Ηταν πολλοί εκείνοι που τον Νοέμβριο του 2016 (υπερδικαιωματιστές, Occupy, Αριστεροί, και λοιποί) είχαν το τυπικό κομμουνιστικό δίλημμα: «τι Κλίντον, τι Τραμπ». Λίγοι από αυτούς, που δεν πήγαν να ψηφίσουν σε κρίσιμες πολιτείες, έκαναν τη διαφορά. Η Πενσιλβάνια (20 εκλέκτορες) χάθηκε για 46.000 ψήφους στα έξι εκατομμύρια· το Ουισκόνσιν (10 εκλέκτορες) για 20.000 ψήφους στα τρία εκατομμύρια· η διαφορά στο Μίσιγκαν (16 εκλέκτορες) ήταν 10.000 στα πέντε εκατομμύρια. Μόνο αυτές οι τρεις πολιτείες να μη γύριζαν (σε σχέση με το 2012) οι ΗΠΑ και ο κόσμος δεν θα ζούσαν τη θλιβερή περιπέτεια της προεδρίας Τραμπ, ο οποίος έχασε μεν τη λαϊκή ψήφο αλλά κέρδισε το κολέγιο των εκλεκτόρων με 306 έναντι 232 της Κλίντον.
Βεβαίως οι πικραμένοι των Δημοκρατικών είχαν τα δίκια τους. Η Χίλαρι Κλίντον είχε θεματάκια ύφους, χρηματοδότησης από μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα κ.ά., συν τα fake news που διακινούσαν Ρεπουμπλικανοί για το πρόσωπό της. Ομως το σίγουρο είναι ότι με τη Χίλαρι πρόεδρο οι Αμερικανοί δεν αγωνιούσαν μήπως κάποιες πολιτείες τους γίνουν σαν τη Σενεγάλη, όπου οι αμβλώσεις απαγορεύονται ακόμη κι αν υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή της γυναίκας. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν άφησε πίσω του μόνο την αύρα της γελοιότητας στον ισχυρότερο θώκο του κόσμου, άφησε και τρεις υπερσυντηρητικούς δικαστές, που αλλάζουν τη φυσιογνωμία του ιστορικού αυτού δικαστηρίου. Και παρά το γεγονός ότι δεν ξέρουμε ακόμη πώς θα διαμορφωθεί τελικώς η πρόταση του δικαστή Σάμιουελ Αλίτο (επιλογή του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ αυτός), που θα ανατρέπει την ιστορική απόφαση Roe v. Wade (1973), σίγουρα θα ξεπηδήσουν στο μέλλον κι άλλα αντιδραστικά φασούλια.
Στη δημοκρατία δεν υπάρχει τελειότητα, όπως κι αν την ορίζει κάποιος. Ολα είναι προϊόν συμβιβασμών. Νερό στο κρασί τους βάζουν και οι ισχυρότεροι. Ακόμη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει περιορισμούς από το Κογκρέσο, τους δικαστές, τα ΜΜΕ, την κοινωνία των πολιτών. Ποτέ δεν διαλέγει μεταξύ μιας «άριστης» (κατ’ αυτόν) λύσης και μας καλής. Πάντα η συγκυρία τον οδηγεί να επιλέγει το καλό από το χειρότερο.
Το ίδιο –καλώς ή κακώς– πρέπει να κάνουν και οι ψηφοφόροι. Πρέπει να απορρίπτουν τον χειρότερο κάθε τέσσερα χρόνια, αντί να περιμένουν το πριγκιπόπουλο με το άσπρο άλογο που θα τα κάνει όλα τέλεια. Οχι διότι τα πριγκιπόπουλα υπάρχουν μόνο στα παραμύθια, αλλά γιατί η ιεράρχηση των έστω «κακών επιλογών» που μας προσφέρονται, κάνει την πολιτική καλύτερη. Δημιουργείται κίνητρο ώστε στις επόμενες εκλογές κάποιοι να προσπαθήσουν να βελτιωθούν, αντί να προσπαθούν να μοιάσουν στον «επιτυχημένο» Ντόναλντ Τραμπ.