Μνημεία που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, στις κακουχίες της Ιστορίας, ξεφεύγουν από τα όρια της εποχής τους, από το όραμα και την τύχη των δημιουργών τους. Γίνονται κτήμα της παγκόσμιας κληρονομιάς, «κριτές» αυτών που ευθύνονται για την προστασία και ανάδειξή τους. Από τη συμπεριφορά λαών και κυβερνήσεων απέναντι σε τέτοια αριστουργήματα καταλαβαίνουμε τις αρχές, την ποιότητα και το μέλλον μιας κοινωνίας. Στη μία άκρη βρίσκεται το βραχύβιο Ισλαμικό Κράτος, το οποίο κατέστρεψε μοναδικά μνημεία όχι μόνον της προϊσλαμικής εποχής, αλλά και το τζαμί της Μοσούλης, στο οποίο ο ηγέτης του αυτοανακηρύχθηκε χαλίφης· στην άλλη, χώρες και λαοί που σέβονται καθετί που βρέθηκε υπό την προστασία τους, αναγνωρίζοντας την ευθύνη τους προς το παρελθόν και το μέλλον.
Η Τουρκία σήμερα βρίσκεται στην κρησάρα της Ιστορίας. Στις 2 Ιουλίου, το ανώτατο δικαστήριο θα κρίνει εάν η Αγία Σοφία θα γίνει πάλι τζαμί, όπως ήταν από το 1453 έως τη μετατροπή του σε μουσείο το 1935. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επανέφερε το ζήτημα στην επικαιρότητα, σε μια προσπάθεια να εντείνει τον εθνικισμό των πατριωτών του την ώρα που το κόμμα του χάνει έδαφος στις δημοσκοπήσεις. Ετσι, η Αγία Σοφία έγινε μέρος της «εσωτερικής πολιτικής» αντιπαράθεσης, όπως δήλωσε χθες ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Ο Ερντογάν δεν είναι ο πρώτος που θέτει το ζήτημα – σιγοβράζει για δεκαετίες. Ομως, λόγω της συγκυρίας, ίσως αυτή τη φορά η Αγία Σοφία να μετατραπεί σε τζαμί. Οπως δήλωσε ο Ερντογάν, μπορεί να κάνει ό,τι θέλει: ο σπουδαιότερος καθεδρικός ναός του Βυζαντίου, το μοναδικό αρχιτεκτόνημα και μεγαλύτερη εκκλησία για χίλια χρόνια μετά την ανέγερσή της, το 537, είναι κατάκτηση των Οθωμανών, ανήκει στην Τουρκία. Ασφαλώς, όποια μετατροπή Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς πρέπει να εγκριθεί από την UNESCO, ενώ θα προκαλέσει και σοβαρότατες διαμαρτυρίες διεθνώς – όχι μόνο στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Οι εκτός Τουρκίας, όμως, δεν μπορούν να πετύχουν πολλά. Ισα ίσα, ο Ερντογάν αναζητεί την έχθρα τους, τρέφεται από τα πάθη που εγείρει στην Τουρκία, στην Ελλάδα, στην Κύπρο και αλλού. Μεγαλύτερη σημασία θα έχει εντός Τουρκίας η άλωση ενός ισχυρότατου συμβόλου της κοσμικής κοινωνίας του Κεμάλ. Θα προκαλέσει περισσότερο διχασμό και πόνο. Στη σκιά της Αγίας Σοφίας.