Kάθομαι στην αίθουσα αναμονής δίπλα από το γραφείο μιας από τις πιο ισχυρές γυναίκες της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Εχω μαζί μου μία χάρτινη σακούλα με κρουασάν, μάφιν και φρουτοσαλάτα από το καφέ του απέναντι δρόμου. Σκέφτομαι αν είναι λιτό το πρωινό που έχω επιλέξει για τη Δανή πολιτικό, την Επίτροπο Μαργκρέτε Βεστάγκερ, υπεύθυνη για τα θέματα ανταγωνισμού της Ε.Ε., η οποία τον τελευταίο χρόνο «τα έχει βάλει» με πανίσχυρες εταιρείες. Google, Gazprom και Αpple είναι κάποιες που βρίσκονται κάτω από το μικροσκόπιό της για το κατά πόσον έχουν παραβεί ευρωπαϊκούς κανόνες ανταγωνισμού.
Εννέα το πρωί ήταν η μόνη ώρα που θα μπορούσαμε να έχουμε κάτι παραπάνω από μία συνέντευξη και έτσι επιλέξαμε με τη βοηθό της το γεύμα να γίνει πρωινό. «Είσαι η Ελένη;» με ρωτάει καθώς με συνοδεύει στο γραφείο της, κάτι που δεν συμβαίνει συχνά με συνεντεύξεις επιτρόπων. Φοράει ένα γκρι σύνολο και έντονες κόκκινες γόβες. «Οι άντρες θα έπρεπε να μας ζηλεύουν, έχουν μόνο μία στολή να βάλουν και όλη τους η φαντασία περιορίζεται στην επιλογή της γραβάτας. Αν έπρεπε να βάλεις όλο σου τον χαρακτήρα σε μία γραβάτα, τότε πρέπει να είναι μία πολύ καλή» λέει και γελάει.
Από πολύ νωρίς στην πολιτική σκηνή, η κ. Βεστάγκερ γίνεται στα 29 της υπουργός Παιδείας – οι γονείς της είναι και οι δύο λουθηρανοί ιερωμένοι. Στις εκλογές του 2011 το μικρό κόμμα των Σοσιαλφιλελευθέρων (Social Libs), στο οποίο είναι επικεφαλής, διπλασιάζει τις έδρες του και η κ. Βεστάγκερ από «outsider» της δανέζικης πολιτικής σκηνής γίνεται κυβερνητικός εταίρος με καθήκοντα αντιπροέδρου της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών. Η σαραντάρα πολιτικός, μητέρα τριών κοριτσιών, παντρεμένη με καθηγητή Μαθηματικών, που πηγαινοερχόταν τότε με ποδήλατο στο προεδρικό μέγαρο της Κοπεγχάγης, μπορεί να σας θυμίζει κάτι. Ισως την πιο διάσημη Δανή πολιτικό που εμφανίστηκε (στις οθόνες) και κέρδισε τις καρδιές του πλανήτη στην τηλεοπτική σειρά «Μπόργκεν», την Μπριγκίτε Νίμποργκ, την αντισυμβατική πρωθυπουργό της Δανίας.
«Εχουμε πολλά κοινά» μου απαντάει γελώντας και ενώ δεν παραδέχεται ανοιχτά ότι ο ρόλος έχει βασιστεί στην ίδια, συμπληρώνει ότι η πρωταγωνίστρια είχε περάσει μία μέρα μαζί της για να μπει στο «πετσί» της.
«Εγώ ευτυχώς είμαι ακόμα παντρεμένη» λέει και χτυπάει την ξύλινη επιφάνεια του τραπεζιού που καθόμαστε, καθώς η πρωταγωνίστρια στη σειρά καταλήγει να χωρίσει με τον άντρα της αφού αναλαμβάνει την εξουσία. Η ίδια έχει καταφέρει να μεγαλώσει τρεις κόρες, ενώ η πολιτική της καριέρα απογειωνόταν και παραδέχεται ότι αυτό δεν θα γινόταν αν ο σύζυγός της δεν έπαιζε εξίσου σημαντικό ρόλο στο μεγάλωμα των παιδιών τους.
Στο γραφείο της αντί για τις κλασικές σημαίες της Ε.Ε. και τα αδιάφορα έπιπλα που διακοσμούν σχεδόν κάθε γραφείο στο Berlaymont, η κ. Βεστάγκερ έχει έργα τέχνης στους τοίχους. Εκεί και δεκάδες φωτογραφίες της ζωής της. Τα παιδιά της, οι γονείς της, οι παππούδες της, η αδερφή της. «Να είσαι σίγουρη ότι εκεί θα ήταν και ο Νέλσον Μαντέλα αν τον είχα γνωρίσει». «Εμείς δουλεύουμε για ανθρώπους, αν δεν έχεις σχέσεις, οικογένεια και φίλους, τότε αυτό επηρεάζει τον τρόπο που κάνεις τη δουλειά σου»…
«Υπενθύμιση»
Πάνω στο γραφείο της, βρίσκεται άλλη μία «υπενθύμιση». Ενα γλυπτό χέρι με το τρίτο δάχτυλο σηκωμένο, θυμίζοντάς της ότι πάντα θα εκνευρίζει κάποιον με τις αποφάσεις της. Της το είχε στείλει «δώρο» ένα σωματείο εργαζομένων όταν ήταν υπουργός Οικονομικών της Δανίας. Τώρα όμως από τη θέση της Επιτρόπου αυτοί που εκνευρίζει είναι οι ισχυροί του πλανήτη.
Δεν είναι λίγες οι φορές που κατά τη διάρκεια των συναντήσεών της η κ. Βεστάγκερ βγάζει από την τσάντα της δύο βελόνες και ξεκινάει το πλέξιμο. Τη ρωτάω γι’ αυτό και πετάγεται από τη θέση της βγάζοντας από την τσάντα της μία πλαστική σακούλα. Εκεί είναι το πλεκτό κεφάλι ενός ελέφαντα, «δεν έχει ακόμα αυτιά» λέει και εξηγεί ότι όταν κάνει διάλειμμα, όταν είναι στο αεροπλάνο ή όταν πρέπει να ακούει σε μία συνάντηση πλέκει. «Με βοηθάει να συγκεντρώνομαι». «Γιατί ελέφαντες;» ρωτάω. «Είναι πολύ καλά ζώα, είναι πιστά, νοιάζονται και ζουν σε οικογένειες μητριαρχικές» λέει και γελάει. «Αν φοβάσαι ότι δεν θα σε πάρουν σοβαρά γιατί κάνεις κάτι που μπορεί να θεωρούν χαζό ή γελοίο, τότε μάλλον πρέπει να βρεις άλλο τρόπο να επιβάλεις την εξουσία σου, καθώς κάνοντας τον εαυτό σου σοβαρό και αυστηρό δεν σε κάνει άξιο του σεβασμού των υπολοίπων», τονίζει.
Η εξουσία είναι δανεική, κάποια μέρα επιστρέφεται
Ρωτάω πώς αισθάνεται που μπορεί να επηρεάσει το μέλλον εταιρειών-κολοσσών με μια της απόφαση. Τι κάνει για «να μην παίρνουν τα μυαλά της αέρα» όταν ο Τιμ Κουκ, CEO της Apple, ταξιδεύει από την Καλιφόρνια στις Βρυξέλλες για να τη συναντήσει ή όταν ο Λευκός Οίκος βγάζει ανακοινώσεις για τις αποφάσεις της;
Η ίδια απαντάει με κάτι που είχε πει σε ομιλία του ο Βάτσλαβ Χάβελ, εκλιπών πρόεδρος της Τσεχίας, που της έχει μείνει ανεξίτηλη στο μυαλό. Ο Χάβελ περιέγραφε τις επισκέψεις του στον οδοντίατρο, καθώς αποκτούσε όλο και περισσότερη δύναμη. «Πρώτα πηγαίνεις όπως όλοι με ραντεβού και περιμένεις στην αίθουσα αναμονής» έλεγε ο Χάβελ. Μετά γίνεσαι πιο σημαντικός και είναι εύκολο να κλείσεις ραντεβού και να μην περιμένεις καθόλου και τέλος «περιμένεις από τον οδοντίατρο να ανοίξει 30 λεπτά νωρίτερα όποτε εσύ μπορέσεις» λέει με… πολιτικό νόημα η κ. Βεστάγκερ, ενώ κόβει μία μπουκιά από το muffin μήλου. Για την ίδια, στις εννιά δεν είναι ώρα για πρωινό αλλά μάλλον δεκατιανό, αφού έχει ξυπνήσει από τις έξι, έχει βγει για τρέξιμο, έχει φάει πρωινό με τον σύζυγό της, έχει πάει τις κόρες της σχολείο, έχει διαβάσει εφημερίδες και έχει κάνει τα πρώτα τηλεφωνήματα από το αυτοκίνητο. Εγώ απλά… κρατιέμαι να μη δοκιμάσω ό,τι έχω φέρει και περιορίζομαι σε μία κούπα γαλλικό καφέ που φέρνει η βοηθός της.
Το θέμα της εξουσίας, ποιος τη δίνει σε έναν πολιτικό και πόσο μπορεί να αλλοιώσει τον χαρακτήρα του επανέρχεται στη συζήτησή μας. Είναι φαίνεται ένα από τα ζητήματα που την απασχολούν, όπως και την Μπριγκίτε Νίμποργκ στη σειρά «Μπόργκεν», που παρά τον προσγειωμένο της χαρακτήρα προσπαθούσε πολύ σκληρά να κρατήσει τα πόδια της στη γη και δεν το κατάφερνε πάντα. «Αν έχεις το προνόμιο να σου δανείσουν οι άνθρωποι εξουσία για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, πρέπει να γνωρίζεις ότι δεν είναι επειδή είσαι εκπληκτικός ή καλός ή οτιδήποτε, σε εμπιστεύονται για λίγο και μετά πρέπει να την επιστρέψεις πίσω» λέει, τονίζοντας ότι δεν πρέπει να ταυτίζεις τον εαυτό σου με την εξουσία. «Αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα, γιατί τη μέρα που δεν θα έχεις πλέον την εξουσία –και αυτή η μέρα θα έρθει– θα σου είναι τραγικό».
Εχοντας κατά νουν την ημέρα που δεν θα έχει πλέον εξουσία, η κ. Βεστάγκερ προσπαθεί να παραμείνει ενεργή στα κοινωνικά και πνευματικά ενδιαφέροντα. Πηγαίνει στον κινηματογράφο, στο θέατρο, διαβάζει βιβλία, την ενδιαφέρει τι γίνεται τριγύρω της, «γιατί αν μπορείς να μιλάς μόνο για δουλειά, τότε μπορεί να καταλήξεις μόνος σου γιατί απλά… δεν θα είσαι τόσο ενδιαφέρων».
Δεν υπάρχει «προτίμηση» στα πρόστιμα που έχουμε βάλει
Την 21η Ιανουαρίου ο CEO της Apple, Τιμ Κουκ, βρέθηκε στο γραφείο της κ. Βεστάγκερ με σκοπό να την πείσει να μην εκδώσει απόφαση που θα έκρινε ύποπτους τους φορολογικούς διακανονισμούς της εταιρείας στην Ιρλανδία, κοστίζοντας στην Apple δισεκατομμύρια. Αν η εταιρεία βρεθεί να έχει παραβιάσει τους κανόνες ανταγωνισμού της Ε.Ε., τότε θα κληθεί να επιστρέψει δισεκατομμύρια ευρώ στο Δουβλίνο για μη καταβληθέντες φόρους. Αυτή είναι μία από τις υποθέσεις που εξετάζει αυτή τη στιγμή η Δανή Επίτροπος και η απόφαση αναμένεται προσεχώς.
Λίγες μόνο ημέρες μετά την επίσκεψη του κ. Κουκ, ο Τζακ Λιου, υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, επιτέθηκε στην κ. Βεστάγκερ, καθώς την κατηγόρησε ότι η Ε.Ε. διεξάγει σταυροφορία εναντίον της φοροδιαφυγής που θα θέσει «άσχημα προηγούμενα στη διεθνή φορολογική πολιτική» και υποστήριξε ότι η μεθοδολογία που χρησιμοποίησε δημιουργεί «σοβαρές ανησυχίες για το κατά πόσον είναι δίκαιη». Το βασικό επιχείρημα είναι ότι η Δανή Επίτροπος ερευνώντας την Apple, Amazon, Starbucks και McDonald ‘s «ξεχωρίζει άδικα» αμερικανικές εταιρείες.
– Eχετε αρχίσει να εκνευρίζετε ανθρώπους σε εταιρείες- κολοσσούς. Δεν σας φοβίζει αυτό;
– Αυτό έρχεται με τη δουλειά. Μπορεί να ακούγεται λίγο φιλόδοξο αυτό που θα πω, αλλά νιώθω ότι καθημερινά υπερασπίζομαι βασικές αρχές της Ενωσης, αφού μία από αυτές είναι ότι όλοι, ανεξαρτήτως μεγέθους, πρέπει να έχουν ίση αντιμετώπιση. Αν είσαι από τους μικρούς, πρέπει να ξέρεις ότι κάποιος παρακολουθεί τους μεγαλύτερους ώστε να μην καταπατούν τους κανόνες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δύναμή της για να εξετάσει τις μεγάλες υποθέσεις αν υπάρχουν βέβαια οι αντίστοιχες αποδείξεις.
– Πολλοί λένε ότι έχετε βάλει στο στόχαστρο περισσότερο αμερικανικές εταιρείες παρά ευρωπαϊκές.
– Οι πολυεθνικές εταιρείες συνήθως έχουν περισσότερη δημοσιότητα. Στο στόχαστρο βρίσκονται αυτή τη στιγμή η Gazprom, μία σειρά από βελγικές εταιρείες αλλά και οι αμερικανικές. Στην περίπτωση της Google, η πλειονότητα των παραπόνων ήταν από άλλες αμερικανικές εταιρείες. Η εικόνα είναι πολύ πιο σύνθετη από αυτό που παρουσιάζεται και όταν ζητάω από τους συνεργάτες μου να βγάλουν στατιστικά στα πρόστιμα που έχουμε βάλει δεν βλέπω κάποια «προτίμηση».
– Κάποιος μπορεί να πει ότι κυνηγώντας τις μεγάλες εταιρείες στέλνετε ένα μήνυμα να μην επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους στην Ε.Ε.
– Νομίζω κάθε εταιρεία θα πάει εκεί όπου υπάρχει κέρδος και η Ευρώπη είναι ένα θαυμάσιο μέρος για επιχειρήσεις. Υπάρχουν πάνω από 500 εκατομμύρια πελάτες, πολύ καλό επιχειρηματικό περιβάλλον, πολύ καλή ψηφιακή και υλική υποδομή, πολύ ισχυρό περιβάλλον για έρευνα και ανάπτυξη, αυτά είναι τα βασικά συστατικά που προσφέρει η Ευρώπη. Αν δεν τα καταφέρνεις με αυτά, πρέπει να έχεις και φορολογικές ελαφρύνσεις που δεν προσφέρονται για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται ήδη εδώ; Δεν νομίζω.
– Πήρατε δύο αποφάσεις για δύο εταιρείες-κολοσσούς, τη Starbucks και τη Fiat, να διερευνηθούν κατά πόσον τους δόθηκαν φοροαπαλλαγές που μπορεί να χαρακτηριστούν και παράνομες κρατικές ενισχύσεις. Σκοπός είναι να «κυνηγήσετε» κάθε εταιρεία που επωφελήθηκε από φοροελαφρύνσεις;
– Πρέπει να διαλέγουμε υποθέσεις, καθώς έχουμε περιορισμένα μέσα και δεν πρέπει να μετατραπούμε στον «ΣΔΟΕ» της Ε.Ε. Οι υποθέσεις που διερευνούμε είναι οι πιο κραυγαλέες όπου η φορολογία δεν είναι ούτε στο 1%. Μας ενδιαφέρουν επίσης και περιπτώσεις που δεν υπήρχε προηγούμενο. Για εμάς είναι πολύ σημαντικό να δημιουργήσουμε προηγούμενο, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μάθουν από αυτές τις περιπτώσεις και να αναρωτιούνται: «Αν η περίπτωσή μας είναι ίδια με μία άλλη μήπως πρέπει να πληρώσουμε τους φόρους πριν γίνουν οι συνέπειες ανεπανόρθωτες;».
– Μέχρι να υπάρξει ενιαία φορολόγηση στην Ε.Ε., μήπως εσείς μετατρέπεστε στη φορολογική αρχή της Ενωσης;
– Η αντιμετώπιση στο θέμα έχει αλλάξει πάρα πολύ στην Ε.Ε. Νομίζω ότι λόγω της κρίσης, οι άνθρωποι κουράστηκαν να βλέπουν τα επιδόματά τους να κόβονται, τους μισθούς να μειώνονται, τις κυβερνήσεις να κάνουν πράγματα αδιανόητα για να περιορίσουν τις δαπάνες, τη στιγμή που αποκαλύπτεται λόγω των Luxleaks και άλλων διαρροών ότι ορισμένες και όχι όλες οι επιχειρήσεις δεν πληρώνουν τους φόρους τους. Αυτό έχει δημιουργήσει μια νέα δυναμική, η οποία κατέστησε δυνατό να γίνουν πράγματα που πριν από μερικά χρόνια ήταν αδιανόητα. Οπως η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών για το εισόδημα κάποιου, ανταλλαγή πληροφοριών σε φορολογικές αποφάσεις – προσπαθούμε να κάνουμε το σύστημα πιο διαυγές γιατί ο στόχος είναι απλός. Πληρώνεις τους φόρους σου εκεί που έχεις το εισόδημά σου. Αν το καταφέρουμε αυτό, θα είναι εξαιρετικά θετικό όχι μόνο για τον ανταγωνιστή μας που θα πλήρωνε φόρους και στη διπλανή χώρα αλλά και στους εθνικούς προϋπολογισμούς και στη μείωση του αισθήματος της αδικίας.
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στο γραφείο της, στο κτίριο Berlaymont, όπου βρίσκονται όλα τα γραφεία των επιτρόπων, καθώς δεν είχε χρόνο για γεύμα κάπου εκτός. Η συμφωνία ήταν να φέρω εγώ το πρωινό και αυτή να με κεράσει τον καφέ. Διάλεξα από τη βρυξελλιώτικη αλυσίδα cafe EKXI δύο κρουασάν βουτύρου, τέσσερα muffin, μία μεγάλη φρουτοσαλάτα και δύο γιαούρτια. Εκτός από το muffin μήλου, η επίτροπος δεν δοκίμασε τίποτε άλλο, αλλά απόλαυσε μαζί μου τον καφέ φίλτρου που με κέρασε. Σύνολο (μόνο) 11,45 ευρώ.
Oι σταθμοί της
1968
Γεννιέται στο Ζέλαντ της Δανίας από Λουθηρανούς πάστορες γονείς.
1993
Master στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης.
1994
Παντρεύεται τον Tόμας Τζένσεν.
1995
Γεννιέται η κόρη της Μαρία.
1998
Γεννιέται η κόρη της Ρεμπέκα.
2001
Εκλέγεται στη Βουλή της Δανίας (Folketinget).
2002
Γεννιέται η κόρη της Ελα.
2007
Εκλέγεται επικεφαλής του κόμματος των Σοσιαλφιλελευθέρων.
2011
Το κόμμα της διπλασιάζει τις έδρες και γίνεται υπουργός Οικονομικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.
2014
Ευρωπαία επίτροπος για θέματα Ανταγωνισμού.