Ενα κουτάκι κόκα-κόλα τούς φαινόταν πολύ ωραίο. Κυριολεκτικά ωραίο. Ομορφο. Και σπάνιο. Γι’ αυτό, όταν έπεφτε ένα τέτοιο κατακόκκινο θαυματάκι στα χέρια κανενός, το φυλούσε και φρόντιζε να του εξασφαλίσει την περίοπτη θέση που του άξιζε.
Το κουτάκι στο σπίτι της Λέα Υπι χρησίμευε σαν βάζο για ένα τριαντάφυλλο. Αυτή είναι και η αλλόκοτη εικόνα στο εξώφυλλο του βιβλίου της («Free, Coming of Age at the End of History», Penguin, 2021). Το ευτελές αλουμινένιο ανθοδοχείο χρησιμεύει ως σύμβολο του θάμβους που ένιωθαν οι «τρόφιμοι» της απομονωμένης κομμουνιστικής Αλβανίας για οτιδήποτε ερχόταν από τον έξω κόσμο. Οτιδήποτε διέφερε και είχε χρώμα.
Η Υπι ήταν έντεκα χρόνων όταν έπεσε το καθεστώς Χότζα. Τότε έμαθε ότι η σχέση της με τον «αστό» πρώην πρωθυπουργό της Αλβανίας δεν ήταν απλή συνωνυμία. Τότε άρχισε αιφνιδίως να συνειδητοποιεί πως οι δικοί της –τυλιγμένοι στη νομιμόφρονα σιωπή τους καθ’ όλη την παιδική της ηλικία– έτρεφαν μύχιο μίσος για το καθεστώς που τους είχε ταπεινώσει και βασανίσει. Ο σχολαστικά τακτοποιημένος κόσμος της μικρής Λέα θρυμματιζόταν. Ηταν ένας κόσμος κίβδηλος. Αλλά η αλήθεια της ελευθερίας, που τον διαδέχτηκε, ήταν βίαιη και χαοτική. Το ίδιο βάναυση με την οργανωμένη πλάνη.
Το κορίτσι που διηγείται αυτή την οδυνηρή ενηλικίωση –που συνέπεσε με την πολιτική αφύπνιση των γύρω της– σήμερα είναι 42 ετών και διδάσκει στο London School of Economics. Διαβάζοντας την ιστορία της, δεν συνειδητοποιείς μόνο πόσο κοντά είναι στον χώρο η τόσο εξωτική περιπέτεια της Αλβανίας. Συνειδητοποιείς πόσο κοντινή είναι και στον χρόνο. Μια σαραντάρα Αλβανίδα έχει ζωντανή μνήμη του ολοκληρωτισμού και της –ενίοτε κανιβαλικής– αναρχίας που ακολούθησε την εξάρθρωσή του.
Τόσο κοντά – η Υπι έχει συγγενικούς δεσμούς με την Ελλάδα, καθώς η γιαγιά της καταγόταν από πλούσια οικογένεια της Θεσσαλονίκης. Κι όμως τόσο μακριά στην ιστορία.
Η αντίστροφη ανάγνωση προκύπτει αντανακλαστικά: Τι μας λέει για τον συλλογικό μας εαυτό το γεγονός ότι ένας Ελληνας, συνομήλικος της Υπι, έχει ακούσει για αυτές τις εμπειρίες –μονοφωνική γυάλα και ακραία ένδεια, δικτατορία και εμφύλιος– μόνο από διηγήσεις; Τι μας λέει για την κοινή μας ζωή ότι η δημοκρατία, τα γενέθλια της οποίας γιορτάζουμε σήμερα, ρίζωσε και άντεξε σε ανέφελες και αντίξοες εποχές, για σχεδόν μισόν αιώνα, κάνοντας το αιματηρό πρώτο μισό του Εικοστού να ακούγεται σαν ένα άγριο παρελθόν, προ πολλού ενταφιασμένο;
Η πλουραλιστική φύση της ίδιας της δημοκρατίας επιβάλλει ότι ο καθένας θα τη βιώνει –θα τη σέβεται και θα την αμφισβητεί, θα τη στοχάζεται ή θα την κράζει στα γήπεδα και στα θέατρα– με τον δικό του τρόπο. Ομως, τα τόσο νωπά τραύματα στις ζωές των άλλων δικαιώνουν την ιστορική τροχιά που ασφαλίζει τη δική μας κοινή ζωή.
Είναι μεγάλη γιορτή σήμερα.
Λαιμοί
Ο Ανταμ Τουζ, ο ιστορικός της Οικονομίας τον οποίο λατρεύει η νέα Αριστερά, επινόησε τον όρο «πολυκρίση». Δεν τον ενδιαφέρει τόσο η συγχρονία πολλών κρίσεων. Τον ενδιαφέρει το πλέγμα και το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής τους. Το άθροισμά τους, έγραψε, είναι πολύ πιο επικίνδυνο από τις επιμέρους κρίσεις. Ο πόλεμος προκαλεί ενεργειακή φτώχεια· που προκαλεί κοινωνική αναταραχή· που καθιστά αναγκαία την επιστροφή στα ορυκτά καύσιμα· γεγονός που εκτροχιάζει τις προσπάθειες για τιθάσευση της κλιματικής κρίσης, για τις καταστροφικές εκδηλώσεις της οποίας ξοδεύουμε πολλά. Καις κάρβουνο για να προστατεύσεις το παρόν των ευάλωτων, καθιστώντας τους κλιματικά πιο ευάλωτους στο μέλλον. Ακόμη και αυτό που έχει λογική στην οικονομία –η άνοδος των επιτοκίων– έχει τόσες παρενέργειες που δεν μπορείς εύκολα να αποφασίσεις αν προτιμάς την πληθωριστική ασθένεια από την υφεσιακή θεραπεία. Ευτυχώς που η φήμη του Τουζ έχει φτάσει και στην Ελλάδα. Ευτυχώς, γιατί κάποιοι ομόδοξοί του μπορεί να τον διαβάζουν – και να συναισθάνονται τι κάνουν, όταν προσπαθούν να κρεμάσουν όλη τη βαριά αλυσίδα της «πολυκρίσης» σε ένα λαιμό.
Σταχτοκάπηλοι
Κραυγάζουν εις Μάτιν.