Στις 30 Νοεμβρίου, οι ηγέτες του πλανήτη θα κυρήξουν στο Παρίσι την έναρξη της 21ης συνόδου του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Οση αισιοδοξία και αν καλλιεργήσουν οι δημόσιες δηλώσεις την ημέρα εκείνη, η τρομακτική πραγματικότητα είναι ότι όλες οι προηγούμενες δεσμεύσεις αποδείχθηκαν ανεπαρκείς και ότι η ανθρωπότητα εξακολουθεί να παρακολουθεί με οργή και δέος τους μηχανισμούς που προκαλούν την κλιματική αλλαγή να επιταχύνονται.
Τα προσκόμματα δεν είναι τεχνολογικά. Οι τεχνολογίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ανθίζουν και μπορούν να κυριαρχήσουναν ένα ολόκληρο πλέγμα κατεστημένων συμφερόντων σταματήσει να παρεμποδίζει ενεργά την μετάβαση. «Η μεγαλύτερη πρόκληση στην ενεργειακή μετάβαση είναι το αν μπορούν να γίνουν οι πολιτικές, θεσμικές και πολιτισμικές αλλαγές αρκετά γρήγορα ώστε να υποστηρίξουν τις τεχνολογικές αλλαγές» έγραψαν οι Τζένι Στίβενς και Λιζ Γουίλσον στo Bulletin of Atomic Scientists.
Ενα παράδειγμα του πόσο μακριά φθάνουν οι αντιστάσεις στην πράσινη μετάβαση έδωσε η απάτη του ομίλου Volkswagen με τους ρύπους. Προκειμένου να διασώσει την εικόνα του κινητήρα εσωτερικής καύσης, μιας τεχνολογίας του 19ου αιώνα που πρέπει να αντικατασταθεί το ταχύτερο δυνατόν για το καλό του πλανήτη, η κορυφαία ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία παραπλανά εδώ και χρόνια τους ελέγχους ρύπων. Πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι το λογισμικό που εμφανίζει πολύ λιγότερους ρύπους στο εργαστήριο από όσους πραγματικά εκπέμπουν τα αυτοκίνητα στο δρόμο δεν είναι εγκατεστημένο μόνο σε 11 εκατομμύρια δήθεν "καθαρά" ντίζελοκίνητα, αλλά και σε τουλάχιστον 800.000 βενζινοκίνητα. Το πιο διδακτικό είναι ότι μετά την αποκάλυψη, οι αυτοκινητοβιομηχανίες άσκησαν την επιρροή τους στις Βρυξέλλες και πέτυχαν να εξαιρεθούν για πολλά χρόνια από τις υποχρεώσεις τήρησης των ορίων ρύπων.
Η επιρροή των συμφερόντων που επωφελούνται από τον κύκλο των ορυκτών καυσίμων είναι ορατή στην Κίνα, όπου τοπικοί αξιωματούχοι εξακολουθούν να παλεύουν για την κατασκευή θερμοηλεκτρικών εργοστασίων στην περιοχή τους, είτε υπάρχει ανάγκη είτε όχι, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ, όπου το Κογκρέσο, πάντα ευαίσθητο στις ανάγκες των πλουσιότερων εταιρειών του κόσμου, θεωρείται απίθανο να επικυρώσει την διεθνή Συνθήκη που θα μπορούσε να υπογραφεί στο Παρίσι. Γι αυτό και, όπως ξεκαθάρισε αυτή την εβδομάδα στους Financial Times ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι «συνθήκη με δεσμευτικές ρήτρες μείωσης, τύπου Κιότο, δεν θα υπογραφεί».
Ο όλος διπλωματικός χορός στο Παρίσι περιστρέφεται γύρω από το πώς θα προκύψει ένα έγγραφο που να μπορεί να εμφανιστεί ως αρκετά δεσμευτικό, ώστε η σύνοδος να θεωρηθεί επιτυχής, χωρίς όμως να εμπίπτει στον αυστηρό ορισμό της Διεθνούς Συνθήκης, σύμφωνα με το αμερικανικό δίκαιο, ώστε να μην απαιτείται επικύρωση από το Κογκρέσο. Επίσης η σύνοδος θα κληθεί να ορίσει ένα κονδύλι που θα χορηγείται ετησίως από τις χώρες που έχουν τις μεγαλύτερες ευθύνες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου σε εκείνες που θα υποστούν το μεγαλύτερο κόστος από την καταστροφική αλλαγή του κλίματος.
Ολ' αυτά θα δώσουν την εντύπωση ότι η διεθνής κοινότητα κινείται προς την σωστή κατεύθυνση, ενώ στην πραγματικότητα πολύτιμοι πόροι χάνονται στην υποστήριξη ενός οικονομικού μοντέλου που αν δεν αλλάξει εκ βάθρων, θα καταστήσει μερικές από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του πλανήτη ακατάλληλες προς κατοίκηση. Η Ε.Ε. επιδοτεί τον άνθρακα με 10 δισ ευρώ ετησίως, ενώ σε παγκόσμια κλίμακα, οι επιδοτήσεις της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων ανήλθαν σε 550 δισ δολάρια το 2013 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία), τέσσερις φορές υψηλότερες από τις επιδοτήσεις προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Αλλά η πιο καθαρή ένδειξη ότι οι ηγέτες του πλανήτη δεν έχουν καμία πρόθεση να αναλάβουν ουσιαστική δράση για την κλιματική αλλαγή προέρχεται από την διαπραγμάτευση των νέων εμπορικών συμφωνιών. Βασική αρχή των συμφωνιών που ήδη ισχύουν είναι η οικολογικά παράλογη απαγόρευση των διακρίσεων (πχ με επιβολή δασμών) ανάμεσα στα τοπικά προϊόντα και στα προϊόντα που κατασκευάστηκαν στην άλλη άκρη του πλανήτη.
Η ενίσχυση τοπικών οικονομιών, απαραίτητη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ακόμη και η επώαση εγχώριων τεχνολογιών καθαρής ενέργειας, έχει τιμωρηθεί στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ο νέος γύρος εμπορικών συμφωνιών (συμφωνία ειρηνικού ΤΡΡ, ατλαντικού ΤΤΙΡ) θεωρείται από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ως χαριστική βολή για το κλίμα, αφού προβλέπει ακόμη αυστηρότερο καθεστώς τιμωρίας κρατών που νομοθετούν υπέρ του περιβάλλοντος, κατοχυρώνοντας δικαίωμα προσφυγής ξένων εταιρειών σε ιδιωτικά διαιτητικά δικαστήρια. Επίσης, αντί να διευκολύνουν την μεταφορά τεχνογνωσίας πάνω σε καθαρές τεχνολογίες, οι συμφωνίες αυτές καθιστούν ακόμη αυστηρότερο το καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας, κάνοντας ακόμη πιο δύσκολο το άλμα για τις φτωχές χώρες.
Mετά από 20 αποτυχημένες συνόδους, ίσως στο Παρίσι οι ηγέτες συνειδητοποιήσουν ότι η μάχη με την κλιματική αλλαγή έχει χαθεί αν δεν προχωρήσουν στον επανασχεδιασμό του καθεστώτος του διεθνούς εμπορίου.
«Οι συγκεντρώσεις ρύπων στην ατμόσφαιρα αυξάνονται και η αύξηση γίνεται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς». Το συμπέρασμα της Οξάνα Ταράσοβα, επικεφαλής του Τμήματος Ατμοσφαιρικών Ερευνών στον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας συμβαδίζει με τις μετρήσεις ινστιτούτων και επιστημόνων από όλο τον κόσμο.
Ο στόχος των ηγετών, που είναι να περιοριστεί η άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους ήδη επικίνδυνους 2 βαθμούς κελσίου, μοιάζει άπιαστο όνειρο όσο τα πράγματα κινούνται προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν λαμβάνονται μέτρα. Το πρόβλημα είναι ότι τα μέτρα δεν έχουν καμία σχέση με την κλίμακα του προβλήματος και ότι όσο περισσότερο καθυστερούμε, τόσο πιο δραστικές θα πρέπει να είναι οι απαραίτητες αλλαγές. Με τα τωρινά δεδομένα, καθώς οι ενέργειες περιορισμού των ρύπων είναι πολύ αδύναμες σε σχέση με την παγκόσμια αύξηση των εκπομπών, οδεύουμε προς έναν κόσμο 5-6 βαθμούς θερμότερο σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο. (Εν συγκρίσει: η παγκόσμια θερμοκρασία στη διάρκεια της τελευταίας εποχής των παγετώνων ήταν χαμηλότερη κατά 5 βαθμούς σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.)
Πού ακριβώς βρισκόμαστε, λοιπόν, στο γιγάντιο γεωφυσικό πείραμα που διεξάγουμε με πειραματόζωα τις επόμενες γενιές; Παρουσιάζοντας το ετήσιο Δελτίο Αερίων του Θερμοκηπίου, η Ταράσοβα είπε ότι την άνοιξη του 2015, οι συγκεντρώσεις ρύπων στην ατμόσφαιρα ξεπέρασαν για πρώτη φορά τα 400 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm). Στην προβιομηχανική περίοδο, οι συγκεντρώσεις κυμαίνονταν στα 278 ppm. Εντυπωσιακή αύξηση παρουσιάζει και η αύξηση της συγκέντρωσης μεθανίου (αύξηση 250% σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο) αερίου που εγκλωβίζει ακόμη περισσότερη ηλιακή ενέργεια από το διοξείδιο του άνθρακα.
Το χειρότερο είναι ότι όσο περισσότερο θερμαίνεται η ατμόσφαιρα, τόσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην πυροδότηση αυτοτροφοδοτούμενων κύκλων υπερθέρμανσης, τους οποίους θα είμαστε εντελώς αδύναμοι να σταματήσουμε. Οσο περισσότερο θερμαίνεται ο αέρας, τόσο περισσότερη υγρασία μπορεί να συγκρατήσει. Αν τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα φθάσουν τα 500 ppm, θα εγκλωβιστούν στην ατμόσφαιρα τόσο μεγάλες ποσότητες ατμού (ο οποίος επίσης δρα ως αέριο του θερμοκηπίου, παγιδεύοντας την θερμότητα) ώστε να προξενήσουν υπερθέρμανση τρεις φορές υψηλότερη από αυτή που προξενούν τα αέρια από μόνα τους.
Εννοείται ότι οι αλλαγές στον κύκλο του νερού συνοδεύονται από ακραία καιρικά φαινόμενα όπως κυκλώνες, καύσωνες και ξηρασία, τα οποία προβλέπεται να ενταθούν πολύ περισσότερο από ότι σήμερα που η υπερθέρμανση δεν έχει ακόμη φθάσει τον 1 βαθμό κελσίου.
Είναι εντυπωσιακό το φαινόμενο κλιματολόγων που εγκαταλείπουν τα γραφεία τους και μετατρέπονται σε ακτιβιστές διατεθειμένους ακόμη και να συλληφθούν, προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για την αδράνεια των πολιτικών. Αλλοι αντιθέτως έχουν αποφασίσει ότι οι προδιαγεγραμμένοι θάνατοι, η πείνα και οι μετακινήσεις πληθυσμών δεν τους αφορούν, όπως εξάλλου, πριν την προσφυγική κρίση, δεν τους αφορούσαν οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στη Συρία.