Στο προηγούμενο σημείωμα παρουσιάσαμε τον 44χρονο φιλέλληνα Εντουαρντ Μπλακιέρ, που αποβιβάζεται στον Μοριά στις 18 Απριλίου 1823 (με το παλαιό ημερολόγιο), την ημέρα δηλαδή που ολοκληρώνεται η συνέλευση του Αστρους. Ο Μπλακιέρ είναι βετεράνος των Ναπολεόντειων Πολέμων και ένας από τους πρώτους φιλελεύθερους ακτιβιστές με δράση σε κάθε μεσογειακή επανάσταση. Ο Μπλακιέρ θα φθάσει στην ελεύθερη Ελλάδα με δύο αποστολές, μια φανερή και μια κρυφή. Η φανερή αφορά τη διαπραγμάτευση με τους ηγέτες της Επανάστασης για τον τρόπο που μπορεί να βοηθήσει το Κομιτάτο του Λονδίνου την ελληνική υπόθεση οικονομικά, να μεσολαβήσει και να διευκολύνει στη σύναψη ενός δανείου. Η αποστολή του όμως είναι στην πραγματικότητα άλλη. Το Κομιτάτο αποτελείται από ριζοσπάστες φιλελεύθερους του κύκλου γύρω από τον μεγάλο φιλόσοφο Τζέρεμι Μπένθαμ, που ελπίζουν να μετατρέψουν την επαναστατημένη Ελλάδα σε ένα φιλελεύθερο θεσμικό πείραμα.
Ο Μπλακιέρ έχει γράψει πολλά για την Ελλάδα. Αμέσως μετά την επιστροφή του δημοσίευσε μια έκθεση για όσα είδε και αργότερα τρία βιβλία και ένα φυλλάδιο. Ολα τα κείμενά του διακρίνονται από μια τόσο καλοπροαίρετη ματιά για καθετί που συνέβαινε στην επαναστατημένη Ελλάδα, που θα μπορούσε κανείς εύκολα να τον χαρακτηρίσει αφελή ή ρομαντικό. Ομως, όταν διαβάζουμε την αλληλογραφία του διαπιστώνουμε ότι ο Μπλακιέρ είχε έναν σαφέστατο πολιτικό στόχο και αυτόν υπηρετούσε συνεπώς. Ηθελε να στηρίξει με κάθε τρόπο τους Ελληνες και ήταν διατεθειμένος να υπερβάλει ή να αποκρύψει, αν αυτό θα βοηθούσε την Επανάστασή τους.
Υπάρχει όμως ένα κείμενο που μέχρι τώρα ήταν άγνωστο ή μάλλον ξεχασμένο. Ο Μπλακιέρ κράτησε ημερολόγιο από την πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα, ένα ημερολόγιο που καταγράφει μέρα με τη μέρα όλες τις εντυπώσεις και τις επαφές του. Μια εκδοχή του ημερολογίου αυτού δημοσιεύθηκε στις βρετανικές εφημερίδες το φθινόπωρο του 1823. Αλλά ενώ καμία δεν το δημοσίευσε ολόκληρο, πολλές εφημερίδες χρησιμοποίησαν αποσπάσματα. Κάνοντας μια προσεκτική έρευνα σε όλες τις βρετανικές εφημερίδες της εποχής μπόρεσα να συνθέσω το παζλ. Ενωσα όλα τα κομμάτια και τώρα έχω στα χέρια μου ένα ενιαίο κείμενο που πρόκειται να δημοσιευθεί προσεχώς στο σύνολό του, μεταφρασμένο στα ελληνικά. Προφανώς το κείμενο που ανασύνθεσα είναι μια λογοκριμένη εκδοχή του πραγματικού ημερολογίου. Διότι ο Μπλακιέρ και το Κομιτάτο θα αφαίρεσαν οτιδήποτε θα έβλαπτε τους Ελληνες.
Από αυτό το κείμενο επέλεξα κάποια αποσπάσματα που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζουν τις πρώτες εντυπώσεις του Μπλακιέρ από την πολιτική δραστηριότητα στην Τριπολιτσά, αμέσως μετά τη συνέλευση στο Αστρος. Σας θυμίζω ότι στο Αστρος δεν υιοθετήθηκε ένα νέο Σύνταγμα, αλλά αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Η αναθεώρηση βελτίωσε νομοτεχνικά το Σύνταγμα και το έκανε περισσότερο δημοκρατικό και φιλελεύθερο. Πρόκειται για ένα Σύνταγμα που εφαρμόστηκε σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν που νομίζουμε. Ομως στο Αστρος θα έχουμε το προοίμιο του εμφυλίου πολέμου, του οποίου η αφορμή θα αποτελέσει μια συνταγματική σύγκρουση, ο ανταγωνισμός της εκτελεστικής με τη νομοθετική εξουσία, που οφείλεται στην ενίσχυση του Βουλευτικού από το αναθεωρημένο Σύνταγμα και στην αποτυχημένη πραξικοπηματική απόπειρα του Εκτελεστικού να το ελέγξει.
Ο Μπλακιέρ είναι ενθουσιασμένος όταν πατάει το χώμα της Πελοποννήσου και περιγράφει τη διαδρομή από την Ηλεία μέχρι την Τριπολιτσά με έντονη συναισθηματική φόρτιση. Μαζί μ’ αυτόν καταφθάνουν από το Αστρος όλες οι σημαντικές προσωπικότητες της Επανάστασης που φιλοδοξούν να παίξουν πολιτικό ρόλο, αλλά και χιλιάδες στρατιώτες που πλημμυρίζουν την πόλη. Μόλις φθάνει εκεί συναντά πρώτα τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, που τώρα πια δεν είναι πρόεδρος αλλά γραμματέας του νέου Εκτελεστικού.
Ο Μαυροκορδάτος τού περιγράφει αναλυτικά τι έγινε στο Αστρος, του παραδίδει κείμενα και του δίνει πιθανώς τις σημειώσεις του. Ανάμεσα σ’ αυτές και κάποιες σκέψεις των επαναστατών για τον διορισμό νέου Πατριάρχη και Ιεράς Συνόδου ή όσα αφορούν το ζήτημα της τύχης των εθνικών γαιών. Αλλά αυτά που του λέει προφορικά έχουν επίσης μεγάλο ενδιαφέρον.
«Ο λαός έδειξε πολύ μεγάλο ενθουσιασμό για την εθνοσυνέλευση. Οι περισσότερες πόλεις και τα χωριά έστειλαν παραπάνω εκπροσώπους απ’ όσους έπρεπε. Ο λαός έδειξε μ’ αυτόν τον τρόπο πόσο αγωνιούσε για το αποτέλεσμα των διαβουλεύσεων στο Αστρος. Οταν έφθασα βρήκα σχεδόν 1.400 άντρες συγκεντρωμένους εκεί». Και προσθέτει: «Ο στόχος μου, βέβαια, στο Αστρος δεν ήταν τόσο η αναθεώρηση του Συντάγματος όσο η ενδυνάμωση της κεντρικής κυβέρνησης και η αποδυνάμωση των τριών τοπικών διοικήσεων».
Οι συνεδρίες του Βουλευτικού «διεξάγονται με πολύ μεγαλύτερη ευπρέπεια από εκείνη που παρατηρεί κανείς στα περισσότερα ευρωπαϊκά πολιτικά σώματα…».
Ο Μπλακιέρ είναι πολύ ικανοποιημένος με το αναθεωρημένο Σύνταγμα: «Εχει ως πρότυπο το βρετανικό πολίτευμα. Προστατεύει την ιδιοκτησία, τις ατομικές ελευθερίες, το δικαίωμα πολιτογράφησης, την ελευθερία του Τύπου, το δικαίωμα της αναφοράς προς τις Αρχές, καθιερώνει την ευθύνη των υπουργών. Αλλά το πιο σημαντικό είναι πως δεν υπάρχει κοινωνικό στρώμα που να μην αντιμετωπίζει θετικότατα τη δική μας πολιτική και θεσμική οργάνωση».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή της ζωής στην Τριπολιτσά και της ατμόσφαιρας σε μια μισοκατεστραμμένη πόλη που όμως σφύζει από ζωή. «Η Τριπολιτσά δεν έχει θέατρα, ούτε οργανώνονται χορευτικές εσπερίδες, αλλά οι Ελληνες είναι τόσο ζωηροί από τη φύση τους που οι χιλιάδες πολίτες και στρατιώτες βρίσκουν συνεχώς τρόπους διασκέδασης, στους παραδοσιακούς τους χορούς, στα πατριωτικά τους τραγούδια και σε διάφορες δημοφιλείς στην Ελλάδα αθλοπαιδιές».
Βέβαια, οι ηγετικές ομάδες δεν έχουν χρόνο για διασκέδαση, καθώς ασχολούνται αποκλειστικά με τις πολιτικές διεργασίες (τις υπουργοποιήσεις) και το αναμενόμενο δάνειο. Οταν αντιλαμβάνονται πως ο Μπλακιέρ θα παίξει ρόλο στη διαχείριση του δανείου, θα επιχειρήσουν να τον επηρεάσουν. Ο τρόπος τους τον αιφνιδιάζει. «Πριν καλά καλά ξημερώσει αρχίζουν τις επισκέψεις στην οικία που κατοικώ και κάθονται πολλή ώρα. Οι επισκέψεις αυτές μου τρώνε πάρα πολύ χρόνο». Από το δωμάτιο του Μπλακιέρ παρελαύνουν ο Κολοκοτρώνης με τον Νικηταρά, ο Ανδρούτσος, ο Λόντος «και πολλοί άλλοι που είναι φιλικότατοι». Ο καλοπροαίρετος Μπλακιέρ σχολιάζει με μια ελαφρώς σκωπτική διάθεση: «Περιμένουν ασφαλώς να τους δοθούν εντολές για να κατευθυνθούν προς το μέτωπο».
Περιγράφει τη μεγάλη ικανοποίηση που αισθάνονται όλοι όταν ενημερώνονται για τη νέα βρετανική πολιτική που ακολουθεί ο Τζορτζ Κάνινγκ και τον «ενθουσιασμό τους» όταν λαμβάνουν επτά μεγάλους τόμους και πολλά μικρότερα κείμενα του Τζέρεμι Μπένθαμ, μεταξύ των οποίων και τον σχολιασμό του στο Σύνταγμα της Επιδαύρου.
Παρακολουθεί τις συνεδρίες του Βουλευτικού που ξεκινούν στις 7 το πρωί και οι εργασίες του «διεξάγονται με πολύ μεγαλύτερη ευπρέπεια από εκείνη που παρατηρεί κανείς στα περισσότερα ευρωπαϊκά πολιτικά σώματα, αν και χρειάζεται μεγαλύτερη τάξη και οργάνωση, που όμως θα επιτευχθούν μόνο με την εμπειρία».
Ο Μπλακιέρ μάς δίνει πληροφορίες για τρεις γυναίκες που γνωρίζει: την επιβλητική Μπουμπουλίνα, τη Μαντώ Μαυρογένους (που τον γοητεύει) και τη νεαρή Κωνσταντία Ζαχαριά, μια «όμορφη 22χρονη», κόρη του γνωστού κλέφτη, που ντυμένη με ανδρικά ρούχα και επικεφαλής μιας ομάδας 50 ανδρών που μισθοδοτεί η ίδια, στήνουν ενέδρες σε τουρκικά αποσπάσματα. «Είναι αποφασισμένη να διατηρήσει την ανδρική της φορεσιά όσο θα διαρκέσει ο πόλεμος».
* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ). Το βιβλίο του με τίτλο «Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αυτό είναι το τελευταίο μιας σειράς 30 άρθρων με θέμα τα φιλελεύθερα, δημοκρατικά και νεωτερικά χαρακτηριστικά της Επανάστασης του 1821. Αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΕΦίΜ με θέμα: «Ελλάδα 2021: Διακόσια χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση».