Το πρόσωπο στην οθόνη πάνω από τα κοινοβούλια, που μιλάει για τον πόλεμο και τον θάνατο, και ζητάει να «κλείσουμε τον ουρανό» του, είναι ένας ήρωας τραγικός. Το ίδιο πρόσωπο, επαναπροβαλλόμενο στην οθόνη του Νέτφλιξ, κάνει μούτες και αστεία. Είναι την ίδια στιγμή και παλιάτσος.
Τι νόημα πρέπει να βγάλουμε από αυτή τη διπλοπροσωπία; Πώς ένας κωμικός βρέθηκε να αρθρώνει τόσο καίρια τον ζόφο; Ποια δίοδος τον έβγαλε από τον μύθο στην Ιστορία;
Το νόημα μπορεί να προκύψει πιο εύκολα όχι αν συγκρίνουμε τον Ζελένσκι με το τηλεοπτικό του προείκασμα· αλλά αν τον συγκρίνουμε με τον αντίπαλό του στη σκηνή του πολέμου.
Ο ένας είναι ο μυώδης, ατσάλινος δεσπότης. Δεν γελάει. Στο χείλος του βλέπεις έναν σαρδόνιο σπασμό, μόνο όταν τον επιστρατεύει για να ταπεινώσει έναν υποτελή του γραφειοκράτη· μόνο όταν χρειάζεται τον μαύρο σαρκασμό ως εργαλείο εξουσιαστικής παραπλάνησης: «Τι ώρα είπαμε ότι θα αρχίζαμε τον πόλεμο;»
Ο άλλος είναι μαλακός. Οχι μόνο γελάει, αλλά δεν διστάζει ούτε να κλάψει. Η δύναμή του είναι ότι δείχνει πως δεν έχει καμία δύναμη να περιφρουρήσει. Δεν έχει κανένα «κύρος» που φοβάται να μην τρωθεί. Είναι εγγύς. Απτός.
Λένε ότι η κωμωδία συμφιλιώνει τον θεατή με τη γελοιότητα όλων των ανθρώπινων εγχειρημάτων – και ιδίως των πιο «σοβαρών», όπως η εξουσία. Κωμικός είναι εκείνος που έχει παραστήσει την ασυναρτησία του κόσμου.
Από αυτήν την άποψη, ο κωμικός που έγινε πρόεδρος είχε περάσει από την πιο δημοκρατική προπαίδεια. Είχε σπουδάσει τη ματαιότητα του αξιώματός του, προτού προλάβει να το πάρει πολύ στα σοβαρά.
Λένε, επίσης, ότι το γέλιο είναι αποκλειστικά κοινωνικό. Μόνοι τους γελάνε μόνο οι σαλοί. Αυτός που επαγγελματικά κάνει τους άλλους να γελούν έχει καλλιεργήσει μια σπάνια δεξιότητα. Μια σαγήνη πιο δραστική από την κοινή πειθώ, που διαπερνάει ακόμη και αυτές τις εγκεφαλικές αναστολές, γιατί στοχεύει εκεί απ’ όπου αναβλύζει το γέλιο: Στο κάτω σώμα. Στο νεύρο.
Μιλώντας έτσι για τον Ζελένσκι φαίνεται σαν να τον εξηγεί κανείς μόνο σαν «επικοινωνιακό» φαινόμενο. Η σημασία του όμως δεν εξαντλείται στη θεατρική του τεχνική.
Οταν θα έχει τελειώσει πια αυτή η περιπέτεια, το γεγονός ότι, από την πλευρά των δημοκρατιών, τον πόλεμο τον έδωσε ένας παλαίμαχος κωμικός δεν θα μοιάζει παράδοξο. Κωμωδία μόνο στη δημοκρατία μπορεί να υπάρξει.
Αυτή ήταν και η απειλή που αισθάνθηκε στο κατώφλι του το αντίπαλο καθεστώς: Οι Ουκρανοί είχαν φτάσει ήδη να εκπέμπουν στη Ρωσία πολιτική σάτιρα. Ο Ζελένσκι ήταν στους Ρώσους ήδη γνωστός ως ηθοποιός. Ως η φιγούρα μιας γκαφατζίδικης, ευάλωτης εξουσίας.
Αυτή, ναι. Ηταν περικύκλωση.
Χρεοκοπίες
Τι θα είχε συμβεί αν ο Πούτιν είχε επιχειρήσει τον πόλεμο πριν από τις 20 Ιανουαρίου του 2021; Τι θα είχε συμβεί αν ακόμη στον Λευκό Οίκο υπηρετούσε ένας πρόεδρος που θαυμάζει τον εισβολέα σαν «στρατηγική ιδιοφυΐα»; Το υποθετικό ερώτημα δεν αφορά μόνο ένα εναλλακτικό σύμπαν. Αφορά και το παρόν. Η γραμμή που χωρίζει τη Δύση από τους αντιπάλους της –τις δημοκρατίες από τα αυταρχικά καθεστώτα– διαπερνάει και την ίδια εσωτερικά. Υπάρχει κι εντός των δυτικών κοινωνιών ένα άυλο σύνορο, πέρα από το οποίο βρίσκονται εκείνοι που, όχι πάντα αδικαιολόγητα, έχουν χάσει την πίστη τους στους οικείους θεσμούς· που θέλγονται από το πρότυπο της ωμής ισχύος. Αδικαιολόγητοι δεν είναι οι απόκληροι της παγκοσμιοποίησης. Αδικαιολόγητοι είναι οι επίδοξοι πολιτικοί τους ποιμένες που ξοδεύουν όλη τους την ενέργεια για να διεκτραγωδήσουν τα «αδιέξοδα» των δυτικών δημοκρατιών, σαν να ήταν η Δύση το ηθικά και οικονομικά χρεοκοπημένο πρότζεκτ. Σαν να ήταν σήμερα καλύτερη η μοίρα των Ρώσων. Η Δύση δεν τελείωσε την Ιστορία. Η πρόοδός της δεν είναι νομοτελειακή. Εχει ασυνέχειες και αποτυχίες. Αλλά είναι το μοναδικό σύστημα που μαθαίνει από αυτές.
Συμμετρίες
Το 34% των Ελλήνων δηλώνει ότι «κατανοεί» τις ενέργειες του Πούτιν. Το 74% έχει εμβολιαστεί. Πράγμα που σημαίνει ότι ο εμβολιασμός κατάφερε κατά 8% να διαπεράσει ένα πολιτισμικό φράγμα.