Εδώ και καιρό, με όσα ζούμε τέτοια εποχή, το όνομα αυτού του μήνα μοιάζει παράταιρο. Πάνε οι καιροί που οι παλιοί έλεγαν «Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να ’σουν δυο φορές τον χρόνο», αναφερόμενοι στα καλά του θέρους, των άφθονων φρούτων, της ραστώνης, των διακοπών, της μεγάλης γιορτής της Παναγίας. Το όνομα αντανακλά τη μεγαλοπρέπεια και τον σεβασμό που προκαλούσε ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο οποίος επέλεξε το όνομα για τον εαυτό του και για τον μήνα. Τώρα, όμως, κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες περιμένουμε τη συγκομιδή από τις θύελλες που σπείραμε, από τις παραλείψεις, απροσεξίες και αβλεψίες μας. Ο πλανήτης ψήνεται μέσα στην κλιματική κρίση, επηρεάζοντας κάθε χώρα και κάθε λαό με τις ολέθριες συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας στη Γη. Πέρυσι, οι Τούρκοι γείτονες ανέβασαν κατακόρυφα το πολιτικό και στρατιωτικό θερμόμετρο, και ουδείς γνωρίζει πότε θα επιχειρήσουν τα ίδια πάλι. Επιπλέον, η διαχρονική πολιτική συμπεριφορά μας εντός συνόρων προκαλεί ένταση και θερμά επεισόδια με κάθε αφορμή. Εν ολίγοις, τους μήνες του «καλοκαιριού» η ανθρωπότητα καταγράφει θυσίες ανθρώπων σε ζημιές που προκάλεσε η ίδια. Το ίδιο συμβαίνει στη χώρα μας.
Στην αρχαία Αθήνα, οι δύο αυτοί μήνες –περίπου ο Ιούλιος και ο Αύγουστος σήμερα– ήταν οι πρώτοι του χρόνου. Ο πρώτος ακολουθούσε τη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο και, στην Αττική της κλασικής εποχής, ονομαζόταν Εκατομβαιών. Παλιότερα, λεγόταν Κρονιών, επειδή, όπως γράφει ο Ρομπέρ Φλασελιέρ («Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων»), «στις 12 του μηνός αυτού, μέσα στη χαρά του θερισμού που κόντευε να τελειώσει, γιόρταζαν τον Κρόνο, πατέρα του Δία, και τη γυναίκα του Ρέα (Κυβέλη), τη μητέρα των θεών». Τα Κρόνια έδιναν την ευκαιρία και στους δούλους να συμμετέχουν σε συμπόσιο στον κόλπο της οικογένειας των αφεντικών τους. Αυτό τον μήνα διεξαγόταν και η μεγάλη γιορτή της Αθηνάς, τα Παναθήναια. Το όνομα Εκατομβαιών φέρεται να βγαίνει από τον μεγάλο αριθμό ζώων που θυσιάζονταν στον Απόλλωνα. Ο μήνας, δηλαδή, που σήμερα φέρει το όνομα του μεγάλου αναμορφωτή του ρωμαϊκού ημερολογίου, του Ιουλίου Καίσαρα, στην Αττική παρέπεμπε στον Κρόνο, που έτρωγε τα παιδιά του, και σε εκατόμβες. Και τα δύο ονόματα θα ταίριαζαν στην εποχή μας.
Ο επόμενος μήνας πήρε το νέο όνομα του κληρονόμου του Ιουλίου –Αυγούστου– για να μνημονεύει τις νίκες του έως τότε Οκταβιανού επί των εχθρών του. (Και μόνο η κατάκτηση της Αιγύπτου, και το τέλος της Κλεοπάτρας και της δυναστείας των Πτολεμαίων, όφειλε να κάνει τους Ελληνες να αναζητήσουν άλλο όνομα γι’ αυτό τον μήνα!) Στην Αττική, ο μήνας ονομαζόταν Μεταγειτνιών και δεν «φιλοξενούσε» κάποια σημαντική γιορτή όπως αυτές του προηγούμενου και του επόμενου (του Βοηδρομιώνα, στον οποίο γιορτάζονταν τα Μυστήρια της Ελευσίνας).
Το όνομα προερχόταν πάλι από τη λατρεία του Απόλλωνα, όμως δεν είναι γνωστή η σημασία του – εάν αφορούσε την αλλαγή γειτόνων ή κάτι που αφορούσε τις γειτονιές της Αττικής. Στη δική μας εποχή, πάντως, η λέξη «γείτων» παραπέμπει ευθέως στον ανατολικό μας γείτονα, ο οποίος μας κρατεί σε εγρήγορση και μέσα στην περίοδο του «τουριστικού μορατόριουμ», και στην πιο στενή έννοια του γείτονα –του διπλανού μας–, αυτού με τον οποίο σήμερα διαφωνούμε για το ποιος φταίει για τις φωτιές, για τα εμβόλια, για όποιο θέμα απασχολεί την κοινή γνώμη.
Προφανώς, δεν θα πρότεινε κανείς στα σοβαρά να μετονομάσουμε κανέναν μήνα – αρκετά τράβηξε η κοινωνία μας από τη μετάβαση από το Ιουλιανό Ημερολόγιο στο Γρηγοριανό το 1923. Ούτε υπάρχει λόγος να επιχειρεί κανείς να δώσει νέα ζωή σε ονομασίες που και στην εποχή τους ήταν δυσνόητη η σημασία τους. Ομως, επειδή οι ονομασίες μηνών είναι ανθρώπινες κατασκευές τις οποίες «εφαρμόζουμε» πάνω στην ατίθαση πραγματικότητα, καλό είναι να μη θεωρούμε τίποτε αιωνίως δεδομένο.
Αν κάτι μας έκανε να σκεφτόμασταν πού και πού τον Κρόνο που έτρωγε τα παιδιά του, τις εκατόμβες που προκαλούνται από τις συνήθειες και την αδιαφορία μας, τις σχέσεις μεταξύ μας και με γειτονικούς λαούς, ίσως να σκεφτόμαστε πιο συχνά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Εως τότε, ας σκεφτόμαστε ότι και ο Αύγουστος Καίσαρας αιμοβόρος στρατηλάτης ήταν, ο οποίος επέβαλε την εικόνα του ως σοφού, γαλήνιου, ηγέτη-προστάτη του κόσμου. Χρήσιμο θα είναι να έχουμε και αυτό στον νου: να παρακολουθούμε προσεκτικά τη δική μας συμπεριφορά και αυτή των άλλων.