Καθημερινά, σχεδόν, τον τελευταίο καιρό ανοίγει μια συζήτηση για κάποιον νέο που φεύγει στο εξωτερικό και την ίδια στιγμή για κάποιον άλλον που αποφασίζει να επιστρέψει ή επέστρεψε ήδη. Ενώ, δηλαδή, τα πρώτα χρόνια της κρίσης η έξοδος από τη χώρα για σπουδές ή εγκατάσταση ήταν σχεδόν μονόδρομος, τον τελευταίο καιρό εμφανίζεται -δειλά αλλά σταθερά- η παράμετρος της επιστροφής.
Σχετικό ρεπορτάζ στην κυριακάτικη «Κ» μεταφέρει την εμπειρία ανθρώπων που είτε ολοκλήρωσαν τον κύκλο των σπουδών τους είτε εργάστηκαν στο εξωτερικό και γύρισαν στην Ελλάδα για να «αξιοποιήσουν εμπειρία και γνώση». Στην ίδια σελίδα, άλλο ρεπορτάζ πληροφορεί ότι «το κύμα φυγής για σπουδές στη Βρετανία και Γερμανία» συνεχώς αυξάνεται. Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Καθώς οι αναταράξεις της κρίσης βαθαίνουν και απόλυτες αλήθειες δεν υπάρχουν, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί στα συμπεράσματά μας. Ακόμη και όταν σφυγμομετρήσεις δηλώνουν εντυπωσιακούς αριθμούς νέων που αναζητούν την τύχη τους εκτός Ελλάδος. Οι πρώτες ενδείξεις μεταστροφής του κλίματος έρχονται μέσα από την κοινωνία, πριν ακόμα αποτελέσουν μετρήσιμο μέγεθος. Από ανταλλαγές πληροφοριών, από ψύχραιμες αποτιμήσεις.
Καθώς ήδη διανύουμε τον πέμπτο χρόνο από την εκδήλωση της κρίσης, είναι λογικό κάποιοι που έφυγαν για να αποκτήσουν τίτλους μεταπτυχιακών σπουδών ή διδακτορικών να επιστρέφουν ή να προβληματίζονται για το επόμενο βήμα τους. Εδώ ακριβώς γεννιέται ένα νέο δίλημμα. Αν η αρχική παρότρυνση ήταν «φύγε» (η πιο συχνή ευχή σε έναν νέο άνθρωπο), ήρθε η ώρα να δημιουργηθούν συνθήκες υποδοχής για όσους επιθυμούν να δουν το μέλλον τους σε αυτή τη ρημαγμένη χώρα. Δεν είναι λίγοι, και εάν στηθεί η γέφυρα, ακόμη και με ελάχιστα κίνητρα, ο πληθυσμός των προικισμένων ανθρώπων θα αρχίσει να επαναπατρίζεται.
Οτι «η Ελλάδα χάνει τα καλύτερα μυαλά της» το έχουμε πει πολλές φορές, γράψει και σχολιάσει άλλες τόσες, τα τελευταία χρόνια. Επανερχόμαστε στο θέμα για έναν και μόνο λόγο: δεν υπάρχει διάσωση της χώρας με τους νέους απόντες ή τραγικά μειοψηφούντες. Οι αλλαγές δεν συντελούνται από κουρασμένους 55άρηδες ή 60άρηδες που, ακόμα και αν καλωσορίζουν το καινούργιο, δυσκολεύονται να το κατανοήσουν συνολικά και, κυρίως, να το υποστηρίξουν.
Μια χώρα που σέβεται τη δυναμική της νεολαίας της δεν την παροπλίζει προτείνοντας ως μόνη εναλλακτική λύση την εκτός Ελλάδος καριέρα. Καλεί τα «καλύτερα μυαλά της» να συμβάλουν στο επόμενο βήμα. Κι αν δεν μπορεί να προσφέρει ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, νομοθετεί, για παράδειγμα, φορολογικές ελαφρύνσεις, διευκολύνει, συμβουλεύει, καθοδηγεί να ξεκινήσουν τη δική τους επαγγελματική πρόταση και, κυρίως, τους κάνει χώρο για να ασκήσουν και να εξελίξουν τις όποιες δεξιότητές τους.
Προφανώς, μια καθημαγμένη χώρα δεν μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη, με τρόπο μαγικό, να μετατραπεί σε παράδεισο ευκαιριών. Ούτε να ανοίξει κάποια στρόφιγγα κονδυλίων για επενδύσεις. Ο,τι κατακτάται από εδώ και πέρα θα χρειάζεται υπερδιπλάσιο κόπο, γιατί εκτός από το επόμενο, πρέπει να στηρίξουμε και το προηγούμενο βήμα, αυτό που δεν έγινε ποτέ. Ομως, τους νέους που θέλουν ή σκέφτονται να επιστρέψουν πρέπει να τους ενθαρρύνουμε. Γιατί, σε αυτή τη στροφή της κρίσης, τα εισιτήρια που εκδίδονται κινδυνεύουν να είναι one way.