Kintsugi λέγεται η παλιά ιαπωνική τεχνική επιδιόρθωσης σπασμένων πορσελάνινων αντικειμένων με τη χρήση χρυσού στη συγκόλληση των κομματιών. Στο τέλος, το αντικείμενο αναγεννιέται και καταλήγει να είναι πολυτιμότερο από το αρχικό. Ο παραλληλισμός που αποτολμά μιλώντας στην «Κ» η ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Γεωργοπούλου είναι προφανής. Ακόμη και η ακριβότερη σχέση, με τα σπανιότερα συναισθήματα, μπορεί να φθαρεί, να θαμπώσει, ακόμη και να γίνει κομμάτια. «Ο θεραπευτής έρχεται να βοηθήσει το ζευγάρι να γεμίζει τις ρωγμές στη σχέση του. Τη σχέση να αποκτήσει νέα ζωή, πάντα συνδεδεμένη με την παρελθοντική της ιστορία».
«Είδα ότι δεν ήταν ένας διαιτητής που θα έβγαζε ποιος έχει λάθος και ποιος δίκιο, αλλά ένας διερμηνέας που σε κάνει να καταλαβαίνεις αυτά που ο άλλος λέει με τρόπο που δεν καταλαβαίνεις».
Θα το έχετε προσέξει: όλο και περισσότερα ζευγάρια γύρω μας βρίσκονται σε θεραπεία. Αλλοι γιατί το βάρος των χρόνων τούς λύγισε, άλλοι γιατί ο ερχομός των παιδιών τούς αποσυντόνισε, άλλοι λόγω εξωσυζυγικής σχέσης ή απουσίας προσωπικών στιγμών. Η συμβουλευτική ή θεραπεία ζεύγους σταμάτησε να είναι ταμπού. «Οπως ακριβώς συνέβη με την ψυχοθεραπεία, που οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι το να απευθυνθείς σε ψυχοθεραπευτή δεν σημαίνει ότι είσαι “τρελός” αλλά θέλεις να βελτιώσεις τη ζωή σου, έτσι έχουν δει ότι το να βρουν εξωτερική βοήθεια για τη σχέση τους, κάποιον να λειτουργήσει ως διερμηνέας μεταξύ τους, μπορεί να είναι πολύ βοηθητικό», λέει στην «Κ» ο ψυχοθεραπευτής και ψυχοθεραπευτής ζευγαριών Λύο Καλοβυρνάς. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι ζητούν βοήθεια πολύ αργά. «Η συντριπτική πλειονότητα των ζευγαριών έρχεται όταν η σχέση είναι σε πολύ άσχημη κατάσταση. Οταν ο ένας από τους δύο θα πει “δεν πάει άλλο, έχουμε διαλυθεί, έχουμε αρρωστήσει”. Μεταξύ μας οι ψυχοθεραπευτές λέμε “μακάρι να είχατε έρθει ένα εξάμηνο νωρίτερα”». Οπως λέει ο ίδιος, πάντως, σήμερα αρκετά νέα ζευγάρια έρχονται προληπτικά, στην αρχή της σχέσης. Πιο ενημερωμένοι για τις διαδικασίες, καταλαβαίνουν ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει να μην παγιωθούν τα προβλήματα.
Θυμός και κούραση
Η Εφη και ο Ανδρέας (τα αληθινά τους ονόματα δεν ήθελαν να δημοσιευθούν) βρίσκονται κάπου στη μέση. Ηταν 8 χρόνια σε σχέση και είχαν ένα μικρό παιδί, όταν οι μεταξύ τους εντάσεις άρχισαν να γίνονται καθημερινές. «Αισθανόμουν ότι δεν είχα προσωπικό χώρο», λέει σήμερα ο Ανδρέας. «Δεν είχα λόγο για τίποτα μέσα στο σπίτι. Ενιωθα ότι οι φίλες της Εφης είχαν περισσότερη άποψη για το σπίτι μου από ό,τι εγώ. Αρχισαν να με εκνευρίζουν τα πάντα, ακόμη και το ότι ερχόταν από πάνω μου και μάζευε το πιάτο που είχα αφήσει στο γραφείο μου, το μοναδικό δικό μου τετραγωνικό μέσα στο σπίτι». Η Εφη την ίδια στιγμή ένιωθε ότι έχει δύο παιδιά. «Ο Ανδρέας δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στη νέα καθημερινότητα που είχαμε ως γονείς. Είχαμε συνεχώς προστριβές με αφορμή θέματα που αφορούσαν το παιδί. Τσακωνόμασταν έντονα, άρχισε να συσσωρεύεται θυμός και κούραση». Πέρασαν έτσι δύο χρόνια, ώσπου –μετά φόβου Θεού– πρότεινε στον άνδρα της να απευθυνθούν σε ειδικό. Προς μεγάλη της έκπληξη, ο Ανδρέας είπε κατευθείαν «ναι». Δεν θα ήταν η τελευταία φορά που θα την εντυπωσίαζε έκτοτε.
Πρόταση της γυναίκας
Σύμφωνα με τους ειδικούς, πάντως, η θεραπεία ζεύγους είναι σχεδόν πάντα πρόταση της γυναίκας. «Οι γυναίκες έχουν εκπαιδευτεί να επικοινωνούν με το συναίσθημά τους, ενώ οι άνδρες έχουμε εκπαιδευτεί να καπακώνουμε το συναίσθημα, να δείχνουμε δύναμη», λέει ο κ. Καλοβυρνάς. (Γι’ αυτό άλλωστε το «θέλω να μιλήσουμε για τη σχέση μας» θεωρείται ο φόβος και ο τρόμος για μεγάλη μερίδα των ανδρών.) «Σύμφωνα μάλιστα με έρευνες, ο πιο αποφασιστικός δείκτης για τη μακροημέρευση μιας σχέσης είναι να μην υπάρχει κάποιος πάρα πολύ “άνδρας” στη σχέση, ο κλασικός, βαρβάτος, μάτσο άνδρας. Εννοώντας τον ρόλο. Σε ομόφυλα ζευγάρια μπορεί τον ρόλο αυτόν να τον έχει γυναίκα. Συνήθως πάντως στις σχέσεις ο ένας κυνηγάει και ο άλλος αποτραβιέται, δεν θέλει να ακουμπάει τα προβλήματα».
Κοινός παρονομαστής
Σύμφωνα με την κ. Γεωργοπούλου, κοινός παρονομαστής σε όλα τα θέματα που απασχολούν τα ζευγάρια που έρχονται για θεραπεία είναι η επικοινωνία και η σύνδεση. «Το πυρηνικό ερώτημα είναι πάντα: “Είσαι διαθέσιμος/η για μένα; Είμαι σημαντική/ός για σένα; Με νοιάζεσαι; Οταν θα σε έχω ανάγκη και θα σε φωνάξω, εσύ θα έρθεις; Είμαστε μαζί σε ό,τι προκύψει;”. Και τις περισσότερες φορές είναι μεγάλη η αγωνία για τις απαντήσεις και το τι αυτές συνεπάγονται». Ο Λύο Καλοβυρνάς λέει ότι όταν η απάντηση είναι αρνητική –από το ότι «είχα πρόβλημα και δεν ήσουν κοντά μου» μέχρι το ότι «σου μίλησα και δεν σήκωσες τα μάτια από το κινητό», μπορεί να αισθανόμαστε απειλή. «Οταν έχουμε αυξημένη ανάγκη για συντροφικότητα και ο άλλος δεν ανταποκριθεί, το αντιλαμβανόμαστε ως απειλή. Αν κατεβάσουμε μούτρα, τότε αυτό μπορεί να το αντιληφθεί ο άλλος ως απειλή και να φύγει. Και τότε αρχίζει ο καβγάς». Τότε όμως είναι αδύνατη η επικοινωνία. «Οταν απειλούμαστε συμβαίνει ενός είδους συγκινησιακή πειρατεία, μπαίνει σε λειτουργία η αμυγδαλή, μπαίνουμε στο λεγόμενο “fight, flight or freeze” (σ.σ. μάχη, φυγή ή “πάγωμα”), καθίσταται αδύνατη η επικοινωνία. Γι’ αυτό τα ζευγάρια όταν τσακωνόμαστε λέμε τα ίδια και τα ίδια, όσα έχουμε πει χιλιάδες φορές. Είναι αδύνατο να συνεννοηθούμε εκείνη την ώρα. Οπως ένα μικρό παιδί που έχει χαθεί στο σούπερ μάρκετ. Οταν το βρει η μαμά του, δεν θέλει να ακούσει μια λογική εξήγηση για αυτό που συνέβη, θέλει να καθησυχαστεί συναισθηματικά».
Φαύλος κύκλος
Σταδιακά δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, αναφέρει η κ. Γεωργοπούλου. «Ο ένας σύντροφος γκρινιάζει, επικρίνει και επιτίθεται και ο άλλος απολογείται και αποσύρεται. Κι όσο περισσότερο κατηγορεί ο ένας, τόσο περισσότερο αποσύρεται ο άλλος. Κι αυτό εκνευρίζει τον σύντροφο που διεκδικεί και έτσι η συμπεριφορά του γίνεται ακόμη πιο επιθετική, απομακρύνοντας τον άλλο ακόμη περισσότερο, με συνέπεια η απόσταση στη σχέση να μεγαλώνει».
«Ε, και ξαφνικά έγινε»
Ο Ανδρέας έκανε κάμποσο καιρό να λυθεί στο γραφείο της ψυχοθεραπεύτριας ζεύγους. Ωστόσο, συνέχιζαν. «Σταδιακά όμως άρχισα να βλέπω ότι δεν ήταν ένας διαιτητής που θα έβγαζε ποιος έχει λάθος και ποιος δίκιο, αλλά ένας διερμηνέας που σε κάνει να καταλαβαίνεις αυτά που ο άλλος λέει με τρόπο που δεν καταλαβαίνεις. Με έκανε να αποστασιοποιηθώ από τον εαυτό μου και τη συμπεριφορά μου, να δω τα πράγματα από την πλευρά της Εφης». Η διαδικασία θέλει χρόνο. Συχνά έφευγαν από τη συνεδρία εκνευρισμένοι. Γυρνούσαν σπίτι και δεν μιλούσαν ο ένας στον άλλο. Για μια περίοδο η Εφη αναρωτιόταν αν θα δουν ποτέ φως στο τούνελ. «Τα αποτελέσματα αργούν να φανούν. Αναρωτιέσαι αν γίνεται δουλειά. Ε, και ξαφνικά έγινε».
Οι αφορμές για εντάσεις συνέχισαν να ξεπηδούν στην καθημερινότητά τους, αλλά και οι δύο άρχισαν να τις διαχειρίζονται διαφορετικά. «Αρχίσαμε να επικοινωνούμε καλύτερα, διαφορετικά. Να σκεφτόμαστε τι είναι αυτό που θέλουμε να πούμε. Στην αρχή τεχνικά, σαν να ακολουθούμε manual. Μετά έγινε βίωμα». Σαν μαθητές ξανά, τα ζευγάρια μαθαίνουν από την αρχή πώς να τσακώνονται. Τι σημαίνει κάθε καβγάς. Τι πυροδοτεί καθέναν από τους δύο. «Η αγάπη δεν είναι μαγεία», λέει ο κ. Καλοβυρνάς. «Δεν παίζουμε σε ρομαντική κομεντί ώστε να παίξει το μουσικό θέμα και να λυθούν όλα. Θέλει τεχνική και θέλει τρόπο, όχι κόπο. Είναι σαν να μαθαίνεις μια νέα δεξιότητα».
Πολλά ζευγάρια στη διάρκεια της θεραπείας συνειδητοποιούν ότι στους καβγάδες τους δεν είναι εντελώς μόνοι – είναι εκεί και οι γονείς τους. «Στις μέρες μας οι σχέσεις έχουν υπερφορτωθεί με προσδοκίες», εξηγεί η ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Γεωργοπούλου. «Ατομικές προσδοκίες από τον κάθε σύντροφο για τα όσα περιμένει από τη σχέση και προσδοκίες που φέρει από την οικογένειά του και από την κοινωνία. Πολλές φορές μάλιστα δεν είναι τόσο ξεκάθαρο μέσα στη σχέση μέσα από ποιο ρόλο επικοινωνώ με τον σύντροφό μου. Μιλάω σαν γονέας, σαν κόρη ή γιος, σαν εργαζόμενη, σαν αδελφή ή αδελφός, σαν σύντροφος; Αν δεν το ξέρω, τότε μπορεί να τσακώνεται η κόρη με τον σύντροφο και όχι η/ο σύντροφος με τον/τη σύντροφο. Για παράδειγμα, ένα ζευγάρι είχε έρθει για θεραπεία προκειμένου να αντιμετωπίσει τις συνεχείς συγκρούσεις για θέματα που αφορούν το μεγάλωμα των παιδιών. Εντέλει στην πορεία φανερώθηκε ότι ο σύντροφος ένιωθε βαθιά απομονωμένος καθώς η σύντροφός του περνούσε πολύ χρόνο στο σπίτι των γονιών της, που μένουν στον αποπάνω όροφο, με συνέπεια να μην έχουν καθόλου συντροφικό χρόνο και μόνο τα θέματα των παιδιών να τους δίνουν την “ευκαιρία” να έρθουν πιο κοντά έστω και μέσα από την απόσταση που φέρνει ένας τσακωμός».
Επανάληψη μοτίβων
Η συμβουλευτική ζευγαριού βοήθησε την Εφη να δει ότι επαναλάμβανε στη ζωή της με τον Ανδρέα μοτίβα που είχε μάθει, αυτά με τα οποία είχε μεγαλώσει. Συμπεριφορές, τραύματα, λάθη. «Αρχίζεις και συνειδητοποιείς γιατί είσαι έτσι, ότι είσαι, για παράδειγμα, επικριτική γιατί έτσι ήταν η μαμά σου. Αρχίζεις να βλέπεις τη μεγάλη εικόνα. Είναι σαν να σου ανοίγεται ένα παράθυρο».
Επέμβαση στις πρώτες διαφωνίες
Μπριάνα Χολτ / The New York Times
Η ψυχοθεραπεία έχει απολέσει το στίγμα που τη συνόδευε κάποτε και αντιμετωπίζεται σήμερα ως πράξη προσωπικής βελτίωσης, δείγμα ωριμότητας και υγείας. Το ίδιο δεν ισχύει, όμως, με τους συμβούλους σχέσεων, όπως εξηγεί η ψυχολόγος Βανέσα Κατζ. Κάποιοι θεωρούν ότι η καταφυγή σε σύμβουλο αποτελεί ένδειξη αποτυχημένου γάμου. Για πολλά ζευγάρια, ωστόσο, οι συνεδρίες αυτές αποτελούν μέθοδο συντήρησης της σχέσης, με την αξία τους να έχει αποδειχθεί στην περίοδο της πανδημίας. Η δρ Κατζ υποστηρίζει ότι τα ζευγάρια θα πρέπει να καταφεύγουν σε σύμβουλο στα πρώτα στάδια της σχέσης και συγκεκριμένα όταν εμφανίζονται οι πρώτες διαφωνίες. «Αν ένα ζευγάρι προσέλθει τη στιγμή εκείνη, έχει περισσότερες πιθανότητες να επιλύσει το πρόβλημα και να αποφύγει μεγαλύτερα προβλήματα στο μέλλον», εξηγεί η δρ Κατζ. Τα περισσότερα ζευγάρια αναζητούν επαγγελματική βοήθεια ύστερα από έξι κατά μέσον όρο χρόνια σχέσης. «Οταν ένα ζευγάρι περιμένει μέχρι να ξεσπάσει κρίση, η επανασύνδεσή του θα είναι δυσκολότερη γιατί τα τραύματα θα είναι βαθύτερα», τονίζει η ψυχολόγος.
Η 29χρονη λέκτωρ του Πανεπιστημίου Μίσιγκαν Στέιτ, δρ Τόρι Φριτζ, και ο 33χρονος σύζυγός της Λουκ είναι παντρεμένοι οκτώ χρόνια. Οι διαφορές ύφους στον τρόπο που επικοινωνούν είχαν καταστήσει δυσχερή τη συνεννόηση μεταξύ τους, οδηγώντας τους σε αναζήτηση ειδικού το 2019. Η Τόρι είχε μεγαλώσει σε περιβάλλον, το οποίο επικροτούσε την έκφραση συναισθημάτων, ενώ αντιδρούσε συχνά με οργή και επιθετικότητα στις διαφωνίες της με τον συνεσταλμένο Λουκ. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών τους, το ζευγάρι συζήτησε τις οικογενειακές του καταβολές. Εμαθαν έτσι από τον ψυχοθεραπευτή τους ότι κάθε σχέση αποτελεί μέρος κύκλου, στον οποίο το ένα πρόσωπο προκαλεί την αντίδραση του άλλου, με το φαινόμενο να ενέχει πάντα την πιθανότητα η διαφωνία να εξελιχθεί σε διένεξη. «Αφού ξεκινήσαμε τις συνεδρίες θεραπείας ζευγαριών, γίναμε πολύ πιο ευαίσθητοι και συνειδητοποιημένοι κάθε φορά που ένας από εμάς μπαίνει στον φαύλο κύκλο αυτό, γνωρίζοντας ότι το φαινόμενο είναι αυτοτροφοδοτούμενο. Εχουμε μάθει να αφήνουμε το πόδι από το γκάζι νωρίτερα στον φαύλο κύκλο και να αποκλιμακώνουμε γρήγορα το θέμα», λέει ο Λουκ. «Οπως πάει κανείς τακτικά στο γυμναστήριο για να γυμνάσει το σώμα του, έτσι πρέπει να ασκούμε και τους συναισθηματικούς μας μυς, με τη βοήθεια ειδικών», σημειώνει η Τόρι.
Η Τζιν Φιτζπάτρικ εργάζεται με ζευγάρια στη Νέα Υόρκη τα τελευταία 25 χρόνια. «Η σύγχρονη κοινωνία κάνει ό,τι μπορεί για να διαλύσει σχέσεις. Οι πελάτες μου ήταν πολυάσχολοι και κορεσμένοι πριν από την πανδημία και παραμελούσαν συστηματικά τις σχέσεις τους. Τα lockdowns της COVID-19, όμως, επέτρεψαν στους ανθρώπους αυτούς να αφιερώσουν χρόνο στους συντρόφους τους, περισώζοντας πολλές φορές τους γάμους τους», λέει η Φιτζπάτρικ.