Την τελευταία ημέρα του επαγγελματικού ταξιδιού μου στην Ιαπωνία, τον Νοέμβριο του 2019, το πρόγραμμα περιλάμβανε επίσκεψη σε οίκο ευγηρίας, στην Οσάκα. Τότε, το υποδέχτηκα μάλλον βαρύθυμα, θα προτιμούσα ίσως μια βόλτα, περπάτημα και χάζι στην πόλη. Εκ των υστέρων, η εμπειρία έριξε τον προβολέα σε μια όψη ζωής που θα χρειαζόταν μακρόχρονη διαμονή για να αντιληφθεί (αν) ο περαστικός ταξιδιώτης.
Το οίκημα δεν ήταν καθόλου πολυτελές, σε κάθε δωμάτιο φιλοξενούνταν τέσσερις ηλικιωμένοι/ες (15% άντρες, 80% γυναίκες), 82 άτομα συνολικά, 45 προσωπικό συν 34 εθελοντές σε καθημερινή βάση, πολλοί εκ των οποίων από την περιοχή και κάποιοι μεγάλοι σε ηλικία τόσο, ώστε καμιά φορά να μην ξεχωρίζουν από τους τροφίμους. Η επίσκεψη στους ορόφους έπρεπε να είναι σύντομη και διακριτική. Τράβηξα, προσεκτικά, φωτογραφίες εστιάζοντας σε λεπτομέρειες. Ενα βάζο με λουλούδια πάνω σε ένα κατάλευκο σεμέν, μια πλεκτή γκέισα σε πλεξιγκλάς, μια βιτρίνα με ενθυμήματα, παντού τροχήλατα τραπέζια, προσωπικό με μάσκες (ούτως ή άλλως, στην Ιαπωνία, πριν από τον κορωνοϊό), η καθαριότητα των διαδρόμων αντανακλούσε και «έκαιγε» τη φωτογραφία, δύο ηλικιωμένες χαμογελαστές, κομψές και πολύ περιποιημένες σε δύο πολυθρόνες. Ρώτησα αν μου επιτρέπουν να τις φωτογραφήσω, δέχτηκαν. Η μία είχε γιορτάσει την προηγουμένη τα 90(;) χρόνια της.
Σε μια χώρα με γηράσκοντα πληθυσμό –είναι οξύ το δημογραφικό πρόβλημα της Ιαπωνίας– η μέριμνα για τη φροντίδα των ηλικιωμένων είναι αξιοθαύμαστη: 10.000 οίκοι ευγηρίας, 7.000 ειδικές κατοικίες, κατ’ οίκον νοσηλεία, διευκολύνσεις σε καθημερινές χρήσεις, μέσω της ταχύτατα εξελισσόμενης τεχνολογίας, ό,τι αποκαλούν «aging business» στον αιώνα των 100 χρόνων μέσου όρου ζωής, περιλαμβάνει από προϊόντα και υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση των ηλικιωμένων έως την επιστήμη της γεροντολογίας, startups που ειδικεύονται στον τομέα αυτό, επενδύουν και εξελίσσονται, πλατφόρμες που πληροφορούν και υποστηρίζουν μεγάλους ανθρώπους.
Συγκέντρωσα αρκετό υλικό, μαζί με την παράπλευρη γνώση ότι αναφερόμαστε σε έναν πολιτισμό με τελετουργική σχέση σεβασμού με την παράδοση, στενούς δεσμούς με τους προγόνους, ζωντανούς και νεκρούς.
Την περασμένη εβδομάδα, στην Ελλάδα, συνελήφθησαν μια μητέρα και η κόρη της ως ιδιοκτήτριες του γηροκομείου στα Χανιά, για το οποίο δημοσιοποιούνται διαρκώς περιστατικά και περιγραφές που δύσκολα αντέχει κανείς. Μαζί συνελήφθησαν και δύο γιατροί οι οποίοι συνεργάζονταν με τη δομή, καθώς και νοσηλευτές και διοικητικό προσωπικό. Κατηγορούνται για τους θανάτους 30 ηλικιωμένων και για άλλες οκτώ απόπειρες. Η ανατριχιαστική αυτή ιστορία ήρθε στην επιφάνεια για πρώτη φορά πριν από ένα, περίπου, χρόνο αλλά όχι με τη σφοδρότητα των τελευταίων ημερών.
Ο,τι αφηγούνται παιδιά και συγγενείς των φιλοξενουμένων στη μονάδα αυτή, είναι ασύλληπτα.
Σύμφωνα με τη δικογραφία, στους τροφίμους φέρεται να χορηγούνταν σε σταθερή βάση ισχυρά κατασταλτικά ψυχιατρικά φάρμακα, «προκειμένου να αδρανοποιηθούν οι πνευματικές τους λειτουργίες και να καμφθεί η κινητικότητά τους», («Κ» 11/2, του Γιάννη Παπαδόπουλου).
«Σταδιακά οι ηλικιωμένοι έχαναν την επαφή με το περιβάλλον, ήταν μονίμως ληθαργικοί και παρέμεναν καθηλωμένοι σε κρεβάτια ή σε καρέκλες και αναπηρικά αμαξίδια με τη χρήση ιμάντων και ζωνών περίδεσης. Στα σώματά τους δημιουργούνταν κατακλίσεις, οι οποίες μολύνονταν και οδηγούσαν σε ραγδαία επιδείνωση της υγείας τους». Ημερήσια δαπάνη για σίτιση κάθε ηλικιωμένου, 0,55 ευρώ(!). Η παροχή κρέατος σπάνια, το γάλα χορηγείτο αραιωμένο για να περιοριστούν οι δαπάνες…
Από το 2015 έως το 2021 καταγράφηκαν 293 θάνατοι φιλοξενουμένων.
Αστοχη η σύγκριση ανάμεσα στην Οσάκα και στα Χανιά, θα πείτε. Παντού συμβαίνουν, κατ’ εξαίρεση, περιστατικά, θα (ξανα)πείτε. Και η κοινωνία, είναι, άραγε, παντού τόσο, μα τόσο απούσα;
Πώς λειτουργούσε η δομή υπό την ανοχή των αρμόδιων εποπτικών υπηρεσιών; Κάποιοι έβλεπαν/δεν έβλεπαν, με το αζημίωτο φυσικά. Μια αλυσίδα ανθρώπων, αρμοδίων και επαγγελματιών.
«Τα γηρατειά δεν είναι μάχη, είναι σφαγή!». Η δημοφιλής φράση του Φίλιπ Ροθ (από τον «Καθένα»), σε ορισμένα μέρη της γης λειτουργεί ως υπαρξιακός στοχασμός και σε άλλα αποδίδει την αποτρόπαια πραγματικότητα. Ανήκουμε στα «άλλα».