Οι παλαιότεροι θα θυμούνται βέβαια τη συζήτηση για τη χρησιμότητα της διδασκαλίας των Aρχαίων Eλληνικών στη Μέση Εκπαίδευση. Γιατί τα Ελληνόπουλα να χάνουν χρόνο για να αποστηθίζουν αορίστους ή να αναλύουν απαρέμφατα; Ηταν στη δεκαετία του ’80 που η προοδευτική μερίδα της εκπαίδευσης απαιτούσε εξοικονόμηση χρόνου. Το δε επιχείρημα του χρόνου συμβάδιζε με το επιχείρημα της χρησιμότητας. Ετσι καταργήθηκαν, ως φωνητικά άχρηστα, τα πνεύματα και η «πανέμορφη περισπωμένη», όπως την αποκαλούσε ο Εγγονόπουλος. Και για κάποια χρόνια τα Aρχαία διδάσκονταν στο Γυμνάσιο σε μετάφραση. Εμεναν μόνο οι τρεις τάξεις του Λυκείου για την εξοικείωση με το πρωτότυπο και τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα για όσους ήθελαν να γίνουν φιλόλογοι. Ηταν η επανάληψη του πειράματος που είχε επιχειρήσει ο Παπανούτσος πριν από τη δικτατορία. Αφού ούτως ή άλλως το ζητούμενο είναι η μετάδοση του «πνεύματος» και όχι του «γράμματος», μια χαρά τα παιδιά μπορούσαν να διαβάσουν την «Οδύσσεια» από τη μετάφραση του Σιδέρη τα χρόνια εκείνα. Τη θέση υπερασπίζονταν με σθένος και κλασικοί φιλόλογοι, όπως ο Δ. Ν. Μαρωνίτης. Ή ο γλωσσολόγος Εμμανουήλ Κριαράς, που θεωρούσε πως η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών δημιουργεί σύγχυση στη λειτουργία των Νέων Ελληνικών. Διαβάζω τώρα πως, τηρουμένων των αναλογιών, το Πανεπιστήμιο του Princeton, για τους ίδιους λόγους, θεωρεί πως η εκμάθηση των αρχαίων και των λατινικών δεν κρίνεται απαραίτητη για το δίπλωμα των κλασικών σπουδών. Υπήρξαμε και σε αυτό πρωτοπόροι.
Ας δεχθώ ότι το επιχείρημα της χρησιμότητας και της αποτελεσματικότητας είναι αυτό που οδήγησε το Πανεπιστήμιο του Princeton να απαλλάξει τους φοιτητές των κλασικών σπουδών από την υποχρέωση να μάθουν ελληνικά και λατινικά. Οπως έγραψε ο φίλος Στάθης Καλύβας, ένας προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών δεν είναι υποχρεωτικό να ξέρει calculus. Η αντιστοιχία φοβάμαι ότι δεν στέκει. Οι κλασικές γλώσσες δεν είναι κατσαβίδια. Χωρίς τα αρχαία και τα λατινικά και τα αεροπλάνα μας θα πετούσαν και οι φαρμακευτικές εταιρείες θα ανακάλυπταν το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Το ίδιο ισχύει και για τον Ρενουάρ, τον Μπερνίνι ή τον Πραξιτέλη. Τα αντικαταθλιπτικά είναι πολύ πιο χρήσιμα στην καθημερινότητά μας από την «Πολιτεία» του Πλάτωνα.
Τότε προς τι η όλη φασαρία; Μήπως είναι ένα συντηρητικό αντανακλαστικό του δυτικού πολιτισμού, που δεν θέλει να απαρνηθεί την ταυτότητά του; Θα έλεγα πως ναι, και αυτή είναι η πολιτική αξία της αντίδρασης. Δεν ξέρω τι είναι χειρότερο. Η ιδεολογική τοποθέτηση της πολιτικής ορθότητας που θεωρεί τους αρχαίους Ελληνες ρατσιστές, σεξιστές και αλαζόνες; Ή η χρησιμοθηρική, που ζητάει από την παιδεία μας τον λόγο ανάμεσα στον ήσσονα κόπο και στα μείζονα αποτελέσματα.