«Μπορείς να μου δείξεις τον δρόμο για την κορυφή του Λυκαβηττού; Θέλω να ηχογραφήσω τη βουή της Αθήνας από ψηλά, είναι η πρώτη φορά που έρχομαι…» με ρώτησε ενθουσιασμένος ο Κρις Γουότσον αμέσως μόλις βρεθήκαμε, έξω από το ξενοδοχείο του στο Κολωνάκι. Ο Βρετανός Γουότσον είναι από εκείνους τους ασυνήθιστους ανθρώπους που σου προκαλούν αβίαστα το ενδιαφέρον: το επάγγελμά του, field recordist, είναι και μια μορφή τέχνης, καθώς αυτό που κάνει είναι να απλώνει τα μικρόφωνά του στη φύση προκειμένου να ηχογραφήσει την «πνοή» της για κινηματογραφικές ταινίες ή για άλλα ηχητικά πρότζεκτ.
Αυτόν τον ξεχωριστό άνθρωπο και επαγγελματία είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε, με αφορμή την επίσκεψή του στη χώρα μας για μια μουσική περφόρμανς, την περασμένη εβδομάδα.
Αργότερα, κι ενώ καθόμαστε σε καφέ της πλατείας Δεξαμενής, η σκέψη του είναι στην παράσταση της προηγουμένης και γενικότερα στις μέρες που πέρασε στην Ελευσίνα, όπου βρέθηκε καλεσμένος της locus athens. «Τον Μάιο που είχα ξαναέρθει για να προετοιμαστώ, ξεκίνησα τις ηχογραφήσεις από τη θάλασσα γιατί ήθελα να πιάσω τον ήχο του Αιγαίου. Μετά προχώρησα σε ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο ελαιουργείο, όπου ηχογραφήσαμε μια εντυπωσιακή καταιγίδα και καταλήξαμε στον αρχαίο ναό της Δήμητρας. Η τελική σύνθεση που παρουσιάσαμε στο κοινό ήταν ένα τρίπτυχο που εμπνεύστηκε ο Τάρεκ Ατούι (βασικός καλεσμένος της locus athens) και περιλάμβανε αυτό ακριβώς το ηχητικό ταξίδι από τη θάλασσα προς τον ναό, πάνω στο οποίο αυτοσχεδίαζαν μουσικά επί τόπου τόσο ο Τάρεκ όσο και ο dj ΚΚ Νull».
Ακούει τα πάντα
Καθώς του ζητώ να μου εξηγήσει περισσότερο τη διαδικασία την οποία ακολουθεί για να κάνει μια ηχογράφηση, εκείνος φαίνεται απορροφημένος –και ελαφρώς ενοχλημένος– από τους ήχους γύρω μας. «Αρχικά σκέπτομαι καλά το μέρος στο οποίο θέλω να ηχογραφήσω· το πρώτο πράγμα που κάνω όταν φτάσω εκεί είναι να ακούσω προσεκτικά, χρησιμοποιώ τα αυτιά μου για να αποφασίσω τι αξίζει να ηχογραφηθεί και σχεδιάζω κάποια στοιχειώδη αφήγηση μιας και η δουλειά μου δεν είναι αφηρημένη, έχει μια γραμμική συνέχεια όπως συμβαίνει στις κινηματογραφικές ταινίες. Για παράδειγμα, εδώ δεν είναι καλό μέρος για ηχογράφηση» λέει και κάνει μια κυκλική κίνηση με τα χέρια του. «Εχουμε τον όμορφο ήχο του ανέμου που περνά μέσα από τα φύλλα των δέντρων όμως ταυτόχρονα ακούμε κι αυτό το συνεχόμενο σφυροκόπημα, το οποίο είναι πολύ ενοχλητικό», αναφέρει υποδεικνύοντάς μου έναν ήχο που δεν είχα ώς τότε προσέξει. Εκείνος αντίθετα φαίνεται να ακούει τα πάντα…
«Οι άνθρωποι στις πόλεις είμαστε θύματα της ηχορρύπανσης. Μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μας, όμως δεν είναι εύκολο να κάνουμε το ίδιο και με τα αυτιά μας. Τόσο αυτά όσο και ο εγκέφαλός μας ξοδεύουν μεγάλη ποσότητα ενέργειας καθημερινά προσπαθώντας να “αποφασίσουν” τι είναι σημαντικό και τι όχι, ώστε να συγκεντρωθούμε και να το ακούσουμε. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που κουραζόμαστε περισσότερο. Επίσης όταν χάνεις ένα περιβάλλον εξαιτίας της ηχορρύπανσης, συνήθως το χάνεις για πάντα. Δεν μπορείς να “φυτέψεις την ησυχία”».
O 62χρονος Κρις Γουότσον έγινε γνωστός στις αρχές της δεκαετίας του ’70 χάρη στη συμμετοχή του στο πειραματικό σχήμα Cabaret Voltaire, το οποίο επηρέασε σημαντικά τη μουσική σκηνή της εποχής. Αργότερα ωστόσο τον κέρδισε η αγάπη του για την ηχογράφηση κι έτσι από το 1981 ασχολείται κυρίως με το field recording, συνεργαζόμενος με σπουδαίους κινηματογραφιστές, όπως ο Ντέιβιντ Ατένμπορο, και δουλεύοντας μεμονωμένα πρότζεκτ, τα οποία έχει κατά καιρούς παρουσιάσει στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τη δισκογραφικά. Τι τον ώθησε όμως να ακολουθήσει αυτό το μάλλον μοναχικό επάγγελμα;
«Ημουν περίπου 10 χρόνων, στο Σέφιλντ όπου μεγάλωσα, όταν οι γονείς μου μου δώρισαν ένα φορητό κασετόφωνο εγγραφής φωνής κι αμέσως άρχισα να ηχογραφώ οτιδήποτε μέσα στο σπίτι. Στην πίσω αυλή μας είχαμε ένα τραπέζι όπου βάζαμε τροφή για τα πουλιά που μαζεύονταν εκεί. Εγώ λοιπόν κοιτούσα τα πουλιά μέσα από το τζάμι της κουζίνας, χωρίς όμως να μπορώ να τα ακούσω, ήταν σαν βουβή ταινία κι έτσι βγήκα έξω για να τα ηχογραφήσω, καταφέρνοντας βέβαια μόνο να τα τρομάξω και να φύγουν. Τότε κατάλαβα τι έπρεπε να κάνω: αφού έβαλα σπόρους πάνω στο τραπέζι, τοποθέτησα δίπλα τους το μικρόφωνο, έκρυψα από κάτω το μικρό μου κασετόφωνο κι έτρεξα πάλι πίσω από το τζάμι. Τα πουλιά ήρθαν και εγώ κατάφερα έτσι να τα ηχογραφήσω. Οταν άκουσα την κασέτα έμεινα έκθαμβος· είχα μεταφερθεί σε έναν άλλο κόσμο, ένα περιβάλλον που μπορούσα ώς τότε να δω αλλά όχι και να το ακούσω. Μου αρέσει να σκέφτομαι πως εκείνη η στιγμή ήταν η καθοριστική για εμένα…».
Το «τραγούδι» της φώκιας
Καθώς έχει ηχογραφήσει σε μερικά από τα πιο ασυνήθιστα και αφιλόξενα για τον άνθρωπο μέρη του πλανήτη, του ζητώ να μου μιλήσει γι’ αυτές του τις εμπειρίες στην άγρια φύση. «Πριν από μερικά χρόνια ήμουν στην Αρκτική δουλεύοντας με τον Ντέιβιντ [Ατένμπορο] για το ντοκιμαντέρ του “Frozen Planet”. Βρεθήκαμε λοιπόν σε ένα σημείο αρκετά κοντά στον Βόρειο Πόλο, όπου η θάλασσα ήταν καλυμμένη από 3 μέτρα πάγου, ενώ από κάτω ο ωκεανός είχε τουλάχιστον 800 μέτρα βάθος. Στην περιοχή υπήρχε ένα είδος φώκιας, η οποία άνοιγε τρύπες στον πάγο κι εγώ, αφού στάθηκα στην άκρη ενός τέτοιου σημείου, έριξα στο νερό τα υδρόφωνά μου (σ.σ. ειδικά αδιάβροχα μικρόφωνα) και κατάφερα να ακούσω και να καταγράψω τα “τραγούδια” αυτών των πλασμάτων. Ηταν ήχοι απόκοσμοι, εκπληκτικοί… το πιο υπέροχο πράγμα που έχω ηχογραφήσει τα τελευταία χρόνια. Γενικά μου αρέσει να δουλεύω στη θάλασσα γιατί πιστεύω πως είναι το πιο πλούσιο ηχητικά περιβάλλον που έχουμε. Ο ήχος ταξιδεύει πολύ πιο όμορφα μέσα στο νερό από ό,τι στον αέρα».
Κινδύνεψε ποτέ σε κάποια από τις αποστολές του; «Συνήθως είμαι πολύ προσεκτικός ώστε να μην ενοχλώ τα ζώα όταν δουλεύω. Πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, από τις πρώτες φορές που ηχογραφούσα στην Αφρική, έπρεπε να καταγράψω για ένα φιλμ ήχους από ύαινες, οι οποίες είναι εξαιρετικά επικίνδυνα αρπακτικά που ζουν σε αγέλες. Θυμάμαι πως είχα κρεμάσει τα μικρόφωνα από δέντρο σε δέντρο ώστε να φτάσω τις φωλιές τους γιατί αν ήταν στο έδαφος πιθανότατα θα τα έτρωγαν.
»Περιμέναμε το σκοτάδι στο τζιπ, μαζί με τον Μασάι οδηγό μου, οπότε και οι ύαινες εμφανίστηκαν προσφέροντας τους ήχους που θέλαμε· στη συνέχεια έγινε ησυχία, έφυγαν μάλλον για κυνήγι. Πιστεύοντας πως είναι πια μακριά και με τον οδηγό να έχει μισοκοιμηθεί, κατέβηκα και προχώρησα προς τις φωλιές για να μαζέψω τα μικρόφωνα. Ενώ ήμουν κοντά, ξαφνικά τα φώτα του τζιπ πίσω μου άναψαν κι εγώ πέτρωσα.
Ακριβώς μπροστά μου 6 ζευγάρια πορτοκαλί μάτια με κοιτούσαν με… λαιμαργία. Πισωπάτησα αργά μέχρι το τζιπ και μπήκα μέσα. Ο Μασάι με κοίταξε πολύ σοβαρά και είπε “ποτέ, ποτέ, ποτέ μην το ξανακάνεις αυτό”».
Οταν πάντως τον ρωτώ αν αυτός ήταν ο πιο «δύσκολος» ήχος που αιχμαλώτισε ποτέ, εκείνος απαντά με γνήσιο βρετανικό χιούμορ: «Το πιο δύσκολο πράγμα που ηχογράφησα ήταν οι κραυγές των οπαδών της Νιούκαστλ (σ.σ. είναι η ομάδα που υποστηρίζει) σε κάποιο γκολ φέτος. Φίλε, δεν σκοράρουμε με τίποτα!».
Περφόρμανς στην Ελευσίνα
Ο Κρις Γουότσον βρέθηκε αρχικά στην Ελευσίνα προσκαλεσμένος της locus athens, του ανεξάρτητου νομαδικού σχήματος σύγχρονης τέχνης, το οποίο επικεντρώνεται στη διερεύνηση του δημόσιου χώρου της πόλης, αποτελούμενο από τη Μαρία-Θάλεια Καρρά και την Ολγα Χατζηδάκη. Εκεί το κοινό είχε την ευκαιρία να απολαύσει μια μάλλον ασυνήθιστη παράσταση, όπου οι ήχοι της θάλασσας και της καταιγίδας αναμείχθηκαν με άλλες μουσικές συνθέσεις στο πλαίσιο της ευρύτερης περφόρμανς με τίτλο «Ι/Ε Elefsis» του Λιβανέζου καλλιτέχνη Τάρεκ Ατούι. «Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο ο ήχος 360 μοιρών που αναπαράγεται στον χώρο παρά ο στερεοφωνικός της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου. Στην Ελευσίνα, για παράδειγμα, βάλαμε τους ανθρώπους να ακούσουν σαν να βρίσκονταν στη θέση των μικροφώνων και το αποτέλεσμα ήταν πολύ δυναμικό και έντονα συναισθηματικό» λέει ο ίδιος σχετικά. Στη συνέχεια ο κ. Γουότσον μετακινήθηκε στην Αθήνα, όπου οργάνωσε εργαστήριο field recording και παρουσίασε μέρος του έργου του σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.