Από την ερχόμενη Παρασκευή 14 Μαΐου μπορούμε να αφήσουμε την οθόνη του υπολογιστή και να βρεθούμε σε ένα μουσείο. Μία εβδομάδα μετά, 21 του μηνός, μπορούμε να αγνοήσουμε την προσφιλή μας πλατφόρμα και να επιλέξουμε έναν θερινό κινηματογράφο για να παρακολουθήσουμε μια ταινία. Από τις 28 Μαΐου, δε, προσθέτουμε στην ατζέντα μας «τα ζωντανά θεάματα μόνον με καθήμενους».
Και λοιπόν; Ή, μήπως, επιτέλους; Μούδιασμα ή ανακούφιση; Αμηχανία. Δεν θα γραφτεί πανηγυρικός γι’ αυτό το άνοιγμα. Απέχει από την εστίαση, από τα εμπορικά μαγαζιά, από τα κομμωτήρια, από τα νυχάδικα. Δεν προβλέπονται ρεπορτάζ με συνωστισμό για ραντεβού, κυρία/κύριος στην υποδοχή να ξεφυλλίζει με νευρικότητα κάποιο ημερολόγιο και να απαντά στο τηλέφωνο «δυστυχώς η μόνη ελεύθερη ώρα είναι…». Οι ουρές θα σχηματιστούν όταν τουρίστες θα σπεύσουν έξω από το Μουσείο της Ακρόπολης ή το Εθνικό Αρχαιολογικό. Μπορεί όμως και όχι. Να διαπιστώσουμε αιφνιδίως ότι μας έλειψε μέχρι δακρύων ό,τι εδώ και μήνες δεν μπορούμε να απολαύσουμε από κοντά. Φτάνουν, λοιπόν, οι ψηφιακές περιηγήσεις σε εκθέσεις, οι οnline ταινίες, θεατρικές παραστάσεις, όπερες, ο ψηφιακός κωδικός. Δηλαδή, τώρα, θα κόβουν εισιτήριο; Και θα το ψεκάζουμε πριν ή μετά θα βάζουμε αντισηπτικό στα χέρια;
«Για όλες τις δραστηριότητες θα ισχύουν αυστηρά μέτρα προστασίας, όπως η υποχρεωτική χρήση μάσκας, η θερμομέτρηση των επισκεπτών κατά την είσοδό τους, ο περιορισμένος αριθμός ατόμων που θα μπορεί να βρίσκεται στους συγκεκριμένους χώρους, αλλά και η τήρηση αποστάσεων ασφαλείας», απαιτεί το υγειονομικό πρωτόκολλο.
«Βήματα-ανάσες» τα χαρακτήρισε ο κ. Χαρδαλιάς. Περισσότερο νοερά παρά πραγματικά. Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ελπίζει να λειτουργήσει και σε φυσικούς χώρους τέλη Ιουνίου, το Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου θα ανακοινώσει, κι αυτό, μεθαύριο το πρόγραμμά του… Να υποθέσουμε ότι σιγά σιγά θα ξανασυναντηθούμε, ζωντανά, και όχι ψηφιακά; Εμβολιασμένοι; Μεγάλο κεφάλαιο η απροθυμία μέρους του πληθυσμού και δεν είναι στόχος αυτού του σχολίου να την αναλύσει.
Το μουσείο σύγχρονης τέχνης Καστέλο ντι Ρίβολι (στην ομώνυμη ιταλική πόλη) αναδιοργάνωσε τον τρίτο όροφο του κτιρίου ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει νοσηλευτικό εξοπλισμό, εκπαίδευσε το προσωπικό στην υποδοχή επισκεπτών που ενδεχομένως αισθάνονται έντονο άγχος και πρόσθεσε στην ιστοσελίδα του ένα σύνδεσμο με την προτροπή: «Προγραμματίστε τον εμβολιασμό σας» («Κ», 7/5). Οσοι έχουν επισκεφθεί μέχρι στιγμής το Καστέλο ντι Ρίβολι για να εμβολιαστούν (περίπου εκατό άτομα καθημερινά, από τις 29 Απριλίου), αναφέρουν ότι το περιβάλλον του μουσείου λειτούργησε ανακουφιστικά.
«Ξεφυλλίζοντας» κανείς εφημερίδες ή σάιτ συναντά παρόμοιες δραστηριότητες, «παρενέργειες» της πανδημίας.
Υβριδικές δεν είναι μόνο οι συνέργειες ώστε να κρατηθούν ζωντανοί οι χώροι και οι άνθρωποι του πολιτισμού (οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι το ελληνικό ΥΠΠΟ έκανε και κάνει γενναιόδωρη προσπάθεια οικονομικής στήριξης), «υβριδικοί» είμαστε, πλέον, κι εμείς οι θεατές. Μια διασταύρωση ανομοιογενών και ετερόκλητων διαθέσεων, σκέψεων και επιθυμιών.
Ακούω γύρω μου, διαρκώς, ανθρώπους να αναρωτιούνται αν θέλουν να μπουν στη διαδικασία ενός ζωντανού θεάματος. Δεν έχουν απάντηση· διστάζουν. Διάθεση σε χαμηλή πτήση, τα πράγματα και οι έξοδοι που έδιναν χαρά και προσμονή πριν από την πανδημία επανεξετάζονται με άλλους όρους. Αμφιθυμία. Πέρυσι, υπήρχε μεγαλύτερη προσμονή για το θερινό «άνοιγμα» του πολιτισμού. Φέτος, το συναίσθημα είναι υποβαθμισμένο, ο φόβος και η καχυποψία για τον άγνωστο (πιθανόν και μη εμβολιασμένο) διπλανό κερδίζουν έδαφος.
Ο κορεσμός από τις ψηφιακές περιηγήσεις φέρνει και μια αυξημένη ανάγκη για θεάματα με διαφορετικό περιεχόμενο. Ποιο θα είναι αυτό; Ο κλήρος πέφτει βαρύς στους δημιουργούς. Γεγονός είναι ότι για να ρισκάρει ο θεατής –και ο «εκπαιδευμένος» ακόμα– την έξοδο, θα πρέπει να έχει ισχυρό κίνητρο. Και εδώ μπορεί να υπάρξει ανατροπή: να μην είναι καλλιτεχνικό το κίνητρο, αλλά η αυστηρή τήρηση του υγειονομικού πρωτοκόλλου. Η ασφάλεια δηλαδή να κερδίσει, στη ζυγαριά, το θέαμα. Οξύμωρο ακούγεται: η ζωντανή τέχνη αποστρέφεται τις «αποστάσεις ασφαλείας».
Οι προ κορωνοϊού πολιτιστικές ρουτίνες δεν θα επιστρέψουν ανέπαφες. Θα είναι υπονομευμένες από την απομόνωση και την κόπωση.