Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ομόφωνο συμπέρασμα της επιστημονικής κοινότητας εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τις στατιστικές, έχει καταφέρει να αναδειχθεί σε προτεραιότητα της παγκόσμιας κοινής γνώμης μονάχα δύο φορές. Η πρώτη πιστώνεται στον υποψήφιο Αμερικανό πρόεδρο Αλ Γκορ και το δυστοπικό ντοκιμαντέρ του «Μια άβολη αλήθεια» που κυκλοφόρησε το 2006. Η δεύτερη βρίσκεται σήμερα στο απόγειό της και οφείλεται στην 17χρονη ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ και το νεανικό κίνημα «Παρασκευές για το κλίμα», που πυροδότησε διαμαρτυρίες σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Τα δύο πρόσωπα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο αντίθετα. Ωστόσο υπάρχει ένα κοινό νήμα στις δύο προσεγγίσεις – τα επιστημονικά στοιχεία αναδείχθηκαν, και από τους δύο, με τρόπο σαφώς δημιουργικό.
Η επικοινωνιακή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής έχει προβληματίσει για αρκετά χρόνια τους επιστήμονες, των οποίων τα συμπεράσματα παραμένουν συχνά περιορισμένα στα επιστημονικά περιοδικά ή αμφισβητούνται από συνωμοσιολόγους μέχρι ηγέτες κρατών με μεγάλη επιρροή. Παράλληλα, η φυσική απαισιοδοξία των μοντέλων πρόβλεψης της ανόδου της θερμοκρασίας και των τρομακτικών αποτελεσμάτων της απωθεί αρκετές φορές τον μέσο αναγνώστη. Δεν προκαλεί λοιπόν εντύπωση που, ως απάντηση στις προκλήσεις της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ένα νέο εργαλείο: η τέχνη της κλιματικής αλλαγής.
Ο αντίκτυπος
Τα καλλιτεχνικά έργα και δρώμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή έχουν σχεδόν τετραπλασιαστεί μέσα σε μία δεκαετία, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε πέρυσι στο περιοδικό ScienceDirect. Πέρα από τον εντυπωσιακό ρυθμό ανάπτυξης, εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα συμπεράσματα των επικοινωνιολόγων που μελετούν τον αντίκτυπο της καλλιτεχνικής αυτής προσέγγισης. Οι ερευνητές Λόρα Κιμ Σόμερ και Κρίστιαν Αντρέας Κλόκνερ μελέτησαν τις αντιδράσεις των σκεπτικιστών της κλιματικής αλλαγής απέναντι σε μια σειρά έργων τέχνης που παρουσιάστηκαν στη διάρκεια των περιβαλλοντικών διαπραγματεύσεων των Ηνωμένων Εθνών στο Παρίσι. Κατέληξαν πως η κλιματική τέχνη είναι με σημαντική διαφορά ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ευαισθητοποίησης, συγκριτικά με τις ακτιβιστικές καμπάνιες ή τις ερευνητικές μελέτες, ειδικά όταν το μήνυμά της είναι ελπιδοφόρο ή δίνει στους ανθρώπους ιδέες για αλλαγή.
«Η κλιματική αλλαγή ανήκει στα ζητήματα που κάνουν τους ανθρώπους να θέλουν να απενεργοποιήσουν τη σκέψη τους και να απεμπλακούν», αναφέρει ο Ντάργκαν Φρίερσον, επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ, ο οποίος καταπιάστηκε με το ερώτημα του πώς μπορεί να μετατρέψει την ευαισθησία για το κλίμα από απαισιοδοξία σε ενεργό εμπλοκή. Η απάντησή του ήταν τελικά η δημιουργία του διαδραστικού βιντεοπαιχνιδιού Climate Quest, το οποίο παρέχει διάφορες δισδιάστατες προσομοιώσεις κλιματικής καταστροφής, ζητώντας από τον χρήστη να αναζητήσει δημιουργικούς τρόπους για να σώσει τον πλανήτη. Σήμερα, το παιχνίδι χρησιμοποιείται από εκατοντάδες δασκάλους για να ευαισθητοποιήσει νεαρούς μαθητές ανά τον κόσμο.
Ο μουσικός Ντάνιελ Κρόφορντ, από την άλλη, στράφηκε προς το τσέλο για να μεταδώσει τις ανησυχητικές τάσεις στα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής. Σε συνεργασία με τον καθηγητή Σκοτ Τζορτζ, ο νεαρός μουσικός χρησιμοποίησε ένα σύνολο δεδομένων της θερμοκρασίας της επιφάνειας της Γης από το 1880 μέχρι σήμερα, αντιστοιχώντας κάθε ετήσια αλλαγή θερμοκρασίας με μια μουσική νότα. Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται εκθετικά, αυξάνεται και το κρεσέντο του τσέλο, και το αποτέλεσμα είναι μια ανατριχιαστική μελωδία που μεταφέρει το μήνυμα πολύ πιο αποτελεσματικά από τους χάρτες και τις γραφικές παραστάσεις. «Αυτός είναι ο ήχος του τέλους του κόσμου», είναι και η φράση που επαναλαμβάνεται συνεχώς και στο καινούργιο άλμπουμ της εναλλακτικής ποπ καλλιτέχνιδος Grimes, «Miss Anthropocene», που κυκλοφόρησε σήμερα. «Στόχος μου ήταν κάθε τραγούδι να αποτυπώσει έναν τρόπο με τον οποίο καταστρέφεται ο πλανήτης και να κάνω το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής διασκεδαστικό», ανέφερε σε συνέντευξή της η εκκεντρική τραγουδίστρια και σύντροφος του Ελον Μασκ.
Πέρα όμως από τους καλλιτέχνες, τους μουσικούς και τους προγραμματιστές παιχνιδιών, μια θέση στον χώρο της κλιματικής τέχνης έχουν και οι ίδιοι οι επιστήμονες. Ο γνωστός κλιματολόγος Εντ Χόκινς έγινε διάσημος χάρη στα πρωτότυπα και πολύχρωμα γραφικά απεικόνισης δεδομένων που αποτυπώνουν την υπερθέρμανση του πλανήτη με λωρίδες θέρμανσης. Πρόκειται για έναν τρόπο απλό, κατανοητό και ιδιαίτερα αποτελεσματικό για να αποδεχθεί η ανθρωπότητα τον υπαρξιακό κίνδυνο που αντιμετωπίζει.
Γεφύρωση κοινής γνώμης, έρευνας
Η τηλεπισκόπηση και η διαστημική τεχνολογία απεικονίζουν επιτυχώς τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη.
Μια από τις πιο αποτελεσματικές απεικονίσεις του τρομακτικού αντικτύπου της κλιματικής αλλαγής παρουσιάζει η επιστήμη της Παρατήρησης της Γης – καθημερινά, δεκάδες δορυφόροι καταγράφουν λεπτομερώς και σε πραγματικό χρόνο την επιφάνεια του πλανήτη, αποτυπώνοντας τις αλλαγές σε φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης. Πρόκειται για ένα εργαλείο το οποίο είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην αντιμετώπιση των ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών, και για μια υπηρεσία στην οποία καινοτομεί ιδιαιτέρως και ένας ελληνικός φορέας. Το Κέντρο Αριστείας BEYOND του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών παρακολουθεί στενά την επιφάνεια της Γης χάρη στην πρόσβασή του σε δορυφόρους Sentinel, παρέχοντας τα δεδομένα του σε κυβερνήσεις και φορείς λήψης αποφάσεων σε δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο, αλλά παράλληλα και στο ευρύ κοινό.
Σύντομα, το Κέντρο Αριστείας BEYOND θα εντείνει τις προσπάθειες ευαισθητοποίησης της κοινωνίας απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, αλλά και το Κέντρο Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, στις 3 Μαρτίου το κέντρο προσκαλεί 6 Ελληνες και Γάλλους ερευνητές και ειδικούς στην κλιματική αλλαγή, για μια σειρά διαλόγων που επικεντρώνονται γύρω από την πρόληψη των φυσικών και περιβαλλοντικών καταστροφών. Πρόκειται για ένα επίκαιρο θέμα, ωστόσο ξεχωριστό χαρακτηριστικό της ημερίδας αποτελεί η απόφαση των φορέων να συνδέσουν θεματικά την κλιματική αλλαγή με τον πολιτισμό, καθώς, όπως αποδεικνύουν οι δορυφορικές απεικονίσεις αλλά και οι παρατηρήσεις των ελληνικών και γαλλικών φορέων, οι ανθρωπογενείς κλιματικές αλλαγές έχουν μετρήσιμες επιπτώσεις τόσο στη φυσική όσο και στην πολιτιστική κληρονομιά. Μεταξύ των ομιλητών που θα συμμετάσχουν στην ημερίδα συμπεριλαμβάνονται η δρ Σελμά Σερσαλί, από το γαλλικό διαστημικό παρατηρητήριο του κλίματος, η δρ Λόρενς Μονογιέρ-Σμιθ, σύμβουλος περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής στον πρόεδρο του γαλλικού αστεροσκοπείου (CNES), ο κορυφαίος φυσικός Χρήστος Ζερεφός από την Ακαδημία Αθηνών και φυσικά ο δρ Χάρης Κοντοές, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Στόχος της ημερίδας, που διοργανώνεται στο πλαίσιο του κύκλου «Η νεολαία που καινοτομεί», είναι η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της κοινής γνώμης και της εντατικής επιστημονικής έρευνας που αναπτύσσουν φορείς τόσο στη χώρα μας όσο και στη Γαλλία. Πιο συγκεκριμένα, οι διάλογοι φιλοδοξούν να ενημερώσουν το ευρύ κοινό για τις αντικειμενικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ανθρωπογενές και πολιτιστικό περιβάλλον και να καλλιεργήσουν την κοινωνική ευαισθησία και επαγρύπνηση απέναντι σε θέματα προστασίας και πρόληψης των φυσικών καταστροφών. Ωστόσο, οι διοργανωτές ξεκαθαρίζουν πως δεν επιθυμούν να επικεντρωθούν μόνο στην απαισιόδοξη πραγματικότητα, αλλά παράλληλα να εμπνεύσουν το κοινό αναδεικνύοντας τη χρήση της διαστημικής τεχνολογίας, που βρίσκεται στη διάθεση της πολιτείας, και των εξαιρετικών εφαρμογών της στην πρόληψη φυσικών καταστροφών και επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος. Η βραδιά θα λάβει χώρο στο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου, θα παρουσιαστεί από την δημοσιογράφο Κατερίνα Χριστοφιλίδου και, όπως ταιριάζει άλλωστε στο πνεύμα της ευαισθητοποίησης, θα είναι ανοιχτή στο ευρύ κοινό.