Καθώς οι ΗΠΑ καλωσορίζουν τη νέα τους κυβέρνηση και η συζήτηση για το αύριο αυτής της προβληματικής και πολύ σημαντικής χώρας συνεχίζεται, αξίζει να επισημάνουμε ένα σημαντικό λάθος: μιλάμε για αυτό που συνέβη στις ΗΠΑ και, συγκεκριμένα, στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα τα τελευταία χρόνια με παραδοσιακούς πολιτικούς όρους. Τα τελευταία χρόνια το Ρεπουμπλικανικό στις ΗΠΑ είχε πάψει να λειτουργεί ως κανονικό, παραδοσιακό κόμμα. Λειτουργούσε ως κάτι πολύ διαφορετικό: ως μια θρησκευτικού τύπου αίρεση.
Από την 6η Ιανουαρίου, όταν οι εικόνες των στασιαστών στο Καπιτώλιο πλημμύρισαν τις οθόνες ολόκληρου του πλανήτη και σόκαραν όλο το δημοκρατικό κόσμο, το ίντερνετ έχει γεμίσει με τις ιστορίες ανθρώπων σαν αυτούς που είδαμε σε αυτά τα βίντεο. Παρεμπιπτόντως, είναι μια εκπληκτική μετάβαση αυτή, από τις ιστορίες των λευκών εργατών που είχαν χάσει τις δουλειές τους στ’ Απαλάχια εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης που διαβάζαμε πριν από τέσσερα χρόνια, όταν προσπαθούσαμε να καταλάβουμε τι σόι άνθρωποι είναι αυτοί που εκλέγουν έναν Τραμπ, στις ιστορίες των ευκατάστατων, φοβισμένων βουτυρομπεμπέδων που ριζοσπαστικοποιούνται βλέποντας ναζιστικά βιντεάκια στο YouTube που διαβάζουμε τώρα και, επιτέλους, καταλαβαίνουμε.
Ένας γράφει για τον παιδικό του φίλο, που ξαφνικά το 2017 είχε αρχίσει να στέλνει κάτι περίεργα βίντεο και memes στους φίλους, και μετά είχε αρχίσει να απομακρύνεται μέχρι που εγκατέλειψε την γυναίκα και το παιδί του και οι γονείς του δεν ήξεραν πού βρίσκεται μέχρι που τον είδαν στις εικόνες από το Καπιτώλιο. Μία γράφει για την κανονική, χαρούμενη κι αγαπημένη φίλη της από το σχολείο, που παντρεύτηκε και μετακόμισε σε άλλη Πολιτεία και κάποια στιγμή, από το πουθενά, άρχισε να ποστάρει ότι η Μισέλ Ομπάμα είναι άντρας και ο Μπιλ Γκέιτς θέλει να μας βάλει τσιπ με τα εμβόλια και ότι η Ουάσιννγκτον θα ισοπεδωθεί μετά την επερχόμενη “τελική μάχη”. Οι New York Times κάνουν αφιέρωμα σε μια ευκατάστατη και μοναχική κυρία, με σπουδές στο Χάρβαρντ, που ζει στη Νέα Υόρκη και πιστεύει τη συνομωσία QAnon. Δεν της μιλάει πια η αδερφή της και οι γείτονες της την αποφεύγουν επειδή αρνείται να φορέσει μάσκα. Ιστορίες για διαλυμένες οικογένειες, για παλιούς συναδέλφους που έχουν αποκοπεί από την προηγούμενη ζωή τους, για τσακωμένους φίλους, ιστορίες τραγικές μα γνώριμες. Κάπου έχουμε ξανακούσει παρόμοια πράγματα.
Οι εικόνες από το Καπιτώλιο, τα ρεπορτάζ από την φύση και τη δράση των Proud Boys, των 3 Percenters, των πιστών του QAnon, και οι ιστορίες όλων αυτών των ανθρώπων που αποτελούν, πια, απίστευτα μεγάλο μέρος της εκλογική βάση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, μου θύμισαν έντονα πράγματα όπως η Σαϊεντολογία, οι Αντβεντιστές ή οι Μάρτυρες του Ιεχωβά. Την θρησκευτική/τρομοκρατική οργάνωση Αούμ Σινρικίο στην Ιαπωνία. Το κοινόβιο δολοφόνων του Τσαρλς Μάνσον. Τον ISIS.
Το μονοπάτι που οδήγησε τους πιστούς του Τραμπ στη Σάρλοτβιλ το 2017, στην κατάληψη του Καπιτωλίου του Μίσιγκαν την άνοιξη, στην απόπειρα απαγωγής της Κυβερνήτριας της Πολιτείας που αποσοβήθηκε και, τελικά, στο Καπιτώλιο, δεν είναι πρωτότυπο. Οποιοσδήποτε έχει καθίσει μπροστά σε υπολογιστή γνωρίζει πώς λειτουργεί το πράγμα αυτό. Βλέπεις ένα βίντεο που έχεις επιλέξει και, αμέσως μόλις τελειώσει, ο αλγόριθμος του YouTube σου προτείνει ένα άλλο, που δεν έχεις διαλέξει αλλά πιστεύει ότι θα σου αρέσει. Και μετά κι άλλο. Κι άλλο. Ο αλγόριθμος βλέπει ποια βίντεο παρακολουθείς ολόκληρα, βλέπει ποια βίντεο αρέσουν σε άλλους που παρακολουθούν τα ίδια, και σου προτείνει κι άλλα από εκείνα που βλέπουν αυτοί. Και δεν είναι μόνο το YouTube. Το 64% όσων εγγράφονται σε εξτρεμιστικά γκρουπ στο Facebook, γράφονται επειδή τους τα προτείνει ο αλγόριθμος του Facebook, όχι επειδή τα βρίσκουν μόνοι τους.
Ο τρόπος που οι αλγόριθμοι των social media οδήγησαν τόσο πολλούς ανθρώπους σε έναν παράλληλο κόσμο και ο λόγος κι οι μέθοδοι του “ηγέτη” και των παρατρεχάμενών του, είναι φαινόμενα παρόμοια της ριζοσπαστικοποίησης άλλων ομάδων. Οι πιστοί του Τραμπ έφτασαν στο σημείο να ασκούν βία επειδή πίστεψαν σε ψέματα από τον ίδιο δρόμο που ακολουθούν οι τζιχαντιστές του ISIS και της Αλ Κάιντα. Το μονοπάτι που οδηγεί μια γυναίκα να παρατήσει την οικογένεια της για να μπουκάρει στο Καπιτώλιο για να σώσει τον κόσμο από μια παγκόσμια συνομωσία παιδεραστών σατανιστών, είναι το ίδιο που οδηγεί ένα Βρετανό ή Βέλγο νέο να πάρει το αεροπλάνο για να πάει να καταταγεί στον ISIS.
Η “απώλεια του ελέγχου”. Η “ιδέα ενός ένδοξου παρελθόντος που χάνεται”. Η ανάγκη ο κάθε άνθρωπος προσωπικά να κάνει κάτι “για να σωθούμε”. Η πίστη ότι κάποιος άλλος, μια σκοτεινή ομάδα “διαφορετικών” ευθύνεται για τον εξευτελισμό μας. Σύμφωνα με μια αναλύτρια της CIA που περιέγραψε τη μέθοδο στη Washington Post, αυτά είναι τα κουμπιά που πατάνε όλες οι οργανώσεις που ριζοσπαστικοποιούν ανθρώπους. Είναι οι ίδιοι μηχανισμοί που λειτουργούσαν πάντα, απλά σήμερα μπορούν να γίνουν σε μεγαλύτερη κλίμακα και πολύ ταχύτερα. Χάρη στα social media οι άνθρωποι αυτοί βρίσκουν κάτι πολύ σημαντικότερο από απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν ήξεραν ότι είχαν: μια κοινότητα. Για να φτάσει να έχει εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, η Σαϊεντολογία έπρεπε να φτιάξει ένα παγκόσιο δίκτυο, με χρηματορροές, στρατηγική, κτιριακή υποδομή, έδρες, γραφεία. Με τα social media δεν χρειάζεται τίποτε από αυτά. Οι άνθρωποι βρίσκονται μεταξύ τους και ανατροφοδοτούν την παλαβομάρα τους στιγμιαία, 24 ώρες το 24ωρο. Αλληλοεπιβεβαιώνονται, βουλιάζουν ολοένα και πιο βαθιά, μαζί και με την αμέριστη βοήθεια και υποστήριξη του αλγόριθμού. Και δεν θέλουν να φύγουν.
Τη δεκαετία του ’90, αναγνωρίζοντας την αναπόφευκτη πίεση της δημογραφικής πραγματικότητας, το Ρεπουμπλικανικό κόμμα πήρε τη συνειδητή επιλογή της μαχητικής αμφισβήτησης κάθε θεσμικής δημοκρατικής νόρμας. Η στροφή προς το λαϊκισμό ήταν σταδιακή, σταδιακά διαβρωτική και, καθώς ξεκινούσε η εποχή των social media, επιταχυνόμενη. Από τη Σάρα Πέιλιν και το Tea Party φτάσαμε σήμερα στους QAnon και τους νεοναζί, και στους Ρεπουμπλικανούς πολιτικούς να εισηγούνται την ακύρωση της λαϊκής ψήφου επειδή, αν δεν το κάνουν, ο ριζοσπαστικοποιημένος, πιστός στον αρχηγό και στο ψέμα λαός θα τους εκπαραθυρώσει στις επόμενες εκλογές, αφού πρώτα πλημμυρίσει τα γραφεία τους με απειλές κατά της ζωής τους και των μελών της οικογένειάς τους.
Σήμερα σχεδόν 70% των Ρεπουμπλικανών ψηφοφόρων πιστεύουν ότι οι εκλογές είναι “κλεμμένες”. Το “κίνημα” που χτίστηκε τα τελευταία χρόνια ελέγχει απόλυτα μεγάλο μέρος αυτού του κόμματος. Η ανοχή της “παραδοσιακής” ηγεσίας του κόμματος σε αυτή την καταβύθιση στον αντιδημοκρατικό βόρβορο με αντάλλαγμα λίγα χρόνια εξουσίας παραπάνω οδήγησε αναπόφευκτα στο σημερινό χάος. Τι θα γίνει παρακάτω; Θα συνασπιστεί ένα μέρος των Ρεπουμπλικανών της Γερουσίας για να καταδικάσουν τον Τραμπ στην επερχόμενη δίκη, εξοστρακίζοντάς τον για πάντα από το πολιτικό σύστημα; Αν το κάνουν, πού θα πάνε τα δεκάδες εκατομμύρια των πιστών του; Θα επιτρέψουν οι Ρεπουμπλικανοί να φτιαχτεί ένα τρίτο, λαϊκιστικό-φασιστικό κόμμα στα δεξιά τους, εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι Δημοκρατικοί θα κυβερνούν για πάντα; Ή θα συνασπιστούν για να μη γίνει καν δίκη στη Γερουσία, επικαλούμενοι αντισυνταγματικότητα, συντασσόμενοι ξανά με τους ψεκασμένους, τους QAnon και τους νεοναζί;
Αυτή τη στιγμή η αμερικανική κοινωνία έχει μέσα της ένα μεγάλο πρόβλημα. Έναν κόσμο που ζει σε μια παράλληλη πραγματικότητα, που απορρίπτει ακόμα και τα βασικά συστατικά στοιχεία του έθνους (αξίες, θεσμούς), μεταξύ πολλών άλλων (της επιστημονικής αλήθειας, ας πούμε). Σε όλες τις χώρες του κόσμου υπάρχουν τέτοιοι, βεβαίως. Η διαφορά είναι ότι στις ΗΠΑ, με τη συστηματική, πολυετή δουλειά του Ρεπουμπλικανικού κόμματος και συγκεκριμένων ΜΜΕ, αυτός ο κόσμος έχει συγκεντρωθεί πολιτικά σε ένα άκρο του πολιτικού φάσματος. Όσο κι αν οι όλοι έχουν (κι έχουμε) την ανάγκη να γυρίσουν σελίδα σε μια εποχή ορθολογισμού και κανονικότητας, αυτός ο κόσμος δεν θα εξαφανιστεί, δεν θα πάψει να υπάρχει και δεν θα πάψει να ασκεί την παλαβή, τοξική του επιρροή στον κόσμο και στα πράγματα.