Εικονογράφηση: Micheal Kirki
Ακούστε το άρθρο
Κυνηγήθηκε όσο κανένα άλλο ζώο, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί από δεκάδες περιοχές. Εγινε ο νούμερο ένα κακός των λαϊκών παραμυθιών μας, αλλά και ο πιο πανούργος των παροιμιών μας.
Η ανθρωπότητα εδώ και αιώνες βλέπει στο πρόσωπο του λύκου τον φόβο της εξαιτίας της ανικανότητας να τον ελέγξει. Η Ευρώπη δε, η γενέτειρα του θρύλου της «Κοκκινοσκουφίτσας» και του μεγάλου κακού λύκου, αφυπνίστηκε μόνο λίγο πριν από την ολοκληρωτική εξόντωση του ζώου και αποφάσισε να τον προστατέψει με απαγόρευση θανάτωσης στα μέσα του 20ού αιώνα.
O λύκος έτσι κατάφερε να ανακάμψει, με τη «μεγάλη επιστροφή» του να ξεκινά από το 2014, καθώς τότε παρατηρήθηκε πως η Ευρώπη φιλοξενούσε διπλάσιο πληθυσμό από τις ΗΠΑ, αν και βέβαια η ήπειρός μας έχει το μισό τους μέγεθος.
Ωστόσο, καθώς οδεύουμε προς τις ευρωεκλογές, η συζήτηση για το καθεστώς προστασίας του είδους –αν δηλαδή θα παραμείνει ή θα αρθεί η απαγόρευση θανάτωσης– βρίσκεται και πάλι υπό εξέταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πολλούς ακαδημαϊκούς αλλά και περιβαλλοντικές οργανώσεις να «δείχνουν» ως ιθύνοντες τα αγροτικά και κτηνοτροφικά λόμπι.
Στα πρόθυρα της εξαφάνισης
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε είδος έχει μία θέση στη φύση και δεν είναι εκεί τυχαία. Στη φύση δεν αρέσουν ούτε τα κενά ούτε τα περιττά.
Ο Ιωσήφ Μποτετζάγιας, καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, εξηγεί στην «Κ» πώς ο λύκος βρέθηκε στα πρόθυρα της εξαφάνισης στην Ευρώπη.
«Ο λύκος πριν εξαφανιστεί ήταν ένας από τους μεγαλύτερους θηρευτές στο ζωικό βασίλειο. Ωστόσο ο ίδιος γρήγορα έγινε ο μεγαλύτερος εχθρός των κτηνοτρόφων εξαιτίας της προτίμησής του να μην κοπιάζει για τη λεία του και να επιτίθεται κυρίως σε πρόβατα και μικρά μοσχαράκια. Ο λύκος έζησε σαν κυνηγημένος όσο λίγα ζώα. Στη Γαλλία, τη Γερμανία και στο Βέλγιο το ζώο είχε εξαφανιστεί παντελώς τα τελευταία 200 χρόνια».
Ο καθηγητής επισημαίνει πως αυτό που ξέχασαν εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι είναι πως κάθε είδος έχει μία θέση στο ζωικό βασίλειο, καθώς στη φύση δεν αρέσουν ούτε τα κενά ούτε τα περιττά.
Αλλωστε η εξαφάνιση ενός θηρευτή από το οικοσύστημα προκάλεσε και στην πράξη πολλά και εμφανή προβλήματα σε όλο τον πλανήτη. «Στην Αμερική είχε παρατηρηθεί πως στα μεγάλα εθνικά πάρκα, όπως στο Yellowstone National Park, όπου σκότωσαν τους λύκους, αυξήθηκαν σε τόσο μεγάλο βαθμό τα φυτοφάγα ζώα, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί όλη η χλωρίδα του οικοσυστήματος», αναφέρει ο ίδιος.
Η μεγάλη επιστροφή
Η μανιώδης ανάγκη του ανθρώπου να εξαφανίσει τον λύκο σταμάτησε τη δεκαετία του 1970, όταν και, σύμφωνα με τον Γκιλάμ Τσάπρον, καθηγητή Γεωπονικών Επιστημών στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο, υπήρξε μια βαθιά αλλαγή στην ψυχολογία του ανθρώπου, ο οποίος ειδικά μετά το περιβαλλοντικό κίνημα του 1970 πέρασε από την εχθρότητα στην ανοχή, ψηφίζοντας την απαγόρευση θανάτωσης του λύκου στην Ευρώπη.
«Το ευρωπαϊκό μοντέλο έδειξε τότε ότι οι άνθρωποι και τα αρπακτικά μπορούν να συνυπάρχουν στα ίδια τοπία. Δεν εννοώ ότι πρόκειται για μια ειρηνική, αρμονική συνύπαρξη, αλλά, αν υπάρχει πολιτική βούληση, είναι δυνατό να μοιραστείς το τοπίο και με μεγάλα αρπακτικά», είχε αναφέρει ο ίδιος στο National Geographic.
Σύμφωνα με την έκθεση European Wildlife Comeback Report (2022), σήμερα υπάρχουν περίπου 19.000 λύκοι κατανεμημένοι στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. (έναντι 14.300 το 2016) και 21.500 σε ολόκληρη την Ευρώπη (έναντι 17.000 το 2016). Καθώς αυξάνεται ο ευρωπαϊκός πληθυσμός των λύκων, αυξάνεται και η γεωγραφική του κατανομή – η εξάπλωση του λύκου στην Ευρώπη έχει επεκταθεί κατά 25% μόνο την τελευταία δεκαετία.
«Η επανάκαμψη και η διατήρηση του λύκου στην Ευρώπη είναι ένα από τα λίγα success stories που έχουμε δει ως μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων», σχολιάζει στην «Κ» η Σοφία Κόπελα, υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον στη WWF, προσθέτοντας πως οι βασικοί λόγοι επανάκαμψής τους ήταν η μείωση της λαθροθηρίας και της εκμετάλλευσης, αλλά και η ανθεκτικότητα και η προσαρμοστικότητa του ίδιου του ζώου.
Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως υπάρχουν 1.100 λύκοι, ενώ σε περιοχές όπως η Πάρνηθα ο λύκος προϋπήρχε, αλλά είχε εξαφανιστεί για εκατοντάδες χρόνια.
Επανάκαμψη και στην Ελλάδα
Οπως στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, έτσι και στην Ελλάδα ο πληθυσμός του λύκου επανέκαμψε μετά από αρκετές δεκαετίες.
«Στην Ελλάδα υπολογίζονται πως υπάρχουν 1.100 λύκοι, δηλαδή πάνω από 180 αγέλες, ενώ ήδη είναι σε εξέλιξη από την περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ» η προσπάθεια μίας νέας πληθυσμιακής καταμέτρησης του ζώου και γι’ αυτό δεν αποκλείεται ο αριθμός τους να είναι μεγαλύτερος. Τα αποτελέσματα θα είναι διαθέσιμα σε λίγους μήνες», επισημαίνει ο δρ Γιώργος Ηλιόπουλος, βιολόγος και επιστημονικός συνεργάστης της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Καλλιστώ».
Η αύξηση του λύκου στη χώρα μας δικαιολογεί και την εμφάνισή του σε περιοχές που ποτέ προηγουμένως δεν είχαμε δει.
«Υπάρχουν περιοχές, όπως η Πάρνηθα, που ο λύκος προϋπήρχε, αλλά είχε εξαφανιστεί για εκατοντάδες χρόνια. Οταν τα ζώα στις αγέλες αυξάνονται, τότε μέλη τους μετακινούνται σε άλλες περιοχές για να βρουν τροφή κι έτσι δημιουργείται μία νέα αγέλη», λέει με τη σειρά του ο κ. Μποτετζάγιας.
Υπό εξέταση το καθεστώς προστασίας
Οπως ήταν αναμενόμενο, η αύξηση του πληθυσμού του λύκου είχε ως αποτέλεσμα και την αύξηση των επιθέσεων σε κτηνοτροφικές μονάδες, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να πληθαίνουν οι φωνές για τη μείωση του προστατευτικού καθεστώτος του λύκου, επικαλούμενες τις επιζήμιες καταστροφές λόγω της αύξησης του αριθμού τους. Αυτό, όμως, που άλλαξε πριν από λίγους μήνες είναι η επιλογή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να λάβει σοβαρά υπόψη της όσους έχουν βάλει και πάλι στο στόχαστρο τον πληθυσμό των λύκων.
«Τον Απρίλιο του 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε μία διερεύνηση στοιχείων για την κατάσταση των λύκων στην Ε.Ε. και, προς έκπληξη όλων μας, στις αρχές του Σεπτεμβρίου έβγαλε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία κάνει μία διαβούλευση καλώντας τις χώρες να καταθέσουν στοιχεία σε ό,τι αφορά την κατάσταση διατήρησης του λύκου. Η Ε.Ε. θα εξετάσει τα στοιχεία και έως το τέλος του χρόνου θα λάβει απόφαση σχετικά με τη μείωση ή όχι του προστατευτικού καθεστώτος του λύκου. Ηδη 16 περιβαλλοντικές οργανώσεις στην Ελλάδα έχουν εκφράσει την ανησυχία τους καθώς και απόψεις σχετικά με το πώς θα πρέπει να λυθούν τα ζητήματα της σύγκρουσης άγριας ζωής και ανθρώπων», εξηγεί στην «Κ» η κ. Κόπελα.
Για τους ειδικούς το θέμα είναι έντονα πολιτικοποιημένο, διότι αφενός τα κτηνοτροφικά και αγροτικά λόμπι έχουν έντονη παρουσία και δύναμη στο Ευρωκοινοβούλιο, αφετέρου ένα τέτοιο μέτρο θα εξασφάλιζε στα κόμματα τη στήριξη/ψήφο από τους αγρότες λίγο πριν από τις ευρωεκλογές.
«Μέχρι το τέλος του χρόνου αναμένουμε ανακοίνωση για τα επόμενα βήματα και ελπίζουμε να μην είναι κάποια απόφαση για τη μείωση του προστατευτικού καθεστώτος του λύκου, καθώς η θανάτωση σε καμία περίπτωση δεν είναι λύση», προσθέτει η ίδια.
Κι ενώ ο λύκος προστατεύεται τόσο με το προστατευτικό καθεστώς νομικής προστασίας από τη Σύμβαση της Βέρνης όσο και από τη γνωστή οδηγία «Natura», δεν είναι η πρώτη φορά που έχει μπει στο «στόχαστρο» κυβερνήσεων και κομμάτων.
Η Ελβετία πέρσι κατέθεσε πρόταση στη Σύμβαση της Βέρνης για μείωση του προστατευτικού καθεστώτους –δηλαδή να μην προστατεύεται αυστηρά ο λύκος και να μην υπάρχει απαγόρευση θανάτωσης– λαμβάνοντας άλλου τύπου μέτρα. Η πρόταση στην Ελβετία απορρίφθηκε, ενώ όλα τα κράτη της Ε.Ε. ψήφισαν αρνητικά.
Αντιδράσεις και λύσεις
Από την πλευρά του ο κ. Ηλιόπουλος επισημαίνει πως σε καμία περίπτωση η μείωση της προστασίας του ζώου δεν αποτελεί τη σωστή λύση.
Aπό το 2002 μέχρι το 2020 σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική καταγράφηκαν μόλις 12 επιθέσεις λύκων σε ανθρώπους με 2 ανθρώπινα θύματα.
«Η χώρα με τις περισσότερες ζημιές από επιθέσεις λύκων σε κτηνοτροφικές μονάδες στην Ευρώπη είναι η Νορβηγία. Η χώρα με τους λιγότερους λύκους στην Ε.Ε. είναι επίσης η Νορβηγία. Οπότε είναι απολύτως σαφές πως η θανάτωση του λύκου δεν είναι λύση», τονίζει ο βιολόγος.
Σύμφωνα με τον ίδιο, οι αρμόδιοι πρέπει να στραφούν στην ανάγκη εξάλειψης του φόβου που έχει κυριαρχήσει για το συγκεκριμένο ζώο και στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων με το κτηνοτροφικό κεφάλαιο.
Ως προς τον φόβο που κυριαρχεί ακόμη στην κοινή γνώμη, μάλιστα, όλες οι έρευνες αποδεικνύουν πως ο λύκος δεν αποτελεί κίνδυνο για τον άνθρωπο.
Πρόσφατα μια διεθνής έρευνα έδειξε πως από το 2002 μέχρι το 2020 σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική καταγράφηκαν μόλις 12 επιθέσεις λύκων σε ανθρώπους με 2 ανθρώπινα θύματα, ενώ οι επιθέσεις σκύλων σε ανθρώπους ήταν πενταπλάσιοι.
«Η προστασία της ανθρώπινης ζωής από τον λύκο είναι ένας φοβερός μύθος. Οι λύκοι δεν απειλούν τους ανθρώπους, απλώς είναι ένα κομμάτι της φύσης που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει και ό,τι δεν μπορούμε να ελέγξουμε μας τρομάζει, όπως παραδείγματος χάριν γίνεται με τους καρχαρίες», σημειώνει ο κ. Μποτετζάγιας.
Οσον αφορά το κτηνοτροφικό κεφάλαιο, οι ειδικοί επισημαίνουν πως η Ε.Ε. θα πρέπει να επικεντρωθεί στον εκσυγχρονισμό και στην ενίσχυση του συστήματος αποζημιώσεων, καθώς και στην υιοθέτηση και χρηματοδότηση μέτρων πρόληψης από τους κτηνοτρόφους και όχι στην εξέταση περιορισμού του ίδιου του ζώου, το οποίο πρέπει φυσικά να επιτηρείται, όπως και όλα τα είδη θηλαστικών.