Η πανδημία έχει αποκαλύψει πολλές αδυναμίες και ανεπάρκειες κρατικών μηχανισμών, υπερεθνικών οργανισμών, εκπαιδευτικών συστημάτων και, βέβαια, αδυναμίες στην ικανότητα ολόκληρων λαών να ανταποκρίνονται σε κρίσεις. Αλλά μία από τις σημαντικότερες αδυναμίες, που έχει γίνει πεντακάθαρη, είναι το θέμα της επικοινωνίας. Το πώς μιλάμε μεταξύ μας και το πώς μιλάνε οι ειδικοί στους μη ειδικούς γι’ αυτό που μας συμβαίνει. Σε αυτό τον τομέα ζούμε ένα διαρκές, παγκόσμιο Βατερλώ.
Το βλέπετε. Το διαβάζετε. Κάθε μέρα λάθη· στις ειδήσεις, στις ανακοινώσεις των ειδικών, στον δημόσιο διάλογο. Στο ποια στοιχεία επικοινωνούμε και πώς. Στο πώς εξηγούμε γιατί οι πολίτες πρέπει να κάνουν το ένα πράγμα και όχι το άλλο. Στο πώς περιγράφουμε τον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, στο πώς αναλύουμε τις πιθανότητες και τα στατιστικά, στο πώς παρουσιάζουμε τα δεδομένα και πώς ερμηνεύουμε τι σημαίνουν.
Κάθε ημέρα, δελτία ειδήσεων, εφημερίδες και websites αναμεταδίδουν στοιχεία και στατιστικά χωρίς καμία εξήγηση ή ανάλυση. Το ΕΚΠΑ έκανε την τάδε έρευνα και ανακοίνωσε αυτά τα αποτελέσματα, σου λέει, και ακολουθούν νούμερα και φράσεις που δεν λένε καμία ιστορία, δημιουργούν περισσότερα ερωτήματα και δεν αφήνουν κανένα απλό, κατανοητό και αξιοποιήσιμο μήνυμα. «Η τάδε εταιρεία ανακοινώνει ότι το εμβόλιό της είναι 85% αποτελεσματικό», λέει, με ένα απλό copy/paste του δελτίου Τύπου, χωρίς καμία εξήγηση της ανακοίνωσης σε πραγματικούς όρους, για να καταλάβει ο αναγνώστης τι σημαίνει αυτός ο αριθμός.
Στην ίδια την ανακοίνωση του ΕΟΔΥ κάθε ημέρα αναφέρονται σκόρπια νούμερα, τα μισά εκ των οποίων είναι άχρηστα. Δεν προσφέρουν καμία πληροφορία στους πολίτες, κανένα χρήσιμο μήνυμα όταν αναφέρονται έτσι, χωρίς πλαίσιο αναφοράς ή εξήγηση.
«Ενα κρούσμα εντοπίστηκε στις πύλες εισόδου της χώρας», αναφέρει. Και; Τι σημαίνει αυτό; «Η διάμεση ηλικία των κρουσμάτων είναι τα 43 χρόνια». Ε, και η διάμεση ηλικία του πληθυσμού είναι τα 44. Και λοιπόν; Είναι πολύ το «43»; Είναι λίγο; Αυξάνεται; Μειώνεται; Κανένας δεν κάθεται να τα εξηγήσει αυτά τα πράγματα.
Αυτό δεν είναι ασήμαντο πράγμα. Οι στεγνές ενημερώσεις του ΕΟΔΥ και η τυφλή αναπαραγωγή δελτίων Τύπου από τα ΜΜΕ είναι μόνο παραδείγματα –και όχι τα πιο κραυγαλέα– ενός ευρύτερου φαινομένου, που έχει να κάνει και με το πώς οι «ειδικοί» μεταφέρουν έννοιες και στοιχεία σχετικά με την ειδικότητά τους στο ευρύ κοινό. Αυτό είναι ένα πρόβλημα διαχρονικό, δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση της πανδημίας, ούτε αφορά μόνο τους επιδημιολόγους και τους γιατρούς.
Οι καθηγητές κάθε είδους και ειδικότητας έχουν μάθει να μιλάνε για τα πράγματα που ξέρουν πολύ καλά με συγκεκριμένη γλώσσα: αυτή που μιλάνε οι άλλοι καθηγητές. Καλά κάνουν οι άνθρωποι, έτσι λειτουργεί η επιστήμη και έτσι πάει παρακάτω η καριέρα τους. Και δεν έχουν μόνον αυτοί το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, άλλωστε, το ίδιο βλέπουμε και στις επιχειρήσεις, όπου μιλάς με τον επιχειρηματία και δεν μπορεί να σου πει με δυο λόγια τι είναι η επιχείρησή του, τι κάνει, γιατί υπάρχει. Ο πολιτισμός μας υποτίθεται ότι είναι χτισμένος από ιστορίες και παρ’ όλα αυτά δεν έχουμε μάθει να τις λέμε μεταξύ μας.
Κανονικά αυτό το πρόβλημα έχει συνέπειες που δεν είναι του παρόντος, όμως στη σημερινή συγκυρία είναι θέμα ζωής και θανάτου. Γιατί δεν είναι μόνο το ότι δεν μαθαίνουμε τα σωστά νούμερα για την πανδημία και το τι σημαίνουν. Είναι ότι έτσι, όλη η συζήτηση για μια παγκόσμια κρίση που έχει ήδη προκαλέσει τον θάνατο τουλάχιστον τεσσάρων εκατομμυρίων ανθρώπων και έχει τινάξει στον αέρα την παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να γίνεται με λάθος τρόπο.
Εξακολουθούμε να ακούμε άσχετες πληροφορίες, θολά, αντιφατικά μηνύματα, και να μην ασχολούμαστε με τις βασικές, κρίσιμες πτυχές αυτού που μας συμβαίνει.
Ακόμη και σήμερα δεν έχει γίνει κοινή γνώση το πώς μεταδίδεται αυτός ο ιός (σχεδόν αποκλειστικά από τον αέρα) ή το πού (σχεδόν αποκλειστικά σε κλειστούς, ανεπαρκώς αερισμένους χώρους). Ακόμη και σήμερα, δεν έχει εξηγηθεί καλά το πώς και πόσο καλά λειτουργούν τα εμβόλια και το πώς πρέπει να προσεγγίζουμε σε ατομικό επίπεδο τις πιθανότητες σοβαρών παρενεργειών.
Την ώρα που στην Ελλάδα σήμερα θα έπρεπε να συζητάμε μέρα-νύχτα για τον εξαερισμό των κτιρίων, ασχολούμαστε με το αν θα βάλουμε «50% ή 85%» πληρότητα στα εστιατόρια (νούμερα τα οποία κανείς δεν εξηγεί από πού βγήκαν, παρεμπιπτόντως). Υπάρχουν και εξαιρέσεις (κάποιοι δημοσιογράφοι, μερικοί ειδικοί), ωστόσο, κατά κανόνα και εδώ, αλλά και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, ο δημόσιος διάλογος είναι ανεπαρκής.
Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό. Αν δεν μπορούμε ενάμιση χρόνο μετά να καταλάβουμε πώς μεταδίδεται η COVID ή να εξηγήσουμε πώς λειτουργούν τα εμβόλια, πώς θα σταματήσουμε την κλιματική καταστροφή;
Η ανθρωπότητα πλέον αντιμετωπίζει προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την ίδια της την επιβίωση, και αποδεικνύεται όχι μόνον ανίκανη να τα λύσει, αλλά ακόμη και για να μιλήσει γι’ αυτά.