Για τον Παναγιώτη Μπεχράκη, τον πρωτεργάτη δεκαετίες τώρα της πανελλήνιας αφύπνισης σχετικά με τον παραλογισμό του παθητικού καπνίσματος, η κίνηση ματ ήδη έχει γίνει. «Οταν ένας νεοεκλεγείς και με μεγάλη πλειοψηφία πρωθυπουργός δίνει σαφή προτεραιότητα στο θέμα και εκφράζει ισχυρή βούληση για την καθολική εφαρμογή του νόμου, δεν υπάρχει περίπτωση να βγει νικημένος. Για πρώτη φορά αισιοδοξώ. Αλλωστε οι συνθήκες έχουν ωριμάσει…».
Ο ίδιος παραδέχεται ότι το προσωπικό του στοίχημα για τον έλεγχο του καπνίσματος, με συνεχείς μάχες, σχεδόν το έχει κερδίσει – και σε πολλά πεδία: Αλλαγή της στάσης των νέων απέναντι στη χρήση προϊόντων καπνού, μείωση των καπνιστών, υιοθέτηση ελληνικών προτάσεων από την Ε.Ε., τοποθέτηση της Ελλάδος στη θέση του ρυθμιστή των ευρωπαϊκών ζητημάτων περί της κυκλοφορίας καπνικών προϊόντων… «Είναι παράλογο έξω να κρατάμε την μπαγκέτα και μέσα να παρανομούμε», σημειώνει.
«Εγινε πρόοδος, άρχισε σταδιακά να αλλάζει η νοοτροπία, οι πολίτες από μόνοι τους δεν καπνίζουν σε πολλά μέρη που απαγορεύεται το κάπνισμα, όπως στα λεωφορεία, στο μετρό, στα καταστήματα πώλησης διαφόρων ειδών, στις τράπεζες, στην ακτοπλοΐα και αλλού. Ωστόσο, το κράτος, οι ανώτατοι και ανώτεροι λειτουργοί συνέχιζαν να καπνίζουν σε χώρους κυβερνητικού ελέγχου». Ο κ. Μπεχράκης γίνεται πολύ αυστηρός. «Νομίζω ότι το θέμα πρέπει να τελειώσει εδώ. Δεν επιτρέπεται να παραβαίνει τον νόμο υπουργός ή ανώτατο κυβερνητικό όργανο χωρίς να χάνει τη θέση του. Ορκίστηκε ότι θα τηρεί τους νόμους του κράτους, είναι εκτελεστική εξουσία, υπεύθυνος για την εφαρμογή των διατάξεων· αν τις παραβαίνει, δεν έχει δικαίωμα να ανήκει στην κυβέρνηση. Με βουλευτές που κάπνιζαν μέσα στη Βουλή, με πρωθυπουργό και πρωθυπουργικό περιβάλλον που κάπνιζαν μέσα στο Μέγαρο Μαξίμου, το κράτος έχασε το ηθικό δικαίωμα να μπορεί να εφαρμόσει τον νόμο. Σε δικαστήριο κάπνιζε αστυνομικός. Του κάνω παρατήρηση και ζητώ να έρθει ο προϊστάμενός του· έρχεται και κάνει παρατήρηση σε μένα που έκανα παρατήρηση στον αστυνομικό. Δεν είναι ο πολίτης ατίθασος, το κράτος είναι. Οταν το κράτος καπνίζει, πώς θα ψέξει τον καφετζή του ορεινού χωριού της Αρκαδίας που δεν εφαρμόζει τον νόμο;» θέτει το ερώτημα ο κ. Μπεχράκης, που ανέλαβε πρόσφατα επικεφαλής της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για τον έλεγχο του καπνίσματος.
Σήμερα, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλοπούλου, με την οικονομική στήριξη του Behrakis Foundation της Βοστώνης και με φορείς την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία και το American College of Greece έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου. «Υπήρξαν και παλαιότερα πολιτικοί που το εννοούσαν· οφείλουμε έπαινο στον Νικήτα Κακλαμάνη που πέρασε από τη Βουλή τη Σύμβαση Πλαίσιο για τον Ελεγχο του Καπνίσματος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, στον Δημήτρη Αβραμόπουλο που επί υπουργίας του ψηφίστηκε ο νόμος, στη Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου που τον ολοκλήρωσε. Ομως στη συνέχεια δεν υπήρξε πολιτική βούληση για την εφαρμογή του. Ενιωθες ότι δεν ήθελαν να εφαρμοστεί ο νόμος, κάποιοι το έλεγαν και ευθέως. Ισως δεν ήταν ευνοϊκό το ευρύτερο πολιτικό κλίμα, είχαμε και άλλα προβλήματα, όπως το Μακεδονικό, το προσφυγικό, ήρθε και η κρίση και επικράτησε η εσφαλμένη άποψη ότι έπειτα από τόσα μέτρα θα τους πούμε και να μην καπνίζουν;» λέει. «Αποτέλεσμα αυτού ήταν το μη κάπνισμα να περάσει στα ανώτερα οικονομικά στρώματα και κατά τρόπο άνισο το κάπνισμα να καταδυναστεύει τους ανέργους και τους πολίτες που βίωσαν πολύ σκληρά την κρίση. Σε ένα ακριβό εστιατόριο δεν θα βρεις κάποιον να καπνίζει, σε άλλους χώρους εστίασης θα βρεις.
Είναι μια συνθήκη ανισότητας, αποτέλεσμα εσφαλμένων πολιτικών επιλογών».
Πεδίο συναίνεσης
Σήμερα, «ως επικεφαλής της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων θα αναλώσω πολλή ενέργεια έτσι ώστε το πεδίο της εφαρμογής του νόμου να πάψει να είναι πεδίο σύγκρουσης, να γίνει πεδίο συναίνεσης. Με την ενεργητική συμβολή των ενδιαφερόμενων μερών θα πετύχουμε την εφαρμογή του νόμου, αν κατανοήσουν το εξής: ότι δεν διώκεται ο καπνιστής, απλά προστατεύεται ο μη καπνιστής· προστατεύονται τα παιδιά, οι έγκυοι, οι ασθενείς πληθυσμιακές ομάδες, προστατεύεται η δημόσια υγεία, προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι έλεγχοι και οι ποινές χρειάζονται βεβαίως, ποτέ όμως δεν θα υποκαταστήσουν την ουσία του προβλήματος που είναι ο αμοιβαίος σεβασμός. Κανένας ελεγκτής δεν θα ελέγξει τον στρατηγό που καπνίζει στο Πεντάγωνο ή τον εισαγγελέα στο Δικαστικό Μέγαρο. Μόνος του ο περιπτερούχος θα κατανοήσει ότι δεν έχει δικαίωμα να πουλάει τσιγάρα στα παιδιά. Οι ιδιοκτήτες εστιατορίων, μπαρ κ.λπ. θα κατανοήσουν ότι η εφαρμογή του νόμου εξαρτάται από τους ίδιους, ότι είναι εξαιρετικά αντικοινωνική η στάση τους να επιτρέπουν το κάπνισμα για να μη χάσουν πελάτες. Είναι σαν να λένε, ελάτε εδώ να καπνίζετε, δεν με ενδιαφέρει αν αρρωστήσουν ή πεθάνουν οι εργαζόμενοί μου ή άλλοι πελάτες, αρκεί εγώ να κερδίζω. Εάν η παραβίαση της ηθικής εν ονόματι του κέρδους εφαρμοστεί ευρύτερα στην κοινωνία, πού θα οδηγηθούμε; Στον γιατρό που θα ενθαρρύνει το κάπνισμα προκειμένου και αυτός να έχει περισσότερους πελάτες. Αυτό πρέπει να τελειώσει. Η μητέρα καπνίστρια οφείλει να σκεφθεί ότι 250.000 παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο από το παθητικό κάπνισμα. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κανένα είδος καπνίσματος –πούρο, ηλεκτρονικό, θερμαινόμενο– δεν επιτρέπεται σε κλειστούς χώρους όπου γενικά απαγορεύεται το κάπνισμα».
«Υπήρξα στα νεανικά μου χρόνια καπνιστής και κατανοώ απόλυτα τον καπνιστή. Καπνιστές και μη καπνιστές έχουμε ένα κοινό πρόβλημα δημόσιας υγείας που λέγεται “κάπνισμα”», λέει ο κ. Μπεχράκης. «Θα είναι καλό να αφαιρέσουμε κάθε επιθετικότητα του ενός προς τον άλλο».
Ενα επιστημονικά σχεδιασμένο πρόγραμμα παρέμβασης στα σχολεία
Γιατρός με τρεις ειδικότητες, πνευμονολόγος, παθολόγος, εντατικολόγος, τέως αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Χάρβαρντ, διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, ο Παναγιώτης Μπεχράκης υλοποιεί εδώ και δέκα χρόνια ένα μακρόπνοο, επιστημονικά σχεδιασμένο και μεγάλο σε εύρος πρόγραμμα παρέμβασης στα σχολεία. «Τρία κέντρα, στην Αθήνα στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με το κέντρο διάδοσης επιστημών Νόησις και το Κολλέγιο Ανατόλια, στην Τεγέα σε συνεργασία με το κοινωφελές ίδρυμα Μιχαήλ Ν. Στασινόπουλος – Βιοχάλκο. Ενα τέταρτο κέντρο ετοιμάζεται στα Χανιά. Εκεί τα παιδιά λαμβάνουν θετικά μηνύματα σε ένα περιβάλλον ευχάριστο, ώστε να μη φοβηθούν, αλλά να επιλέξουν να μην καπνίζουν. Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε στα σχολεία ένα στρατό από δειλούς· με φοβισμένους ανθρώπους κανέναν πόλεμο δεν μπορείς να κερδίσεις», λέει ο κ. Μπεχράκης.
«Εχουμε οργανώσει πλήθος παρεμβάσεων, σεμιναρίων, μαθητικών συνεδρίων, διαγωνισμών. Εχουμε διανείμει πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό σε μαθητές και εκπαιδευτικούς, μαθητικά τετράδια σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά, βιβλία, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας SMOKEFREEGREECE (κοινή δράση του George D. Behrakis Research Lab, της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας και του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος), που επιχορηγείται από το Behrakis Foundation, Boston MA. Τίποτα δεν θα είχαμε κάνει χωρίς την οικονομική υποστήριξη του Ιδρύματος George Behrakis από τη Βοστώνη».
Ολες αυτές οι δράσεις έφεραν καρπούς: μείωση των καπνιστών από 45% σε 27%, μείωση των εφήβων που αρχίζουν το κάπνισμα κατά 32%, διακοπή του καπνίσματος ιδίως από ηλικιωμένους.
Στην Ευρώπη η Ελλάδα πρωτοπορεί. «Η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει τις οδηγίες για τη διακοπή του καπνίσματος, διαφορετικές για κάθε ομάδα (έφηβοι, έγκυοι, ασθενείς με διαβήτη, με καρδιαγγειακά νοσήματα, άτομα με αναπνευστικά προβλήματα) που προέκυψαν από project με δική μας πρωτοβουλία. Εχει υιοθετήσει τη στόχευση που ενέταξα στο καταστατικό του ENSP (European Network for Smoking and Tobacco Prevention), ως πρόεδρός του, για μείωση των καπνιστών στο 5% μέχρι το 2040 – στη Φινλανδία είναι ήδη νόμος. Στην Ευρώπη έκαναν σημαία την πρόταση 10.000 Ελλήνων φοιτητών, προκειμένου να χαρακτηριστεί το παθητικό κάπνισμα παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακόμη, μας έχει ανατεθεί ένα μεγάλο project πάνω στο οποίο στηρίζεται η εφαρμογή της οδηγίας για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας προϊόντων καπνού –το Joint Action and Tobacco Control–, μια πλατφόρμα μέσω της οποίας αδειοδοτούνται υπό όρους τα προϊόντα καπνού».
Ο Τύπος
Στους αμέσως επόμενους στόχους περιλαμβάνεται «με υπουργική απόφαση η επέκταση του νόμου της απαγόρευσης του καπνίσματος σε ανοικτούς χώρους όπου βρίσκονται παιδιά, παιδικές χαρές, πλατείες, υπαίθριοι χώροι άθλησης, χώροι όπου πραγματοποιούνται παιδικές εκδηλώσεις ή πάρτι. Δεν γίνεται το παιδί να παίζει στην παιδική χαρά και να βλέπει τον παππού, τη θεία, τον μπαμπά, τη μαμά να καπνίζουν ή να πετάνε κάτω τη γόπα. Τα μωρά παίζουν με τις γόπες, συχνά τις τρώνε… Αλλά το ζήτημα δεν είναι να φτιάξουμε έναν πολύ καλό νόμο, είναι να τον εφαρμόσουμε…» λέει. «Ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη σωστή προώθηση της εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου είναι οπωσδήποτε πολύ σημαντικός και αξίζουν δημόσιες ευχαριστίες γι’ αυτό. Μία συνέντευξη σαν τη σημερινή με πρωτοβουλία της εφημερίδας, ήταν αδύνατη πριν από 10 χρόνια».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στο Λουτράκι όπου ο κ. Μπεχράκης βρισκόταν με τη σύζυγό του για ολιγοήμερες διακοπές. Στο εστιατόριο του ξενοδοχείου Ακτή, αρχίσαμε με μια δροσερή πράσινη σαλάτα και συνεχίσαμε με ολόφρεσκο ψητό ψάρι, μπακαλιάρο για εκείνον και λαβράκι για εμένα, που συνοδεύσαμε με λευκό κρασί. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, που προσέφερε ο κ. Μπεχράκης, στηλίτευσε τη ζωντανή διαφήμιση που γίνεται σε νυκτερινά κέντρα με τις κοπέλες οι οποίες παρέχουν δωρεάν τσιγάρα στους νέους. «Νομίζω ότι πρέπει να κοπεί μαχαίρι από τις ίδιες τις καπνοβιομηχανίες». Μίλησε για το κλειστό περίπτερο στην πλατεία Κολωνακίου, καλυμμένο με διαφημίσεις τσιγάρων μήνες τώρα, «ο νόμος επιτρέπει τη διαφήμιση μόνο εκεί όπου υπάρχει σημείο πώλησης» και άλλες κατάφωρες σχετικές παραβιάσεις του νόμου.
Οι σταθμοί του
1945
Γεννιέται στην Αθήνα.
1974-1994
Ειδικεύεται στην Παθολογία, στην Πνευμονολογία και στην Εντατικολογία.
1985
Ανακηρύσσεται διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
1987
Ανακηρύσσεται διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Μαγκίλ στον Καναδά.
1991
Εκλέγεται αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
2009
Εκλέγεται αναπληρωτής καθηγητής Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και αναλαμβάνει την προεδρία του European Network Smoking Prevention.
2015
Ιδρύει και διευθύνει το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας.
2017
Αναλαμβάνει τον κύριο συντονισμό του ευρωπαϊκού Joint Action for Tobacco Control.