Λένε πως στους Αγίους Αναργύρους όταν δεν ακούς τα τρένα σημαίνει πως τα έχεις συνηθίσει. Στην περίοδο της καραντίνας οι «Αγιοι», όπως λένε την περιοχή οι ντόπιοι, ήταν μια πεζογέφυρα μακριά από τη γειτονιά μου, τα Κάτω Πατήσια και δεν ήταν λίγες οι φορές που πληκτρολογώντας Β6 στο κινητό μου ξεκινούσα για μια βόλτα στα χαμηλά σπίτια με τις πίσω αυλές και στον ποδηλατόδρομο της οδού Κωνσταντινουπόλεως με το άρωμα γιασεμιού.
Η πλατεία με την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων (φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ).
Περιέργως η ποδηλατική λωρίδα των 3 χιλιομέτρων μοιάζει να συγγενεύει με τις υπόγειες σιδηροδρομικές γραμμές που καλύπτει. Η αρχή και το τέλος της είναι οι δύο άκρες της όπως συμβαίνει με τις γραμμές των τρένων. Με μια λωρίδα γης μοιάζει και η ίδια η περιοχή των Αγίων Αναργύρων κοιτώντας την από ψηλά που χωρίζεται από τις γραμμές του τρένου και την έκταση που καταλαμβάνει το Στρατόπεδο Θεόδωρου Κοσκινά.
Οι γραμμές ήταν και αυτές που σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν την πορεία των Αγίων Αναργύρων. Ο καπνός του μουτζούρη, στις φωτογραφίες της εποχής, που αφήνει το μαύρο ίχνος του μπροστά από τις κεραμοσκεπές των σπιτιών με τις απλωμένες μπουγάδες των εργατών μαρτυρά πολλά για τη σχέση τους με το τρένο. «Ο ήχος των μηχανών ακομπανιάρει τους ρυθμούς της πόλης», γράφει ο Ανδρέας Μηλιώνης «Στην πόλη των Αγίων», ίσως το μοναδικό βιβλίο που επιχειρεί να ανασυνθέσει την τοπική ιστορία από την εποχή που το μόνο κτίσμα στην περιοχή ήταν ο μεγαλοπρεπής Πύργος της Βασιλίσσης.
Μια αυλή στα Μυκονιάτικα (φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)
Νησιώτες εργάτες γης, περιβολάρηδες και τεχνίτες ήταν οι πρώτοι πληθυσμοί της περιοχής. Οικογένειες από την Ανδρο, τη Νάξο και ειδικότερα από τη Μύκονο ήταν από τους πρώτους κατοίκους. Αργότερα ήρθαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, Κοζάκοι από τη Ρωσία, Κρήτες, Πελοποννήσιοι και Ρουμελιώτες που συμπλήρωσαν τον πληθυσμιακό χάρτη της περιοχής όσο η αθηναϊκή πρωτεύουσα μεγάλωνε σε έκταση και πληθυσμό και η βιομηχανική ζώνη του Κηφισού άκμαζε. Η έλευση του Ιωάννη Μέρλα από τη Χίο ήταν καθοριστική, καθώς ο επιφανής επιχειρηματίας βοήθησε τον τοπικό πληθυσμό να επιβιώσει στην Κατοχή με τα συσσίτια που διοργάνωσε.
Η παράδοση στα κηπευτικά συνεχίζεται στο Κέντρο της Γης. (φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)
Περιβόλια
Το εύφορο έδαφος της περιοχής ευνοούσε την ανάπτυξη περιβολιών, τα περισσότερα από τα οποία αργότερα οικοδομήθηκαν και έγιναν πολυκατοικίες. Εξαίρεση αποτελεί το κτήμα Παπασταμάτη στα Μυκονιάτικα που ακόμα παράγει εποχικά κηπευτικά σε μια μεγάλη –για τα σημερινά δεδομένα– έκταση μέσα στον αστικό ιστό, αλλά και τα φυτώρια Πονηράκη που βρίσκονται στην περιοχή από το 1870.
Περπατώντας στα Μυκονιάτικα, ανάμεσα σε ανθισμένες βουκαμβίλιες και ήσυχες αυλές, προσπαθώ να διακρίνω κάτι από τον πρώτο, νησιωτικό χαρακτήρα της περιοχής. Σήμερα μόνο ψήγματα της παλιάς τεχνοτροπίας των ασβεστωμένων τοίχων και των χρωματιστών παντζουριών μπορεί να βρει κανείς, ανάμεσα σε φροντισμένες διπλοκατοικίες του ’60 και του ’80, σύγχρονες μονοκατοικίες ή και σπίτια αφημένα στην τύχη τους. Ανάμεσα στις γραμμές του τρένου, σε μικρούς και μεγαλύτερους δρόμους βλέπω αναξιοποίητες λωρίδες γης και άδεια οικόπεδα με μπάζα και ψηλά χόρτα και μικρά ξωκλήσια που τα καταπίνει ο χρόνος και οι πολυκατοικίες που υψώνονται γύρω τους. Δεν είναι όμως ότι δεν υπάρχουν και οι εκπλήξεις.
Οπως οι τρεις πανύψηλοι φοίνικες που, αν αφαιρέσεις τις γραμμές του τρένου και τους τυφλούς τοίχους των πολυκατοικιών, θυμίζουν κάτι από την παλιά, πιο εξωτική, εποχή των Αγίων. Η ιστορία των τεράστιων φοινικόδεντρων χάνεται στον χρόνο και ούτε η Εφη Μαξούρα, γέννημα-θρέμμα της περιοχής με συμμετοχή στα κοινά, μπορεί να θυμηθεί το σπίτι της χωρίς τους απέναντι φοίνικες. Ομως, η παλιά σέντερ φορ της τοπικής Ελπίδας με προπονητές τους Δομάζο, Νεστορίδη, Στεφανάκο, την εποχή που το γυναικείο ποδόσφαιρο έκανε τα πρώτα του ερασιτεχνικά βήματα, θυμάται καλά την εποχή που πήγαινε με τα παιδιά της γειτονιάς στα παλιά στούντιο της Φίνος Φιλμ για να δουν τη Ρένα Βλαχοπούλου, τον Βασίλη Αυλωνίτη, τον Κώστα Χατζηχρήστο και φυσικά την Αλίκη Βουγιουκλάκη στις ταινίες που γυρίζονταν δίπλα στο σπίτι τους. «Καμιά φορά μας διάλεγαν για κομπάρσους όταν ήθελαν μπουλούκια από παιδιά», μας λέει.
Οι γραμμές των τρένων που διασχίζουν τους Αγίους Αναργύρους βοήθησαν στην ανάπτυξη της περιοχής, αλλά η εγκατάλειψή τους λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στο παρελθόν κρύβονται συχνά ευκαιρίες για το μέλλον. (φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)
Η Φίνος Φιλμ, γράφει ο Μηλιώνης, είχε αγαπήσει την ποικιλία της περιοχής που προσφερόταν για εξωτερικά πλάνα: οι γραμμές του τρένου, εξοχικά κέντρα, φοίνικες, προσφυγικά σπίτια, φύση, γέφυρες. Τι άλλο να ζητήσει ένας κινηματογραφικός παραγωγός;
Κάπως έτσι οι Αγιοι έκαναν το θαύμα τους στο σινεμά αλλά και στη μουσική. Εκεί ήταν η γειτονιά των Πυξ Λαξ που ηχογραφούσαν τη «Στίλβη» και τα «Χρυσόψαρα» στο Live Studio της λεωφόρου Δημοκρατίας. Την ίδια εποχή οι O.P.A. σκάρωναν τους στίχους και τη μουσική του «Μες τα δυο της μάτια να κοιτάζω» που χάρη στη Χαρούλα Αλεξίου τους έκανε διάσημους στο πανελλήνιο. Στους ίδιους δρόμους περπάτησαν και οι Tsopana Rave, οι οποίοι, μάλιστα, με αφορμή την καραντίνα της επιδημίας ανακοίνωσαν πως πιάνουν ξανά μικρόφωνα και κιθάρες. Οι παλιοί θα θυμούνται την εμφάνιση των Oasis, του Μόμπι, των Muse και των Dream Theater στο Rockwave του 2000 που πραγματοποιήθηκε στο Πάρκο Αντώνη Τρίτση πριν εμφανιστούν τα προβλήματα που το ταλαιπωρούν σήμερα.
Ψάχνοντας το τρένο για το μέλλον ανάμεσα σε κρίση και ευκαιρίες
Η περιοχή μοιάζει να έχει πιο πολλά να θυμάται από το ένδοξο παρελθόν, αφού το πρόσφατο έχει σημαδευτεί από την οικονομική κρίση. Στην πλατεία και τους γύρω δρόμους πολλά καταστήματα βλέπω ότι είναι κλειστά. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γείτονες του βιβλιοπωλείου Επίκεντρον που στεγάζεται σε ένα σχεδόν άδειο εμπορικό κέντρο. «Μέχρι το 2009 στην περιοχή είχαν υποκαταστήματα όλες οι τράπεζες, μετά έκλεισαν και στη θέση τους άνοιξαν ενεχυροδανειστήρια. Η αγορά του κέντρου δεν έχει επανέλθει και τα πράγματα δυσκολεύουν όταν σκοτεινιάζει», μας λέει ο ιδιοκτήτης του Επίκεντρον και κριτικός Αριστοτέλης Σαΐνης, μιλώντας για τα φαινόμενα παραβατικότητας που σημειώνονται τις βραδινές ώρες γύρω από τις κλειστές γραμμές του τρένου.
Ο ποδηλατόδρομος που σφύζει από ζωή (φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)
Το βράδυ με βρίσκει ξανά στον ποδηλατόδρομο να παρατηρώ τις διαφορετικές γενιές που κάνουν τη βόλτα τους, άλλοι πιασμένοι αγκαζέ, άλλοι α λα διαδήλωση με τα ποδήλατα να κουδουνίζουν τις κόρνες από πίσω τους, άλλοι με μικρά παιδιά από το χέρι ή με γρήγορο βάδην.
Σκέφτομαι ότι οι αντιθέσεις που γοήτευσαν τον Φιλοποίμενα Φίνο υπάρχουν ακόμα εδώ. Μπορεί η οδός Πλαστήρα, στην οποία γκάζωνε ο Νίκος Κούρκουλος στην «Κοινωνία ώρα μηδέν», να μην είναι χωματόδρομος αλλά δρόμοι και γωνιές που θυμίζουν σκηνικό ταινίας δεν είναι δύσκολο να βρεθούν. Οι παλιές, κλειστές, γραμμές Πελοποννήσου στέκουν αναξιοποίητες και το ίδιο συμβαίνει με την υπεραιωνόβια Ελιά του Πεισίστρατου, δύο στοιχεία από το παρελθόν που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για το μέλλον.
Μια παρέα στρίβει για τα κοκτέιλ του νεοϋορκέζικου «The Oldies», ενώ άλλοι μπαίνουν στα στενά που οδηγούν στον «Κακοφωνίξ». Στο τέλος της γραμμής βλέπω το τρένο αλλά ούτε που το άκουσα.