Πριν από λίγο καιρό έκλεισα 25 χρόνια στο ελληνικό πανεπιστήμιο, μια ολόκληρη ζωή, μπορείς να πεις. Σε αυτά τα χρόνια δίδαξα και συνεργάστηκα με καμιά δεκαριά πανεπιστημιακά τμήματα σε τρεις ηπείρους, γεγονός που μου επιτρέπει να νομίζω πως διαθέτω μια ικανοποιητική εικόνα της ανώτατης εκπαίδευσης.
Το πανεπιστήμιο στο οποίο ξεκίνησα την καριέρα μου απέχει αρκετά από το σημερινό. Τότε ήταν λιγότερο διεθνοποιημένο, περισσότερο εσωστρεφές και λιγότερο ανταγωνιστικό, ενώ οι υπηρεσίες που προσέφερε πιο περιορισμένες.
Σε αυτά τα χρόνια πολλά βελτιώθηκαν, ιδιαίτερα η έρευνα και οτιδήποτε γύρω από αυτήν (π.χ. βιβλιοθήκες). Ο αριθμός των δημοσιεύσεων ανά καθηγητή ανέβηκε σημαντικά. Είναι τέτοια η ποιότητα των νεοεισερχόμενων καθηγητών, που με τα τότε προσόντα μου τώρα δεν θα είχα καμιά πιθανότητα να διεκδικήσω θέση στο πανεπιστήμιο. Ισως πολλοί δεν το αντιλαμβάνονται, αλλά το πανεπιστήμιο είναι ο πιο διεθνοποιημένος και ανταγωνιστικός θεσμός που διαθέτει το ελληνικό Δημόσιο.
Οι ευρωπαϊκές εξελίξεις σε σχέση με την έρευνα και την ανώτατη εκπαίδευση και η διασύνδεση της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας με αυτές, η ενσωμάτωση των τεχνολογικών εξελίξεων στην έρευνα, στη διδασκαλία και στη διοίκηση, η ροή ευρωπαϊκών πόρων μέσω ερευνητικών προγραμμάτων αποτελούν μερικούς από τους παράγοντες που συνέβαλαν στις αλλαγές.
Σε σημαντικό βαθμό άλλαξε και η φυσιογνωμία των διοικητικών δομών. Τρεις-τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα, οι διοικητικές πανεπιστημιακές υπηρεσίες θύμιζαν περισσότερο τη διοίκηση σχολικής μονάδας. Ιδιαίτερα οι γραμματείες αφιέρωναν ενέργεια και χρόνο σε γραφειοκρατικά ζητήματα που σήμερα λύνονται γρήγορα (για παράδειγμα, η διαδικασία εγγραφής των πρωτοετών συνιστούσε παλιότερα μια κόλαση).
Αν στην έρευνα και στη διοίκηση τα πράγματα βελτιώθηκαν πολύ, στη διδασκαλία τα πράγματα δεν προχώρησαν τόσο. Παρατηρείται κατ’ αρχήν υπερβολικός αριθμός φοιτητών ανά αίθουσα στην αρχή αλλά, καθώς περνάει ο χρόνος, καταγράφεται μια «αραίωση», που όλοι έχουν συνηθίσει να θεωρούν φυσιολογική. Μοιάζει παράξενο, αλλά δεν είναι: έχουμε ταυτόχρονα πολλούς και λίγους φοιτητές.
Στην ουσία, απουσιάζει οποιοδήποτε κίνητρο (εκτός από την απειλή του παρουσιολογίου) για να μείνει ο φοιτητής στην αίθουσα μέχρι το τέλος του εξαμήνου. Οι Ελληνες φοιτητές περνούν υπερβολικό χρόνο στα αμφιθέατρα λόγω του μεγάλου αριθμού των μαθημάτων που υποχρεούνται να πάρουν. Επιπλέον, απουσιάζει ο θεσμός των «βοηθών διδασκαλίας», που θα αναβάθμιζε την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευση, ενώ παρατηρείται περιορισμένη διάθεση αξιοποίησης εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας. Η εκπαίδευση ακόμη είναι συχνά εστιασμένη στη θεωρία, ενώ υπάρχει μια τάση υποβάθμισης των πρακτικών δεξιοτήτων.
Αντιθέτως, άλλαξε δραματικά ο χαρακτήρας της φοιτητικής συμμετοχής στη λειτουργία των ιδρυμάτων. Παλιότερα ο ρόλος των φοιτητικών παρατάξεων στη ζωή του πανεπιστημίου ήταν υπερμεγέθης. Οι φοιτητές είχαν μεν φωνή, αλλά οι συνδικαλιστές διέθεταν υπερβολική επιρροή στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Σήμερα βέβαια πήγαμε στο άλλο άκρο: οι φοιτητές απουσιάζουν από τις συλλογικές διαδικασίες των ιδρυμάτων.
Συνολικά, η πολιτική στα ΑΕΙ έχει υποχωρήσει. Αντιθέτως, δεν έχει υποχωρήσει η πίστη των πολιτικών ηγεσιών πως προορισμός τους είναι να παρεμβαίνουν διαρκώς στις λειτουργίες της ανώτατης εκπαίδευσης ακόμη και για ασήμαντες λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα ο τρόπος εκλογής των αντιπροσώπων στις φοιτητικές εκλογές.
Το πανεπιστήμιο παντού στο κόσμο συνιστά ένα σύνολο από θεσμούς, κανόνες και πρακτικές. Οσο πιο σημαντικού κύρους είναι ένα πανεπιστήμιο, τόσο πιο βαθιά στον χρόνο παραπέμπουν αυτές οι πρακτικές και τόσο πιο προσεκτικές είναι οι κυβερνήσεις έναντι του πειρασμού να τις «πειράξουν».
Στην Ελλάδα συμβαίνει το αντίθετο. Οι πολιτικές ηγεσίες, παρότι συχνά έχουν περιορισμένη γνώση και εμπειρία της λειτουργίας του ελληνικού πανεπιστημίου, θεωρούν αυτονόητη υποχρέωσή τους να επιχειρούν, συχνότερα από όσο αντέχει η κοινή λογική, αλλαγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι συνεχείς αλλαγές στη διαδικασία της εκλογής των πρυτανικών αρχών.
Εχω χάσει πια τον λογαριασμό όλα αυτά τα χρόνια πόσες φορές και προς ποιες κατευθύνσεις άλλαξε η διαδικασία εκλογής του πρύτανη: ψήφος με κάλπη ή ηλεκτρονική, με ή χωρίς συμμετοχή των φοιτητών, με άμεση ή έμμεση συμμετοχή των φοιτητών, με ή χωρίς συμμετοχή των διοικητικών υπαλλήλων, με ενιαίο ή χωριστό ψηφοδέλτιο για τους αντιπρυτάνεις, με ή χωρίς συμβούλιο. Αστειότητες… Σχεδόν κάθε κυβέρνηση που περνάει από αυτήν την έρημη χώρα θεωρεί μεγάλη συμβολή την αλλαγή της διαδικασίας εκλογής των πρυτανικών αρχών, βαφτίζοντας κάθε φορά τις παρεμβάσεις της «τομή». Το ίδιο και τώρα. Θα ήταν για γέλια, αν δεν ήταν δυστυχώς για κλάματα.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.