Μοιάζει να είναι η μεγαλύτερη ανάγκη μας και συγχρόνως το πιο άπιαστο όνειρο. Η ευτυχία έχει προσπαθήσει διαχρονικά να αρθρώσει την υπόστασή της πίσω σχεδόν από κάθε μικρή και μεγάλη κίνησή μας, υποβόσκει πίσω από κάθε μας απόφαση, ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε πάντα. Πότε τα καταφέρνουμε, πότε όχι. Αλλοτε είμαστε χαρούμενοι και άλλοτε όχι και τόσο, ενώ άλλοτε νομίζουμε ότι είμαστε, για να διαψευστούμε γρήγορα. Πάντως, η ιδέα της ευτυχίας μοιάζει με μια κορυφή που πρέπει να κατακτηθεί, ένας απόλυτος στόχος της ζωής.
Οσο αφιερώνουμε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, λοιπόν, τη ζωή μας στο κυνήγι της ευτυχίας, ο Αρθουρ Μπρουκς έχει αφιερώσει τη δική του στην ερμηνεία της. Τι είναι τελικά η ευτυχία; Και πώς φτάνουμε σε αυτή; Απαντήσεις έχει προσπαθήσει να δώσει από διάφορα πόστα: ως συγγραφέας 13 βιβλίων, μεταξύ των οποίων και το περσινό «Build the Life You Want: The Art and Science of Getting Happier» που συνυπογράφει με την Οπρα Γουίνφρεϊ, ως καθηγητής στο Χάρβαρντ και επικεφαλής του εργαστηρίου «Ηγετικές Ικανότητες & Ευτυχία», αλλά και ως αρθρογράφος στο Atlantic, στο οποίο διατηρεί τη στήλη «How To Build A Life».
Είναι η ευτυχία συναίσθημα; Μπορεί να υπάρξει χωρίς το αντίβαρο της «δυστυχίας»; Υπάρχει ευτυχία χωρίς κάποια μορφή πίστης; Είναι δυνατόν να είμαστε σε μια διαρκή κατάσταση ευτυχίας; Και ο Μικ Τζάγκερ τι σχέση έχει με όλα αυτά; Ο Αρθουρ Μπρουκς έρχεται να επιβεβαιώσει και να διαψεύσει όλες εκείνες τις αντιλήψεις που συνοδεύουν την ιδέα της ευτυχίας. Αν όχι αυτός, τότε ποιος;
– Υπάρχουν κάποιες κοινωνικές νόρμες που συνδέονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με την ιδέα της ευτυχίας: να έχεις μια επιτυχημένη καριέρα, να έχεις σχέση και καλούς φίλους, να έχεις ενδιαφέροντα κ.ά. Αλλά τι γίνεται αν όλα αυτά δεν γεμίζουν τις ανάγκες μας;
– Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως ποτέ δεν θα φτάσουμε σε μια καθαρή, αγνή αίσθηση της ευτυχίας – τουλάχιστον όχι σε αυτή τη ζωή. Είναι απολύτως φυσιολογικό να έχουμε πολλές ευλογίες στη ζωή μας –μια επιτυχημένη καριέρα, έναν καλό γάμο, δυνατούς φίλους– και να συνεχίσουμε να έχουμε κρίσεις στενοχώριας. Υπό αυτή την έννοια, η ζωή είναι απρόβλεπτη. Δεκαετίες ερευνών έχουν δείξει ότι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι τείνουν να τα πηγαίνουν καλά σε τέσσερις τομείς της ζωής: την πίστη, την οικογένεια, τους φίλους και τη δουλειά. Αυτές οι κατηγορίες δεν βασίζονται απαραίτητα στο εισόδημα ή το κοινωνικό στάτους – πολλοί άνθρωποι με σκαμπανεβάσματα σε αυτά τα δύο είναι πολύ χαρούμενοι γιατί βρίσκουν χαρά και σκοπό και από τους τέσσερις προαναφερθέντες πυλώνες.
Πολλοί θεωρούν πως η ευτυχία είναι συναίσθημα, αλλά δεν είναι.
Και κάτι επίσης σημαντικό: όταν κάποιος χτίζει τους τέσσερις πυλώνες στη ζωή του, πρέπει να προσέχει την κοινωνική σύγκριση. Για παράδειγμα, δεν πρέπει να εστιάζει στο να έχει «κουλ» φίλους, αλλά φίλους που αγαπάει και τον αγαπάνε. Επιπλέον, αν κανείς συγκρίνει τον γάμο του και την καριέρα του με των άλλων, τείνει να πέσει στην παγίδα τού να σκέφτεται τη ζωή του και τις καταστάσεις ως χειρότερες από ό,τι είναι. Τελικά, θα πρέπει να επικεντρωνόμαστε στους τέσσερις πυλώνες χωρίς τον φόβο της κοινωνικής σύγκρισης.
– Ο μεγαλύτερος μύθος για την ευτυχία ποιος είναι;
– Πολλοί θεωρούν πως η ευτυχία είναι συναίσθημα, αλλά δεν είναι. Λέω στους μαθητές μου ότι τα θετικά συναισθήματα είναι απόδειξη της ευτυχίας –όχι η ευτυχία αυτή καθαυτή– με τον ίδιο τρόπο που η μυρωδιά ενός γιορτινού δείπνου δεν είναι το ίδιο το δείπνο. Η μυρωδιά είναι μονάχα η απόδειξη ότι η γαλοπούλα και ο πουρές πατάτας υπάρχουν.
Οσο και αν φαίνεται παράδοξο, η ευτυχία προϋποθέτει και τη δυστυχία. […] Συνήθως στους μήνες ή στα χρόνια που ακολουθούν του πόνου, αναπτύσσουμε μια πιο βαθιά αίσθηση της προοπτικής και του σκοπού στη ζωή μας.
Πολύ πέρα από τα συναισθήματα, οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι παρουσιάζουν αφθονία σε τρία «βασικά θρεπτικά συστατικά»: την ευχαρίστηση, την ικανοποίηση και το νόημα. Ας τα αποσαφηνίσουμε στα γρήγορα:
● Η ευχαρίστηση είναι κάτι πιο βαθύ από την απόλαυση. Παίρνει τα πράγματα που απολαμβάνουμε στη ζωή και προσθέτει δύο βασικά συστατικά: τους ανθρώπους και τη μνήμη. Συνήθως, σκεφτόμαστε την ευχαρίστηση ως τη συμμετοχή σε μια ευχάριστη δραστηριότητα με ανθρώπους που αγαπάμε.
● Η ικανοποίηση είναι η χαρά μετά από μια μάχη. Αν κάποιος δουλεύει σκληρά για να πάρει προαγωγή, προπονείται σκληρά για έναν μαραθώνιο ή μελετά πολύ για να πάρει Α+ σε ένα διαγώνισμα, θα νιώσει την προσωρινή συγκίνηση της ικανοποίησης μετά από την ολοκλήρωση του στόχου.
● Το νόημα είναι το πιο απροσδιόριστο «θρεπτικό συστατικό» αλλά αδιαμφισβήτητα το πιο σημαντικό. Η έρευνα χωρίζει το νόημα σε τρεις κατηγορίες:
○ Τη συνοχή: να πιστεύεις πως τα πράγματα στη ζωή σου συμβαίνουν για κάποιον λόγο.
○ Τον σκοπό: να νιώθεις ότι η ζωή σου έχει μια κατεύθυνση.
○ Τη σημασία: να πιστεύεις πως η ζωή σου έχει αξία.
– Πάντως μπορεί η ευτυχία να υπάρξει χωρίς μια δόση θλίψης; Με άλλα λόγια, μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ευτυχία αν δεν είμαστε εξοικειωμένοι και με το αντίθετό της;
– Γενικά, όσο και αν φαίνεται παράδοξο, η ευτυχία προϋποθέτει και τη δυστυχία. Από τα τρία στοιχεία της ευτυχίας –ευχαρίστηση, ικανοποίηση, νόημα– το τελευταίο συχνά σχετίζεται με όχι ευχάριστες εμπειρίες. Αν κάποιος έχει μεγαλώσει έναν έφηβο ή έχει χάσει ένα αγαπημένο του πρόσωπο, ξέρει πως τέτοιες περίοδοι είναι δύσκολες. Αλλά συνήθως στους μήνες ή στα χρόνια που ακολουθούν του πόνου, αναπτύσσουμε μια πιο βαθιά αίσθηση της προοπτικής και του σκοπού στη ζωή μας. Η έρευνα εδώ έχει δείξει ότι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι δεν είναι αυτοί που έχουν απόλυτα ευχάριστες ζωές. Αντιθέτως, οι ευτυχισμένοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την οδύνη, νιώθουν άνετα με αυτήν και προχωρούν με ένα θετικό τρόπο που χτίζει το νόημα της ζωής.
– Κατά βάση αναπτύσσουμε τη ζωή μας γύρω από τις ρομαντικές σχέσεις, παρόλο που, αν το σκεφτεί κανείς, είναι οι λιγότερο σταθερές σχέσεις. Αν υποθετικά δομούσαμε τη ζωή μας με έναν άλλο τρόπο, για παράδειγμα γύρω από τους φίλους μας, θα μπορούσαν τα πράγματα να είναι καλύτερα;
– Το 1938 ερευνητές στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ είχαν μια φιλόδοξη ιδέα: να μαζέψουν μια ομάδα αντρών που τότε σπούδαζαν στο Χάρβαρντ και να τους ακολουθήσουν από τα νιάτα τους μέχρι αργότερα στην ενήλικη ζωή τους. Κάθε ένα-δύο χρόνια, οι ερευνητές έκαναν ερωτήσεις στους συμμετέχοντες στην έρευνα σχετικά με τον τρόπο ζωής τους, τις σχέσεις τους, τη δουλειά τους και την έννοια της ευτυχίας. Η έρευνα έκτοτε επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει και άλλους ανθρώπους πέρα από σπουδαστές του Χάρβαρντ και τα αποτελέσματα ανανεώνονται τακτικά για πάνω από 80 χρόνια τώρα.
Δεν πρέπει κανείς να εστιάζει στο να έχει «κουλ» φίλους, αλλά φίλους που αγαπάει και τον αγαπάνε.
Για σχεδόν έναν αιώνα, η εν λόγω έρευνα δείχνει ότι οι δυνατοί και αγαπημένοι γάμοι είναι ο πιο σταθερός δείκτης πρόβλεψης για ισόβια ευτυχία. Επομένως, δεν θα πρότεινα την αντικατάσταση με τους φίλους. Αλλά δεν θα πρέπει να αγνοούμε τη σημασία της φιλίας: στην ίδια έρευνα, συμμετέχοντες που δεν παντρεύτηκαν ποτέ αλλά είχαν κάποιους σταθερούς καλούς φίλους, ήταν σχεδόν το ίδιο χαρούμενοι με εκείνους που είχαν έναν ευτυχισμένο γάμο. Δεν υπάρχει ένας τρόπος που κάνει για όλους στο κυνήγι της ευτυχίας, αλλά δύο σημαντικοί δείκτες είναι ένας καλός γάμος και οι δυνατές φιλίες. Οποια και αν είναι η συνθήκη στη ζωή σας, θα πρέπει να κυνηγάτε τουλάχιστον μία από τις δύο εναλλακτικές (αλλά ιδανικά και τις δύο!).
– Κάποιες φορές πάντως επιλέγουμε τη σταθερότητα αντί της πραγματικής ευτυχίας. Μπορεί η σταθερότητα να μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους; Ή μήπως η ευτυχία είναι μια διαρκής κίνηση;
– «Πραγματική ευτυχία» δεν υφίσταται. Με αυτό ως δεδομένο, όσο σκληρά και αν την ψάχνουμε, δεν θα τη βρούμε. Η πραγματική χαρά είναι το ταξίδι προς την ευτυχία. Συχνά, η σταθερότητα στις σχέσεις και στην καριέρα μας μπορεί να προσφέρει μια σταθερή βάση για την ευτυχία. Το να βγάζει κανείς τα προς το ζην με στέρεο τρόπο και να έχει σύντροφο και φίλους που εμπιστεύεται και αγαπά είναι σημαντικοί δείκτες μιας χαρούμενης ζωής. Αν, για παράδειγμα, κάποιος έχει μια δουλειά που του πληρώνει τους λογαριασμούς αλλά τη βαριέται και τον πνίγει, η ευτυχία του σίγουρα θα είναι σε καλύτερα επίπεδα με μια αλλαγή καριέρας. Μπορεί αυτό να μοιάζει ριψοκίνδυνο και να τρίξει προσωρινά τη σταθερότητα, αλλά μπορεί πραγματικά να του ανταποδώσει, αν πάρει ένα υπολογισμένο ρίσκο με την ευημερία στο μυαλό του.
– Στο παρελθόν έχετε χρησιμοποιήσει ένα παράδειγμα από το τραγούδι «(I Can’t Get No) Satisfaction» σχολιάζοντας ότι «δεν είναι ότι ο Μικ Τζάγκερ δεν μπορεί να βρει ικανοποίηση, αλλά ότι δεν μπορεί να την κρατήσει». Επομένως, το μεγάλο πρόβλημα με την ευτυχία είναι ότι ενδεχομένως δεν μπορούμε να την αναγνωρίσουμε και άρα την αφήνουμε να φύγει ή/και φοβόμαστε να τη διαχειριστούμε;
– Για αρχή, ας εξηγήσουμε αυτό που χαρακτηρίζω ως «παγίδα ικανοποίησης». Ο όρος της ομοιόστασης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1926 από τον φυσιολόγο Ουόλτερ Μπ. Κάνον που έδειξε πως έχουμε ενσωματωμένους μηχανισμούς που ρυθμίζουν τη θερμοκρασία μας, αλλά και τα επίπεδα οξυγόνου, νερού, νατρίου, σακχάρων, πρωτεϊνών, λίπους και ασβεστίου. Αυτή η γενική ιδέα μπορεί να εφαρμοστεί ευρύτερα: προκειμένου να επιβιώσουν, όλα τα έμβια συστήματα τείνουν να διατηρούν όσο πιο σταθερές συνθήκες γίνεται. Οταν πάτε για τζόκινγκ και ο σφυγμός σας ανεβαίνει, περιμένετε πως θα επιστρέψει σε κανονικά επίπεδα μετά την άσκηση. Αν αυτό δεν συνέβαινε, θα πεθαίνατε σε μια εβδομάδα.
Το μεγάλο πρόβλημα με την ευτυχία είναι ότι πέφτουμε στην παγίδα του να θέλουμε και άλλο και άλλο – ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να επικεντρωθούμε στο να θέλουμε λιγότερο.
Οι ίδιες αρχές εφαρμόζονται και στα συναισθήματά μας. Οταν παθαίνετε ένα συναισθηματικό σοκ –καλό ή κακό– ο εγκέφαλος θέλει να επανεξισορροπήσει, μην μπορώντας εύκολα να μείνει στα υψηλά ή τα χαμηλά επίπεδα για πολύ. Αυτό ειδικά συμβαίνει με τα θετικά συναισθήματα. Οταν επιτυγχάνεις συμβατική, υλιστική επιτυχία, ποτέ δεν σου είναι αρκετή. Αν βασίσεις την έννοια της αξίας σου στην επιτυχία –λεφτά, ισχύς, κύρος– θα τρέχεις από νίκη σε νίκη, ώστε να συνεχίσεις να νιώθεις καλά και να αποφεύγεις τα δυσάρεστα συναισθήματα. Οι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει αυτό το φαινόμενο ως «ηδονικό διάδρομο».
Επομένως, το μεγάλο πρόβλημα με την ευτυχία είναι ότι πέφτουμε στην παγίδα του να θέλουμε και άλλο και άλλο – ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να επικεντρωθούμε στο να θέλουμε λιγότερο. Είναι μια πολύ δύσκολη νοοτροπία και, όσο και αν καταλαβαίνουμε τη δύναμή της, η ιδέα τού να θέλουμε λιγότερα είναι συχνά τρομακτική. Αλλά μετά από μερικούς μήνες ή χρόνια της διαχείρισης της «παγίδας ικανοποίησης», καταλαβαίνεις ότι είσαι πολύ πιο χαρούμενος.
– Μπορούμε να αγγίξουμε την ευτυχία χωρίς κάποια μορφή πίστης; Ο,τι και αν σημαίνει πίστη για τον καθένα, όχι απαραίτητα με τη θρησκευτική της διάσταση.
– Είναι σχεδόν αδύνατο να νιώσει κανείς ευτυχία χωρίς έστω ένα χαλαρό ορισμό της πίστης – με άλλα λόγια, κάτι που σε αποκεντρώνει από τον κόσμο ή σε κάνει μικρό. Στις παραδοσιακές θρησκείες, οι άνθρωποι ζουν στην υπηρεσία μιας ανώτερης δύναμης και των ανθρώπων στη ζωή τους, που είναι ένας εξαιρετικός τρόπος ζωής σύμφωνα με τις αρετές της υπέρβασης του ατόμου. Μα και για όσους δεν είναι παραδοσιακά θρησκευόμενοι, αυτό είναι και πάλι δυνατό: μπορεί κάποιος να ζήσει σύμφωνα με τις αρχές των αρχαίων φιλοσόφων ή θαυμάζοντας τον μικρό μας χώρο στο σύμπαν. Αυτοί προσγειώνουν τον εαυτό τους στην υπερβατική δύναμη της ανθρώπινης ομορφιάς, όπως είναι η μουσική, η τέχνη, ο χορός. Οι πιο δυστυχισμένοι άνθρωποι, κατά γενική ομολογία, επικεντρώνονται στους εαυτούς τους και δεν ανοίγουν το βλέμμα τους για να εκτιμήσουν τη μεγάλη εικόνα – είτε αυτή είναι θρησκευτική είτε κοσμική.
– Σε μια εποχή συνεχών περισπασμών, η ευτυχία πρέπει να πάρει νέες μορφές ώστε να χωρέσει στους καιρούς της;
– Η εποχή των συνεχών περισπασμών είναι συνώνυμη της ψηφιακής εποχής. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν 24/7 κύκλο ειδήσεων και με την επέλαση ειδοποιήσεων από τις τόσες κοινωνικές εφαρμογές. Για τουλάχιστον μια δεκαετία, αυτές οι ψηφιακές μορφές επικοινωνίας υπόσχονται τη δόμηση μιας μεγαλύτερης κοινότητας. Αλλά, αντ’ αυτού, μας κάνουν να νιώθουμε πιο μόνοι, πιο στρεσαρισμένοι και πιο εκτεθειμένοι στην κοινωνική σύγκριση. Υπό αυτή την έννοια, η ευτυχία δεν πρέπει να πάρει νέες μορφές. Αντίθετα, θα πρέπει να επικεντρωθούμε ξανά με τις προσπάθειές μας στο να χτίσουμε αληθινές, διαπροσωπικές και με αγάπη σχέσεις με τους φίλους, την οικογένεια και τους συντρόφους μας. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται μια προσωρινή διακοπή από τους συνεχείς ψηφιακούς περισπασμούς ή ίσως λίγη ενσυνειδητότητα. Οταν νιώθετε στρεσαρισμένοι, ρωτήστε τους εαυτούς σας: Ποιες είναι οι πηγές του άγχους μου; Πώς θα έμοιαζε το αύριο αν αποσυνδεόμουν και περνούσα ποιοτικό χρόνο με ένα άτομο που αγαπώ;
– Επίσης, σε σχέση με παλαιότερες εποχές, υπάρχει η αίσθηση πως μας παίρνει περισσότερο καιρό να βρούμε τον εαυτό μας και να γίνουμε «πραγματικοί ενήλικες». Αυτό πώς σχετίζεται με την ευτυχία;
– Είναι σύνθετο φαινόμενο, που έχει να κάνει με αλλαγές στη νοοτροπία και την οικονομία. Τις τελευταίες αρκετές δεκαετίες έχουμε δει μια μεγάλη αύξηση σε αυτούς που ακολουθούν σπουδές, κάτι που συνεπάγεται μία καθυστέρηση 3-4 ετών στο να μπουν οι νεαροί ενήλικες στην αγορά εργασίας. Αυτό έχει επιταχυνθεί στις δυτικές κοινωνίες από τη μετακίνηση από τις χειρωνακτικές εργασίες στις δουλειές γραφείου, μια και πολλές χειρωνακτικές εργασίες έχουν ανατεθεί σε αναπτυσσόμενες χώρες. Με αυτή την εξέλιξη, έχουμε δει τη μέση ηλικία γάμου να ανεβαίνει 5-8 χρόνια σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Επιπλέον, ο 24/7 κύκλος ενημέρωσης –στον οποίο επικρατούν αρνητικές ειδήσεις– έχει οδηγήσει τα τελευταία 30 χρόνια σε μια αύξηση των υπερπροστατευτικών γονέων, που δεν αφήνουν πια τα παιδιά τους να παίζουν με τις ώρες χωρίς επίβλεψη.
Οταν νιώθετε στρεσαρισμένοι, ρωτήστε τους εαυτούς σας: Ποιες είναι οι πηγές του άγχους μου; Πώς θα έμοιαζε το αύριο αν αποσυνδεόμουν και περνούσα ποιοτικό χρόνο με ένα άτομο που αγαπώ;
Ολες αυτές οι αλλαγές, αν και πολύ περίπλοκες, τείνουν να έχουν αρνητικό αποτύπωμα στο ευ ζην. Οι νεαροί ενήλικες σήμερα έχουν κολλήσει σε μια τρόπον τινά κατάσταση αναμονής. Χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για να αναπτύξουν δυνατές ρομαντικές σχέσεις ή να ξεκινήσουν μια ουσιαστική καριέρα. Τείνουν επίσης να έχουν λιγότερους φίλους από ό,τι οι γονείς τους, κάτι που σχετίζεται με την αποξένωση των social media και τη γονεϊκή υπερπροστατευτικότητα. Αυτά τα στοιχεία εξηγούν την αύξηση της μοναξιάς στους νεαρούς ενήλικες.
– Αν θέλουμε, λοιπόν, να είμαστε πιο ευτυχισμένοι, υπάρχει μια μικρή αλλαγή που μπορούμε να κάνουμε στη ρουτίνα μας και θα μας βοηθήσει να το πετύχουμε αυτό;
Να ξεκινάτε και να κλείνετε κάθε ημέρα με μια νέα δεκάλεπτη ρουτίνα. Αν κάποιος είναι θρησκευόμενος ή έστω περίεργος για τη θρησκεία, μπορεί να διαβάσει ένα κείμενο της επιλογής του και να κάνει μια μικρή προσευχή: «Προσεύχομαι σήμερα ότι θα δεχτώ όσα έρθουν και θα δώσω αγάπη και θα ευχαριστήσω όποιον συναντήσω». Αν κάποιος δεν είναι θρησκευόμενος, μπορεί να περάσει αυτά τα δέκα λεπτά διαβάζοντας ένα φιλοσοφικό κείμενο, να ξεκινήσει να κρατάει ένα ημερολόγιο ευγνωμοσύνης ή να κάνει διαλογισμό πάνω στα γεγονότα της ημέρας. Αυτές οι απλές κινήσεις θα βοηθήσουν ώστε να συγκεντρωθείτε σε αυτά που έχουν σημασία, να αναγνωρίσετε τα προβλήματα και θα σας βοηθήσουν να σκορπίσετε περισσότερη αγάπη στους φίλους, στην οικογένεια και στους συναδέλφους σας.