ήρωες της «Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων», ακόμα και τον «Super Mario» με τα μανιτάρια του σε μια κονσόλα Nintendo. Και φυσικά τη «χημική γενιά» των rave πάρτι που έδωσε διπλό νόημα στις χαμογελαστές φάτσες στα 90s.
Για κάποιους επαγγελματίες, οι ψυχεδελικές ουσίες είναι πολλά περισσότερα. Αποτελούν πεδίο κοινωνικής, φαρμακευτικής και θεραπευτικής έρευνας και πρακτικής. Τι συμβαίνει, λοιπόν, με τα ψυχεδελικά σήμερα; Είναι χρήσιμα εργαλεία ή κουλ φάση της ελίτ; Πότε η χρήση οδηγεί στην κατάχρηση και πότε στη χρησιμότητα; Μπορούν τα ψυχεδελικά να βοηθήσουν εθισμούς; Και στην Ελλάδα τη γίνεται;
Αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα που έπεσαν στο τραπέζι στη συζήτηση «Τι συμβαίνει με τα ψυχεδελικά;», που έγινε στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, στο πλαίσιο της σειράς συζητήσεων «Society Uncensored». Καθένας από τους καλεσμένους έδωσε τη δική του σκοπιά για έναν κόσμο –των ψυχεδελικών– ο οποίος μοιάζει με ρόδα που οι ακτίνες του φτάνουν σε πολλές διαφορετικές απολήξεις, όπως σχολιάστηκε στην αρχή της κουβέντας που συντόνισε ο Σταύρος Διοσκουρίδης.
Αυτά είναι 4 πράγματα που μάθαμε και κρατάμε για τις ψυχεδελικές ουσίες:
Τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα ικαριώτικα πανηγύρια και τα rave έχουν περισσότερα κοινά από όσα νομίζουμε
Πολύ πριν οι ψυχεδελικές ουσίες γίνουν κτήμα των μεγάλων, εκστατικών πάρτι, οι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν ανακαλύψει ήδη τις ψυχοτρόπες ιδιότητες ορισμένων ουσιών. Τοιχογραφία από την Αλγερία που χρονολογείται εννέα χιλιάδες χρόνια πριν απεικονίζει «μαγικά μανιτάρια». Στην Ελλάδα, τώρα, στα Ελευσίνια Μυστήρια, οι μύστες είχαν βρει το κοκτέιλ που θα τους βοηθούσε να επικοινωνήσουν με τους Θεούς. Ο Κυκεώνας, όπως λεγόταν το μείγμα που έπιναν, αποτελούνταν από νερό, ένα είδος μέντας, μέλι και σιτηρά που είχαν προσβληθεί από τον μύκητα Ερυσίβη ο οποίος ήταν υπεύθυνος και για την ανάταση που ένιωθαν.
Αν το σκεφτούμε, και ένα ικαριώτικο πανηγύρι ή ένα μεγάλο rave πάρτι, δεν έχουν και μεγάλη διαφορά. Το επιβεβαίωσε και ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, που ως γιος Ικαριώτισσας αλλά και creative director και music specialist του &Beyond, θυμάται από μικρός να βλέπει στο νησί του κόσμο υπό την επήρεια κρασιού, να αναζητά τη συλλογική εμπειρία όπως ακριβώς και οι ravers στα κλαμπ και τα μεγάλα φεστιβάλ.
Οπως σχολίασε στη συνέχεια ο Λέανδρος Κυριακόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, τα rave πάρτι της δεκαετίας του ’90 αφορούσαν «μια συλλογική εμπειρία που κατανάλωνε ένα τοπίο φαντασίας από τα ερείπια του βιομηχανικού παραδείγματος και της αυτοματοποιημένης γραμμής παραγωγής. Ηταν συλλογικές ονειρομηχανές, περιπλανήσεις στο φάσμα ενός μεταβιομηχανικού και πληροφοριακού μέλλοντος». Σήμερα, πάλι, υποστηρίζει ότι υπάρχει πολιτιστική οικειοποίηση αυτής της συνθήκης, αν και έχει αλλάξει ο τρόπος κατανάλωσης, επειδή έχει αλλάξει η καθημερινότητά μας.
Σε 10 χρόνια στην Ελλάδα ίσως να χορηγείται ψιλοκυβίνη
Η έρευνα γύρω από τις ψυχοτρόπες ουσίες στις ΗΠΑ είχε ένα μεγάλο διάλειμμα. Ξεκίνησε εντατικά στη δεκαετία του ’60, διακόπηκε απότομα την επόμενη δεκαετία επί Νίξον και τον περίφημο «war on drugs» (μτφρ.: «πόλεμο κατά των ναρκωτικών») και ξεκίνησε ουσιαστικά και πάλι μετά το 2000. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα για τη χρήση τέτοιων ουσιών για θεραπευτικούς λόγους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται πολύ κοντά στο να δώσουν το πράσινο φως για σκευάσματα που περιέχουν ουσίες όπως η ψιλοκυβίνη που συναντάται στα ψυχοτρόπα μανιτάρια.
Ελεγχόμενη χρήση και κατοχή ορισμένων ψυχεδελικών επιτρέπεται ή έχει πρακτικά αποποινικοποιηθεί στην Ολλανδία, την Πορτογαλία, την Τσεχική Δημοκρατία, το Ορεγκον, την Καλιφόρνια, το Κολοράντο, την Ουάσιγκτον DC, τον Καναδά, τις Μπαχάμες, τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, την Τζαμάικα, τη Σαμόα και το Νεπάλ. Σε κάποιες χώρες, βέβαια, επιτρέπεται μόνο για τελετές αυτόχθονων λαών και παραδόσεις ή αποκλειστικά για θεραπευτική χρήση. Στην Ελβετία, την Αυστραλία και τον Καναδά μπορούν οι ψυχίατροι υπό συνθήκες να συνταγογραφήσουν ψιλοκυβίνη αν και εφόσον έχουν προηγηθεί δύο θεραπείες κατάθλιψης χωρίς αποτελέσματα.
Στην Ελλάδα, πάλι, τι γίνεται; Οπως εξήγησε η Χριστίνα Δάλλα, καθηγήτρια Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, η χώρα μας διαθέτει το απαραίτητο προσωπικό, τους φαρμακολόγους και τους εξειδικευμένους ψυχιάτρους, ώστε να μπει σε αυτό το κομμάτι της έρευνας. Βέβαια, χρειάζεται κατάλληλη εκπαίδευση και χρηματοδότηση. Σημείωσε επίσης πως η έγκριση ενός σκευάσματος είναι μια μακρά γραφειοκρατική διαδικασία, η οποία χρειάζεται χρόνια μέχρι να φθάσει στην τελική έγκριση. Αν βέβαια υπάρχει έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, η διαδικασία μπορεί να είναι πολύ πιο σύντομη. Βέβαια πάντα μιλάμε για αποκλειστικά ενδονοσοκομειακή χρήση. Στην ερώτηση, λοιπόν, για το αν σε 10 χρόνια στην Ελλάδα θα χορηγείται ψιλοκυβίνη για την κατάθλιψη και το στρες, η Χριστίνα Δάλλα δεν απέκλεισε τίποτα.
Δεν είναι για όλους
Οσο «θαυματουργή» μπορεί να αποδειχθεί μια ψυχεδελική ουσία για κάποιους, τόσο καταστροφική μπορεί να είναι για άλλους, ειδικά αν γίνει λάθος χρήση (μιλάμε πάντα για κλινική). Αναφορικά με τη θεραπεία του τραύματος, η Λάρα Ταμπακοπούλου, σύμβουλος ψυχικής και συστημικής εξέλιξης, με εμπειρία στις ψυχεδελικές θεραπείες, εξηγεί πως σε αυτές έρχεται «κάποιος που έχει δοκιμάσει άλλα πράγματα και έχει φτάσει σε αδιέξοδο». Η ίδια έχει δει ανθρώπους που δεν έβλεπαν καμία αχτίδα φωτός στη ζωή τους, να μετατοπίζουν έστω και λίγο τη στάση τους ύστερα από τέτοιες θεραπείες.
Πάντως, όπως επανέλαβε πολλές φορές στην κουβέντα, δεν είναι μια θεραπεία για όλους και ακόμα και για αυτούς που είναι, απαιτεί μεγάλη προσοχή και ελεγχόμενο περιβάλλον, αφού υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της βίαιης πρόσβασης στο υποσυνείδητο. «Ο θεραπευόμενος πρέπει να είναι παρών σε αυτό που κάνει, να υπάρχει υποστήριξη και να νιώθει απόλυτη ασφάλεια. Και να υπάρχουν οι εσωτερικές δυνάμεις ώστε αν του έρθει μια δύσκολη τραυματική ανάμνηση να μπορεί να την αντέξει», λέει η ειδικός.
Οσον αφορά τη διαδικασία, ο θεραπευόμενος μπαίνει σε ένα φροντισμένο δωμάτιο, στο οποίο συχνά υπάρχει και μουσική που συνάδει με την πρόοδο που κάνει η εκάστοτε ουσία στον οργανισμό του, υπό την εποπτεία δύο θεραπευτών. Ξαπλώνει και του χορηγείται η δόση και από εκεί και πέρα τα πράγματα αλλάζουν ανάλογα με την ουσία. Οπως ανέλυσε η Λάρα Ταμπακοπούλου, το MDMA διεγείρει πολύ τον εγκέφαλο και συχνά μπορούν να γίνουν συζητήσεις παράλληλα. Με την ψιλοκυβίνη συνήθως οι συζητήσεις γίνονται αργότερα.
Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για μια διαδικασία αναγνώρισης, μέσα από την οποία ο θεραπευόμενος αρχίζει να βλέπει πράγματα για τον εαυτό του και η οποία στη συνέχεια θα πρέπει να στηριχθεί και με συνεχή συμβουλευτική ώστε να αλλάξει η προοπτική. Δεν είναι τυχαίο πως συχνά τέτοιες ουσίες χορηγούνται και σε ασθενείς σε τελικό στάδιο καρκίνου, βοηθώντας τους να καταλάβουν καλύτερα πολλά πράγματα για τη ζωή τους.
Δεν είναι εθιστικές, αλλά μπορούν να βοηθήσουν στον εθισμό
Ο Μπιλ Γουίλσον ήταν ανίατος αλκοολικός. Κάποια στιγμή τη δεκαετία του ’50 δοκίμασε για πρώτη φορά LSD. Ηταν η στιγμή που κατάλαβε πως ο εθισμός είναι μία πάθηση αποσύνδεσης. Μπορεί αυτή η εμπειρία να μην τον θεράπευσε άμεσα από τον αλκοολισμό, αλλά του έδωσε το έναυσμα ώστε να καταλάβει καλύτερα τι του συμβαίνει. Και ύστερα από αυτή την εμπειρία, αποφάσισε να ιδρύσει τους Ανώνυμους Αλκοολικούς που δεν χρειάζονται συστάσεις.
Η Μαρία Σχίζα, ως πρώην επιστημονική υπεύθυνη Τμήματος Οικογένειας Μονάδας Απεξάρτησης 18 Ανω/ΨΝΑ και υποψήφια ψυχαναλύτρια ΕΨΕ, θεωρεί πως υπό τις κατάλληλες συνθήκες οι ψυχεδελικές ουσίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το πρώτο στάδιο μιας απεξάρτησης, πάντα στο πλαίσιο οργανωμένης θεραπείας.
Οι ίδιες οι ψυχεδελικές ουσίες μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα εθιστικές σωματικά, αλλά για έναν θεραπευτή, όπως εξηγεί η Μαρία Σχίζα, μεγαλύτερη σημασία έχει η ψυχολογική διάσταση. «Ενας άνθρωπος που κάνει χρήση LSD μπορεί να μην είναι εθισμένος βιοχημικά, όμως να έχει την ανάγκη να ξαναζήσει αυτή την εμπειρία και το ταξίδι ξανά και ξανά», λέει. Οι άνθρωποι που συναντούν οι επαγγελματίες στις μονάδες απεξάρτησης δεν είναι μόνο εθισμένοι στο LSD, λόγου χάρη, αλλά σε ένα «κοκτέιλ» ναρκωτικών, που μπορεί να περιλαμβάνει και κοκαΐνη και κάνναβη. «Φτάνουν στην απεξάρτηση όταν το ταξίδι της απόλαυσης είναι προς το τέλος. Οταν το σώμα από τόπος απόλαυσης γίνεται τόπος απελπισίας», συμπέρανε. «Εθισμό δεν προκαλεί μια εθιστική ουσία, αλλά όλα τα τραύματα», συμπλήρωσε σε άλλο σημείο της συζήτησης ο Γιάννης Τακούσης, συνιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Ενθεογόνων.
Κάτι που σημείωσε, μεταξύ άλλων, και ο ειδικός σε θέματα εθισμών Γκαμπόρ Ματέ, είναι πως ενώ συμβατικά ψυχοφάρμακα όπως το Prozac απαιτούν να τα παίρνει κάποιος συστηματικά για να λειτουργήσουν, αυτό δεν συμβαίνει με τα ψυχοτρόπα, τα οποία έχουν μία επίδραση που δεν είναι ακριβώς μετρήσιμη.