Κάθε χρόνο στην Ελλάδα δηλώνονται περίπου 500 περιστατικά φυματίωσης. Η φιλοσοφία του αντιφυματικού αγώνα παραμένει ορθή, ωστόσο ο εμβολιασμός με το εμβόλιο BCG, που δημιουργήθηκε το 1921 –ύψιστο επίτευγμα για την τότε «επάρατη νόσο»– είναι πλέον ξεπερασμένος. Παρ’ όλα αυτά, «η πορεία της φυματίωσης στη χώρα είναι καλή, εάν σκεφθούμε ότι το 1976 είχαμε 10.000 ασθενείς», σημειώνει ο βετεράνος πνευμονολόγος και επί μακρόν ερευνητής της φυματίωσης, Ιωάννης Μουστάκας. «Στην Ελλάδα θα υπήρχε λόγος εμβολιασμού, εάν η φυματίωση ήταν ανίατη, εάν υπήρχαν πολλά κρούσματα, καθώς και εάν αυτός γινόταν μετά τη γέννηση – όσο πιο μικρό είναι το άτομο, τόσο πιο ευπρόσβλητο αποδεικνύεται και τόσο πιο βαριά νοσεί». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 2016 σημειώθηκαν παγκοσμίως 10,4 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις φυματίωσης και έχασαν τη ζωή τους περίπου 1.674.000 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 374.000 ήταν ασθενείς με HIV/AIDS.
Η λοιμώδης ασθένεια οφείλεται στο μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, προσβάλλει όλα τα όργανα και κυρίως τους πνεύμονες. Αφότου εισέλθει το μυκοβακτηρίδιο στον οργανισμό, μπορεί να επιβιώσει σε λανθάνουσα μορφή για χρόνια. Εάν, κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενήσει, μπορεί να προκληθεί ενεργός φυματίωση. «Σύμφωνα με τα διεθνή πρωτόκολλα το 5% από όσους μολύνθηκαν κάποτε θα αρρωστήσει», προσθέτει ο κ. Μουστάκας.
Ο παλαίμαχος γιατρός έχει αφιερώσει τον επιστημονικό του βίο στη μελέτη και αντιμετώπιση της φυματίωσης στην Ελλάδα. Υπηρετώντας ως διευθυντής του αντιφυματικού ιατρείου του νοσοκομείου Κομοτηνής, καθώς και στο νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης την εξαετία 1976-1981, ασχολήθηκε εις βάθος με τη φυματίωση σε συνεργασία με τον καθηγητή Πνευμονολογίας στο ΑΠΘ, Χρήστο Βάμβαλη.
Στο πλαίσιο αυτό και επί μία 25ετία, κατέγραψαν την εξέλιξη της νόσου σε Ροδόπη και Εβρο, μελέτησαν 2.000 περιστατικά φυματίωσης και διεξήγαγαν μία μοναδική στην Ελλάδα και στην Ευρώπη έρευνα. Σε αυτήν συμμετείχαν 29.410 παιδιά 11-12 ετών (εμβολιασθέντα και μη) από χριστιανικές και μουσουλμανικές κοινότητες στον νομό Ροδόπης. Στόχος των επιστημόνων ήταν να αντιληφθούν τον ρόλο του αντιφυματικού εμβολιασμού με BCG στην προφύλαξή τους. Από τα εμβολιασθέντα αρρώστησαν δύο παιδιά και από τα μη εμβολιασθέντα τρία. Επιπλέον, οι κ. Μουστάκας και Βάμβαλης διαπίστωσαν ότι στον νόμο Ροδόπης και σε περίοδο 25 χρόνων (1976-2000) η προστασία μέσω του BCG θα αφορούσε μόνο δύο περιπτώσεις παιδιών με φυματιώδη μηνιγγίτιδα σε σύνολο 38.000 παιδιών, που βρίσκονταν στην εμβολιαστική ηλικία των 6-7 ετών.
Νοσηλεία κατ’ οίκον
Παλιότερα οι ασθενείς νοσηλεύονταν για μακρά διαστήματα στα σανατόρια, αλλά σταδιακά η παραμονή τους εκεί έγινε ολιγοήμερη, για να φθάσουμε σήμερα στην κατ’ οίκον νοσηλεία σε διεθνές επίπεδο. Παραδόξως, σε οδηγίες του ΚΕΕΛΠΝΟ (2006) προτείνεται η νοσηλεία να γίνεται μόνο στο νοσοκομείο και σε αυστηρή απομόνωση, καθώς και η εφαρμογή εξάμηνου θεραπευτικού προγράμματος. Το κομβικό στοιχείο για την εξάλειψη της νόσου έγκειται στην αλλαγή μοντέλου. «Πρέπει εμείς οι γιατροί να πάμε στους ασθενείς και όχι το αντίστροφο. Η διενέργεια μαντού (για να διαπιστωθεί εάν το άτομο έχει έρθει σε επαφή με το μυκοβακτηρίδιο) μπορεί να αξιοποιηθεί όχι μόνο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά σε ακόμα μικρότερες ηλικίες (παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία), με στόχο την πρόληψη της μηνιγγίτιδας και να επεκταθεί στους πρωτοετείς φοιτητές/τριες, σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες (κρατούμενους, μετανάστες, κ.λπ.) και σε άτομα με προδιάθεση στην ασθένεια», επισημαίνει, τέλος, ο Ιωάννης Μουστάκας.
«Καθώς η φυματίωση μετακινείται στις μεγαλύτερες ηλικίες, απαιτείται η διεξαγωγή μαντού σε χώρους όπου συχνάζουν άτομα τρίτης ηλικίας (ΚΑΠΗ, κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων, κ.ά.). Οσοι διαπιστωθούν θετικοί στο μαντού, προτείνεται να παρακολουθούνται με μία ακτινογραφία θώρακα ανά έτος».