«…Εσύ συνέχισε να προσπαθείς να παίξεις εις μάτην, όπως κι εγώ δεν θα πάψω να γράφω εις μάτην. “Εις μάτην”, που σημαίνει φαινομενικά εις μάτην. Γιατί, όπως γνωρίζεις κι ο ίδιος, υπάρχει κάπου μια περιοχή όπου τα ίχνη του παιχνιδιού μας θα μείνουν χαραγμένα, δεν θα διαβάζονται μεν, αλλά θα έχουν με κάποιον περίεργο τρόπο μια επίδραση, αν όχι τώρα, τότε ύστερα από χρόνια, τότε ύστερα από χιλιάδες χρόνια. Τότε ίσως δεν θα ξέρει κανείς αν έγραφα εγώ κι εσύ έπαιζες ή το αντίστροφο. Oμως στην πνευματική σύσταση της ατμόσφαιρας, που είναι πιο δυνατή από τη σύστασή της σε ηλεκτρισμό, θα αιωρείται ένας μακρινός απόηχος του βιολιού σου, πλάι στον εξίσου μακρινό απόηχο μιας σκέψης που κάποτε μου δόθηκε η ευκαιρία να καταγράψω. Και σίγουρα η αποτυχημένη νοσταλγία όλης της γενιάς μας θα μείνει αθάνατη, έτσι όπως έμεινε ανικανοποίητη».
Το απόσπασμα/επίλογος από το βιβλίο του Γιόζεφ Ροτ «Ο Τσίπερ και ο πατέρας του» (εκδ. Ροές, 2020) χρονολογείται περίπου έναν αιώνα (1927). Θα το αποσπάσουμε από το θεματικό, κοινωνικο-πολιτικό και ψυχικό περιβάλλον του γιατί περιέχει αυτό που μας συνέχει ανεξάρτητα από τις εποχές και τις συνθήκες: την «πνευματική σύσταση της ατμόσφαιρας». Ακόμη και απογυμνωμένη η σκέψη του Ροτ από τη συνθήκη μέσα στην οποία γεννήθηκε, παραμένει ισχυρή και κομβική. Με διορατικότητα και οικονομία ανατρέπει τον ρομαντισμό της «ματαιότητας», προτείνοντας ένα εργαλείο για την ανάγνωση της αγωνίας αλλά και της ενέργειας που εκλύεται από κάθε περίοδο μεγάλων ανατροπών και ανακατατάξεων. Τίποτα δεν χάνεται. Oλοι οι κόκκοι, από τους απειροελάχιστους έως τους πλέον ορατούς, συνεργάζονται για να υφάνουν αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «πνευματική σύσταση της ατμόσφαιρας».
Το φετινό καλοκαίρι, που ακολούθησε ύστερα από μήνες καραντίνας, δεν ήταν ακριβώς «καλοκαίρι». Η ξεκούραση δύσκολη και υπό διαρκή αίρεση και όρους. Φωτιές και μετάλλαξη «Δέλτα» (τώρα προστέθηκε και η Mu!) έριξαν βαριά σκιά στην ανθρώπινη ανάγκη για θερινές απολαύσεις ήσυχες ή ανήσυχες, ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός. Τα γεγονότα δεν ήταν ειδησεογραφικά και περαστικά. Hταν και παραμένουν υπαρξιακά, δομικά, επηρεάζουν τον προσανατολισμό της σκέψης, αυξάνουν την εσωτερική θερμοκρασία, είτε κανείς έχει τα εργαλεία να το αντιληφθεί και να το αξιολογήσει είτε όχι.
Μαζί με τη «θερμοκρασία» ενισχύθηκε –ενισχύεται εδώ και καιρό– η τάση να πουν οι άνθρωποι τις ιστορίες τους. Οι ρόλοι αφηγητή – ακροατή εναλλάσσονται για τον καθένα. Oπου κι αν σταθείς αφουγκράζεσαι την ίδια ανάγκη: «να μείνουν τα ίχνη του παιχνιδιού μας χαραγμένα». Eστω και στιγμιαία. Oσο διαρκεί μια ιστορία. Περιστατικά, μνήμες, γονείς και γονείς γονιών σε πρώτο πλάνο, λες και οι ρίζες πρέπει να αποτυπωθούν, να φανούν ο κορμός και τα φυλλώματά του. Σαν η καραντίνα και η αναγκαστική απομόνωση να μας κατέστησαν «αόρατους» και «ασυνεχείς». Και μόλις άρχισε και πάλι η ροή, έστω και συγκοπτόμενη, σπεύδουμε, όχι να αναπληρώσουμε τον «χαμένο χρόνο», αλλά να ξαναβρούμε τις συνδέσεις μας με τον εαυτό και τους άλλους. Να ξαναπιάσουμε το νήμα. Ο κλονισμός του φετινού καλοκαιριού ήταν πολυμέτωπος. Oχι «εις μάτην». Οι απόηχοι των ιστοριών παραμένουν είτε καταγραφούν είτε όχι. Αρκεί να υπάρχει έστω ένας αφηγητής και ένας ακροατής.
Λέμε συχνά ότι η ατμόσφαιρα είναι «τοξική», ότι στο Διαδίκτυο το σπορ της εξόντωσης του αντιπάλου (όποιος είναι ο «αντίπαλος» της ημέρας…) σημειώνει καθημερινά παγκόσμια ρεκόρ. Παράλληλα όμως με τα χειρότερα ένστικτα πορεύονται και οι εξομολογήσεις, οι αναμνήσεις, τα ανασκαλέματα ακουσμάτων, σημειώσεων, φωτογραφιών. Γεμάτο το Διαδίκτυο από σκέψεις, σχόλια, συναισθήματα, τα πιο πολλά ακατέργαστα, δεν έχει σημασία η αρτιότητα αλλά η ορατότητα.
Το δίκτυο των ιστοριών είναι ανεξάντλητο, πολυπλόκαμο, πολυσύνθετο, συνεχώς τροφοδοτούμενο. Κι αυτό το πλέγμα των αναρίθμητων αφηγήσεων και εικόνων, σε όποια μορφή (έντυπη, ηλεκτρονική, προφορική) ίσως να αποτελεί την «πνευματική σύσταση της ατμόσφαιρας». Μιας ατμόσφαιρας πυκνής, θολής, δυσβάσταχτης και συναρπαστικής, που άλλοτε μοιάζει δυσοίωνη άλλοτε φωτεινή και διαυγής. Είναι τα ίχνη που «θα έχουν με κάποιον περίεργο τρόπο μια επίδραση, αν όχι τώρα, τότε ύστερα από χρόνια…».