Ακούγεται σαν ανέκδοτο: τι κοινό έχουν η Ελλάδα, ο κορωνοϊός και ο Πούτιν; Πυροδοτώντας μεγάλες κρίσεις, συνέβαλαν και οι τρεις στην ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η κρίση του 2010 ανάγκασε την Ευρώπη να ξανασχεδιάσει τους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς της, η πανδημία εγκαινίασε τον κοινό δανεισμό και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έγινε αφορμή για τον νέο σχεδιασμό της αμυντικής αρχιτεκτονικής της Ευρώπης. Χωρίς να το θέλει, ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξύπνησε τις πλούσιες δημοκρατικές κοινωνίες, υπενθυμίζοντας την αξία του δημοκρατικού πολιτεύματος, τη σημασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και το τεράστιο προνόμιο του να ζει κανείς χωρίς τον φόβο του πολέμου, έννοιες αφηρημένες που κανονικά χάνονται μέσα στην πεζή αλλά προνομιούχα καθημερινότητά τους.
Σίγουρα ο Πούτιν έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται πως ο πόλεμος που αποφάσισε δεν ήταν ο στρατιωτικός περίπατος που είχε φανταστεί. Σύντομα θα αντιληφθεί κάτι πιο σημαντικό ακόμη: Πως ακόμη και αν μεταφράσουν τη συντριπτική στρατιωτική τους υπεροχή σε νίκη στο πεδίο της μάχης, οι Ρώσοι θα ηττηθούν πολιτικά. Αφενός, ο χρόνος κυλάει εναντίον τους. Κάθε μέρα που περνάει χάνουν αίμα και χρήμα, ενώ βυθίζονται σε μεγαλύτερη απομόνωση. Αφετέρου, οι Ουκρανοί δεν πρόκειται ποτέ να αποδεχτούν ένα φιλορωσικό καθεστώς. Δεν ήταν διατεθειμένοι να το αποδεχτούν πριν από τον πόλεμο και η εισβολή τούς ατσάλωσε ακόμη περισσότερο. Λέγεται συχνά για τους Ρώσους πως ο πόλεμος υπήρξε αναπόφευκτη επιλογή λόγω της επαπειλούμενης επέκτασης του ΝΑΤΟ. Η αλήθεια, όμως, είναι πως η Ρωσία μπορεί να επιβιώσει χωρίς πρόβλημα έχοντας δίπλα της μια Ουκρανία μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Αντίθετα, η στροφή προς τη Δύση και η απεμπλοκή από τον θανάσιμο εναγκαλισμό της Ρωσίας είναι για τους Ουκρανούς υπαρξιακό θέμα. Αν υπήρχε η οποιαδήποτε αμφιβολία γι’ αυτό, τη διέλυσε η ρωσική εισβολή. Γι’ αυτό και αντιστέκονται με τέτοιο σθένος. Κατέκτησαν ήδη το πολυτιμότερο πλεονέκτημα των λιγότερο ισχυρών: όσο συνεχίζουν να μάχονται, κερδίζουν. Κάθε μέρα που περνάει, είναι γι’ αυτούς και μια νίκη.
Οι Ρώσοι έχουν επομένως αυτοπαγιδευτεί, καθώς είναι αδύνατο να μεταφράσουν τη στρατιωτική τους υπεροχή και ενδεχόμενη επικράτησή τους σε πολιτική νίκη. Αργά ή γρήγορα, ο Πούτιν θα βρεθεί μπροστά στη μεγάλη απόφαση, ανάμεσα σε μια αποχώρηση δίχως ουσιαστικά κέρδη και μια αδιέξοδη και κοστοβόρα κατοχή της Ουκρανίας. Πιθανότατα θα επιλέξει την αποχώρηση από την Ουκρανία, αφήνοντας πίσω του νεκρούς και ερείπια, και κρατώντας την Κριμαία και το Ντονμπάς, περιοχές δηλαδή που έλεγχε πριν από την εισβολή. Ομως δεν είναι καθόλου προφανές πως οι Ουκρανοί θα δεχτούν μια συμφωνία που θα μονιμοποιεί τον εδαφικό ακρωτηριασμό της χώρας τους και την ουδετεροποίησή τους προς όφελος της Ρωσίας. Εχοντας ήδη απορροφήσει το κόστος μιας αιματηρής εισβολής, δεν έχουν ιδιαίτερο λόγο να υποχωρήσουν. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα αποτελέσει τεράστια προσωπική αποτυχία για τον Πούτιν, ο οποίος θα αναγκαστεί να διαχειριστεί την απογοήτευση των Ρώσων, αλλά και την οικονομική καταστροφή της χώρας του.
Ακόμη και αν μετα- φράσουν τη συντρι- πτική στρατιωτική τους υπεροχή σε νίκη στο πεδίο της μάχης, οι Ρώσοι θα ηττηθούν πολιτικά.
Οσο γρηγορότερα συνειδητοποιήσει ο Πούτιν την παγίδα στην οποία έχει πέσει, τόσο το καλύτερο θα είναι για όλους τους εμπλεκομένους. Οι άνθρωποι, όμως, έχουν μεγάλη δυσκολία να αποδεχτούν την αποτυχία. Η φυσιολογική τους αντίδραση μπροστά σε αυτήν είναι η κλιμάκωση. Κάτι τέτοιο βέβαια θα τον φέρει σε σύγκρουση με στελέχη του ίδιου του του καθεστώτος. Η κατάσταση είναι γι’ αυτόν αδιέξοδη.
Αναλύοντας τα πράγματα με τον τρόπο αυτόν, καταλήγει κανείς σε δύο συμπεράσματα. Το πρώτο είναι πως οι Ρώσοι θα κλιμακώσουν τη σύγκρουση παρά το γεγονός πως δεν μπορούν να νικήσουν. Και το δεύτερο είναι πως ο Πούτιν θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Δεν φαντάζει πλέον καθόλου απίθανο η έκβαση της κρίσης αυτής να εμπεριέχει την αποχώρηση του Πούτιν από την εξουσία.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.