Είναι περίεργη η σχέση των νεοελλήνων με τα βιβλία. Δεν αγοράζουμε, αλλά κατά περίεργο τρόπο (αφού και οι βιβλιοθήκες σπανίζουν) λέμε ότι τα διαβάζουμε. Σύμφωνα με την κατανομή των οικογενειακών προϋπολογισμών, οι ελληνόφωνοι ξοδεύουν το χαμηλότερο ποσοστό του εισοδήματός τους για αγορά βιβλίων, εφημερίδων και χαρτικής ύλης: 0,6% στην Ελλάδα, 0,5% στην Κύπρο (Eurostat 2016).
Αντιθέτως, στον σχετικό πίνακα των «βιβλιοφάγων» (bookworms) η Ελλάδα είναι τέταρτη, με 11,9% των ερωτηθέντων να απαντούν ότι η ανάγνωση βιβλίων είναι μία από τις βασικές τους δραστηριότητες.
Αυτή η αντιφατική σχέση μεταξύ των βιβλίων που (αντικειμενικώς) δεν αγοράζουμε, αλλά δηλώνουμε ότι διαβάζουμε, ίσως να εξηγεί τον θόρυβο για την καταστροφή του αποθέματος βιβλίων των εκδόσεων Γαβριηλίδη. Η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ Σία Αναγνωστοπούλου ήταν ιδιαιτέρως καυστική: «Η πολτοποίηση από τις πιστώτριες τράπεζες των βιβλίων που βρέθηκαν στην αποθήκη των εκδόσεων Γαβριηλίδη προκαλεί σοκ στους ανθρώπους του βιβλίου και του πολιτισμού. Μετά τον θάνατο του Σάμη Γαβριηλίδη, ο οποίος άφησε πίσω δυσβάσταχτα χρέη (…), τα βιβλία, που αποτελούν την ιστορία και τη διαδρομή ενός ιστορικού εκδοτικού οίκου, δεν κρίνονται αξιοποιήσιμα. Δεν γίνεται η επιλογή να πλειστηριαστούν και αυτά, ή ακόμη –γιατί όχι;– να χαριστούν σε βιβλιοθήκες, δημόσιες ή σχολικές, σε φυλακές, νοσοκομεία, προνοιακά ιδρύματα» (7.6.2021).
Στα κοινωνικά δίκτυα έγινε –ως είθισται– χαμός. Το #Γαβριηλίδης ανέβηκε την περασμένη Δευτέρα στο top 10 των συζητήσεων του Τwitter, αλλά την επομένη ξεχάστηκε· τα θαύματα στα social media δεν κρατούν ούτε τρεις ημέρες. Διαβάσαμε θρήνους για τις τράπεζες που πολτοποιούν το πνεύμα, για τον καπιταλισμό που έχει «πάνω απ’ όλα το κέρδος, η διασφάλισή του. Η ανθρώπινη ανάγκη καλύπτεται μόνο όταν μπορεί να αποφέρει ικανό κέρδος» (Ηρακλής Κακαβάνης, atexnos.gr, 7.6.2021).
Τα παραπάνω είναι μόνο το ένα τρίτο της αλήθειας. Τα βιβλία προφανώς δεν πλειστηριάστηκαν, διότι στον καπιταλισμό το πρώτο κινούν είναι ο καταναλωτής. Σε μια χώρα που έχει τη μικρότερη δαπάνη για αγορά (ακόμη και καινούργιων) βιβλίων, ουδείς θα ενδιαφερόταν για την αγορά των παλιών. Εξάλλου, αν υπήρχε ενδιαφέρον, ο Σάμης Γαβριηλίδης δεν θα είχε «δυσβάσταχτα χρέη».
Δεύτερον, η φορολογική νομοθεσία προβλέπει καταστροφή αποθεμάτων, αλλά όχι δωρεά τους. Οχι πως οι λογιστές σκέφτηκαν πόσο καλή δημοσιότητα θα είχαν οι τράπεζες αν δώριζαν τα βιβλία, αλλά η ελληνική γραφειοκρατία έχει πολλούς τρόπους για να τιμωρεί όποιον θέλει να κάνει κάτι καλό, έξω από τα νομοθετημένα. Ενοχος, λοιπόν, ο καπιταλισμός (των κρατικών τραπεζών) που δεν κάνει ό,τι καλύτερο, ένοχο όμως και το κράτος, που εν τη ραθυμία του φροντίζει για το χειρότερο.