Με ένα από τα πιο αγαπημένα ριζίτικα, «Τον αντρειωμένο μην τον κλαις», που μας το γνώρισαν ο Νίκος Ξυλούρης και η Δόμνα Σαμίου, αποχαιρέτησαν οι Κρητικοί τον Μίκη Θεοδωράκη. Αυτονόητη η επιλογή, αυτό πάντως δεν μειώνει τη σοφία της. Το κρίσιμο ρήμα του τραγουδιού είναι το «αστοχώ»: Ο Θεοδωράκης παραμένει Μίκης, βίωμά μας και έμβλημά μας, παρά τις αστοχίες του. Οι παλινωδίες του ωχριούν μπρος στο τραγούδι που υπήρξε ολόκληρος.
Τα ριζίτικα χρωστάνε το όνομά τους στις Ρίζες. «Ρίζες και χωριά της ρίζας», γράφει ο Σταμάτης Αποστολάκης στο βιβλίο του «Ριζίτικα, τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης» (επιμ. Δημήτρης Παπακώστας, «Γνώση», 1993), «λέμε τα χωριά των επαρχιών του νομού Χανίων που βρίσκονται στα ριζά των Λευκών Ορέων, και βέβαια τα “ψηλά χωριά” των επαρχιών των Χανίων. Γράφει σχετικά ο Γεώργιος Αικατερινίδης: “Ως τα κυρίως τραγούδια της Κρήτης θεωρούνται τα λεγόμενα ριζίτικα, αυτά που επιχωριάζουν στη Δυτική Κρήτη και ειδικότερα στις περιοχές γύρω από τις Ρίζες, τις υπώρειες των Λευκών Ορέων (Μαδάρες)”».
Οι στίχοι του τραγουδιού δεν είναι ίδιοι στις διάφορες δημοσιεύσεις και εκτελέσεις του, και κυρίως μετά τους 4-5 δεκαπεντασύλλαβους που τραγουδιούνται συνήθως. Συμβαίνει συχνά αυτό με τα δημοτικά και τις παραλλαγές τους. Παραθέτω εδώ το ριζίτικο όπως το δημοσιεύει ο Αποστολάκης: «Τον αντρειωμένο μην τον κλαις όντε κι αν αστοχήσει, / μ’ αν αστοχήσει μια και δυο, / πάλι αντρειωμένος είναι. / Πάντα ’ν’ η πόρταν του ανοιχτή κι η τάβλαν του στρωμένη, / και τ’ αργυρόν του το σπαθί όμορφα στολισμένο. / Χαροκοπούν οι φίλοιν του, κάθονται τρων και πίνουν».
Οπως υποσημειώνει ο συλλογέας, «το τραγούδι συνεχίζεται και με τους στίχους: “και τραγουδούν αντρίστικα κι ένας τ’ αλλού δηγάται / σαν πόσους έσφαξεν ο γεις, πόσους εσκότωσ’ άλλος”». Ειρηνικότεροι οι καιροί μας, αποσιωπούν τους στίχους αυτούς και τη μοβοροσύνη τους, η οποία πάντως περισώζεται στους τελευταίους στίχους ενός άλλου δημοφιλέστατου κρητικού τραγουδιού, της «Ξαστεριάς», για την ανασημασιοδότηση της οποίας υπάρχει έντονη φιλολογική συζήτηση: «Να κάνω μάνες δίχως γιους, γυναίκες δίχως άντρες, / να κάνω και μωρά παιδιά να κλαιν δίχως μανάδες».
Αντλώντας πιθανόν από την ίδια πηγή, ποικίλες ιστοσελίδες ενημέρωσαν στερεοτυπικά ότι τον «Αντρειωμένο» τον «έχει γράψει η Ουρανία Μελαμπιανάκη», δηλαδή η σύζυγος του Νίκου Ξυλούρη. Μα τότε πώς σώζεται η φωνή του Ελευθερίου Βενιζέλου να τον τραγουδάει σε δίσκο 33 στροφών;