Τομ Χανκς: Αστερόσκονη
Η φωτογραφία με την οποία ο ίδιος εγκαινίασε τη νωπή του υπηκοότητα, ρίχνει στην ελληνικότητα άλλο φως. Ρίχνει φως και παράγει τον ίσκιο μιας μούντζας πάνω σ’ ένα ακέφαλο άγαλμα σμιλεμένο, βεβαίως, σε αρχαίο μάρμαρο.
Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος ορισμός είναι τόσο καταδικαστικοί, όσο ακούγονται.
Για τη φιλοξενούσα κοινότητα των φορολογουμένων Ελλήνων, το καλωσόρισμα θα μπορούσε να δείχνει τη μετατόπιση που έχει συντελεστεί την τελευταία δεκαετία: Πατρίδα δεν είναι πια εκεί που παίρνεις. Είναι κυρίως εκεί που δίνεις.
Οσο για τον νεοφώτιστο; Η καλοκαιρινή φωτογραφία από το αρχαίο μνημείο ξεπληρώνει συμβολικά την πολιτογράφησή του· εκπληρώνει δηλαδή τον σκοπό της. Διαφημίζει δωρεάν τα εξαγώγιμα διαμάντια της ντόπιας παραγωγής: θέρος και μύθος.
Πέρα από την πλάκα, το stardust – gain που επιτυγχάνεται με την ελληνοποίηση Χανκς ακτινοβολεί εντός κι εκτός των συνόρων. Η χώρα που συγκέντρωνε επί χρόνια τόμους αρνητικών δημοσιευμάτων· που υπέστη μια δεύτερη, άυλη χρεοκοπία στο επίπεδο της φήμης της· που κινδύνευσε να θαφτεί κάτω από τον σωρό των αρνητικών στερεοτύπων, δείχνει τώρα πάλι ελκυστική.
Η στροφή αυτή είναι αναγκαία, ακόμη κι αν χρειάζεται να ανασύρει τα αντίπαλα –τα εξωραϊστικά– στερεότυπα.
Ο φιλελληνισμός δεν έλειψε ούτε τα χρόνια της κρίσης. Ηταν όμως συχνά οδηγημένος από τη θήρα της μιζέριας. Η χρεοκοπημένη Ελλάδα προέβαλλε ως η χρήσιμη δυστοπία – χρήσιμη σε ποικίλους, αριστερούς και δεξιούς, ιδεασμούς, που έψαχναν επιβεβαίωση σε έναν θεαματικό όλεθρο· σε ένα ελληνοκίνητο κραχ της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Χίλιες φορές προτιμότερο το σχήμα των εξωραϊσμών – το σχήμα που έψαχνε και βρήκε έναν Αντονι Κουίν για τον 21ο αιώνα, για να πάρει το ελληνικό διαβατήριο και να το κάνει να φαίνεται σαν κάτι επίζηλο.
Αν προς τα έξω ο Τομ Χανκς στρατολογείται ως διακινητής του τουριστικού προϊόντος, προς τα μέσα αξιοποιείται ως ένα ακόμη ορόσημο. Το βλέπει κανείς παντού – και ιδίως στους εορταστικούς απολογισμούς: Οσοι φέρουν ιθαγενώς την ιδιότητα του Ελληνα διψάνε για αποδείξεις ότι πάει, τελείωσε. Οτι πήδηξαν πια την τάφρο.
Σύμφωνα με έναν άλλο, λιτό, ορισμό, πατρίδα είναι εκεί όπου τους καταλαβαίνεις και σε καταλαβαίνουν. Αν αυτός είναι ο δείκτης –η αλληλοκατανόηση, η όμοια γλώσσα– όντως, πάει. Κλείσαμε την εσωτερική τάφρο.
Χρήστος Σαρτζετάκης: Εθνος απρόεδρον
Οι κατάλογοι των προδιαγραφών του αξιώματος διαβάζονται έτσι σαν πορτρέτα σχεδιασμένα με αόρατη μελάνη, για να καμουφλάρουν πολιτικές επικηρύξεις ή στρατευμένες αγιογραφίες.
Το ενδιαφέρον με αυτές τις αφηρημένες περιγραφές είναι ότι αφήνουν πάντα περιθώριο στον ελεύθερο συνειρμό. Μπορεί, ας πούμε, κάποιος να ζητάει έναν Πρόεδρο που ξέρει από συνταγματικό δίκαιο και δίκαιο της θάλασσας· που έχει ρητορική ετοιμότητα ενάντια στους εθνικούς κινδύνους· που φλέγεται από φιλοπατρία και διαθέτει το αντίστοιχο γλωσσικό οπλοστάσιο λυκειαρχικού φρονηματισμού.
Μπορεί να τα ζητάει όλα αυτά, εν ονόματι του εκλεκτού του, αλλά να καταλήγει ερήμην του να συνηγορεί υπέρ μιας δεύτερης θητείας του Χρήστου Σαρτζετάκη – του μόνου Προέδρου τα τελευταία σαράντα χρόνια που δεν αξιώθηκε δεύτερη θητεία.
Η προεδρία Σαρτζετάκη υπήρξε υποδειγματική σε λεγκαλισμό, βερμπαλισμό και αναδελφισμό. Υπήρξε φωνή μιας μονίμως αδικημένης, μικρής πλην υπερήφανης, πτωχής πλην τίμιας χώρας.
Αυτό το ιδεολογικό και αισθητικό φύραμα δεν ήταν ανεπανάληπτο. Επανεμφανίστηκε. Στην πρωτότυπη ενσάρκωσή του, όμως, δεν συνδυάστηκε ποτέ με τον παραγοντισμό.
Μπορεί εκείνος ο βετεράνος εισαγγελέας να μην είχε πολιτική πείρα. Μπορεί να μην άφησε ιστορικό ίχνος στον θεσμό. Δεν είχε, όμως, ούτε τη ροπή να χώνεται στις άλλες εξουσίες. Δεν έδειξε ποτέ την αξίωση να φτιάξει δικό του σύστημα. Ηταν ένας πρόεδρος θεσμικά αβλαβής.
Χωρίς μεγάλη δόση υπερβολής, θα μπορούσε κανείς να πει ότι στο συνταγματικό μας οικοσύστημα, όπως έχει διαμορφωθεί κυρίως εθιμικά, πρέπει κάποιος να εύχεται προπαντός αυτό: Να είναι ο Πρόεδρος αχρείαστος. Να μην τον αναγκάσουν οι περιστάσεις να ασκεί τον ευφημιστικά οριζόμενο ρόλο του «ρυθμιστή». Καλύτερα ένας Πρόεδρος που μόνο τελετουργεί, παρά ένας που ραδιουργεί.
Υπήρξαν βέβαια και ενδιάμεσες, πιο μετρημένες εκδοχές του θεσμού. Τα ιστορικά παραδείγματα βοηθούν για να βάλει κανείς τη συζήτηση για την προεδρική διαδοχή στις σωστές της διαστάσεις.
Αν μπορεί όντως να φτιαχτεί λίστα απρόσωπων, τυπικών προσόντων για τον ιδανικό υποψήφιο, θα μπορούσε να περιορίζεται μόνο σε δύο: Πρώτον, ο Πρόεδρος πρέπει να είναι πολιτικός· και, δεύτερον, με το που θα ορκιστεί, πρέπει να πάψει να κάνει πολιτική.