Την τελευταία εβδομάδα οι ηγέτες δύο ισχυρών δημοκρατιών, ο Τζο Μπάιντεν των ΗΠΑ και ο Ολαφ Σολτς της Γερμανίας, εκφώνησαν δύο βαρυσήμαντες ομιλίες: του πρώτου είχε θέμα «τη συνεχόμενη μάχη για την ψυχή του έθνους», όπως την αποκάλεσε ο Λευκός Οίκος· του δεύτερου, «το μέλλον της Ευρώπης». Η ισχύς των δύο χωρών είναι τέτοια που οι αποφάσεις των ηγετών τους μπορούν να αποτρέψουν δυσμενείς εξελίξεις στις ΗΠΑ, στην Ευρωπαϊκή Ενωση και, στη συνέχεια, στον υπόλοιπο κόσμο. Και οι δύο εξέθεσαν σοβαρότατα προβλήματα, αλλά και την πεποίθηση ότι μπορούν να ξεπεραστούν. Και οι δύο θέτουν το πλαίσιο της διαμάχης μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού, μεταξύ ψύχραιμης, συλλογικής αντιμετώπισης των προβλημάτων και των κραυγών του λαϊκισμού και του αυταρχισμού που ενθαρρύνουν τη διχόνοια για να αξιοποιήσουν τους δηλητηριώδεις καρπούς της. Σημαδιακό, όσον αφορά τη φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, ο Μπάιντεν μίλησε αποκλειστικώς για τον κίνδυνο που διατρέχει η δημοκρατία εντός των ΗΠΑ, ενώ ο Σολτς αναφέρθηκε και στις εσωτερικές προκλήσεις και στη θέση της Ε.Ε. στον κόσμο. Ο καγκελάριος δεσμεύθηκε να προσφέρει οικονομική, πολιτική και στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία «για όσο χρειαστεί», αναφέρθηκε θετικά στη διεύρυνση της Ε.Ε., με τη σταδιακή ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας. Το πιο σημαντικό κομμάτι για όσες χώρες είναι ήδη μέλη της Ενωσης, ήταν ίσως η πρόταση του καγκελάριου για «σταδιακή μετάβαση» σε σύστημα πλειοψηφικών αποφάσεων στην Ε.Ε., σε σημαντικά ζητήματα.
Οι ομιλίες –του Μπάιντεν στη Φιλαδέλφεια την Πέμπτη 1η Σεπτεμβρίου και του Σολτς στην Πράγα τη Δευτέρα 29 Αυγούστου– έλαβαν χώρα λίγο πριν από την 83η επέτειο της έναρξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αμερικανός πρόεδρος είχε στόχο τον προκάτοχό του, Ντόναλντ Τραμπ, και τους φανατικούς οπαδούς του, όταν μιλούσε για τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει η δημοκρατία στις ΗΠΑ. Ομως, η εφιαλτική μνήμη του Αδόλφου Χίτλερ είναι πάντα παρούσα. «Η Ιστορία διδάσκει ότι η τυφλή αφοσίωση σε έναν ηγέτη και η πρόθυμη άσκηση πολιτικής βίας είναι θάνατος για τη δημοκρατία», είπε ο Μπάιντεν. «Για πολύ καιρό λέγαμε στους εαυτούς μας ότι η αμερικανική δημοκρατία είναι εγγυημένη. Ομως δεν είναι. Πρέπει να την υπερασπιστούμε – ο καθένας μας», πρόσθεσε.
Ο Σολτς, μιλώντας στην αίθουσα του Πανεπιστημίου του Καρόλου, σημείωσε ότι «ήταν οι Γερμανοί που έγραψαν την πιο μελανή σελίδα» του ιστορικού ιδρύματος, κλείνοντάς το, εκτοπίζοντας και σκοτώνοντας «χιλιάδες μέλη του πανεπιστημίου». «Η Ρωσία του Πούτιν θέλει να επανασχεδιάσει τα σύνορα βιαίως, κάτι που εμείς στην Ευρώπη δεν θέλουμε να ζήσουμε πάλι. Η βάναυση επίθεση στην Ουκρανία είναι και επίθεση στην τάξη ασφαλείας της Ευρώπης», είπε ο Σολτς. «Η ενωμένη Ευρώπη γεννήθηκε ως εγχείρημα ειρήνης. Στόχος της ήταν να μην ξεσπάσει πάλι πόλεμος μεταξύ των χωρών-μελών της. Σήμερα εναπόκειται σε εμάς να συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε αυτή την υπόσχεση για ειρήνη, ενισχύοντας την ικανότητα της Ε.Ε. να διαφυλάξει την ασφάλεια, την ανεξαρτησία και τη σταθερότητα εναντίον εξωγενών απειλών. Αυτή είναι η νέα αποστολή ειρήνης της Ευρώπης». Προσέθεσε ότι «οι ιστορικές αποφάσεις των τελευταίων μηνών μας έφεραν πιο κοντά στον στόχο» για μια Ε.Ε. με ισχυρότερη παρουσία στη γεωπολιτική σκακιέρα.
«Η Ιστορία διδάσκει ότι η τυφλή αφοσίωση σε έναν ηγέτη και η πρόθυμη άσκηση πολιτικής βίας είναι θάνατος για τη δημοκρατία».
Μιλώντας για μεταρρυθμίσεις, ο Σολτς σημείωσε: «Εκεί που σήμερα απαιτείται ομοφωνία, ο κίνδυνος μια χώρα να χρησιμοποιεί το βέτο της για να εμποδίσει τις άλλες να προχωρήσουν αυξάνει με κάθε νέο μέλος. Οποιος πιστεύει οτιδήποτε άλλο αρνείται να δει την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Γι’ αυτό έχω προτείνει τη σταδιακή μεταβίβαση σε πλειοψηφικές αποφάσεις στην κοινή εξωτερική πολιτική, αλλά και σε άλλους τομείς, όπως τη φορολογική πολιτική – γνωρίζοντας πολύ καλά ότι αυτό θα είχε επιπτώσεις και για τη Γερμανία». Απευθυνόμενους σε όσους διαφωνούν, είπε: «Επειδή λαμβάνω πολύ σοβαρά αυτές τις ανησυχίες, το μήνυμά μου είναι αυτό: ας αναζητήσουμε συμβιβαστικές λύσεις μαζί».
Ο καγκελάριος άρχισε την ομιλία του με τη φράση «το μέλλον μας μπορεί να συνοψιστεί σε μία λέξη: Ευρώπη». Στη συνέχεια παρουσίασε τις γενικές γραμμές μιας διευρυμένης και πιο λειτουργικής Ενωσης, όπου οι χώρες-μέλη αντιμετωπίζουν το δύσκολο βήμα να παραδώσουν μεγάλο μέρος της κυριαρχίας προς όφελος του συλλογικού καλού. Τέτοια προβλήματα οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των πολιτειών των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα την ενισχυμένη ομοσπονδία. Ουδείς θα ήθελε –ή περιμένει– η Ε.Ε. της συνεννόησης και του ανθρωπισμού να αντιμετωπίσει πόλεμο μεταξύ των μελών της. Ομως, πάντα θα προκύπτουν προβλήματα που απαιτούν όλες τις δυνάμεις πολιτικών και πολιτών για να λυθούν. Αυτό βλέπουμε και στις ΗΠΑ σήμερα. «Κοιτάξτε, η δημοκρατία μας είναι ατελής. Πάντα ήταν», υπογράμμισε ο Μπάιντεν. «Ομως, η Ιστορία και η κοινή λογική μάς λένε ότι οι ευκαιρίες, η ελευθερία και η δικαιοσύνη για όλους είναι πιο πιθανό να υπάρξουν στη δημοκρατία. Ποτέ δεν πετύχαμε πλήρως τις προσδοκίες της ίδρυσής μας, αλλά κάθε γενιά άνοιξε τις πόρτες λίγο περισσότερο ώστε να ενταχθούν περισσότεροι που αποκλείονταν πριν».
Μίλησε για την ελευθερία και την ισότητα που κινδυνεύουν και που πρέπει να διαφυλαχθούν. «Δεν είμαστε αδύναμοι ενώπιον των απειλών αυτών. Δεν είμαστε θεατές αυτής της συνεχόμενης επίθεσης εναντίον της δημοκρατίας», είπε. «Πιστεύω ότι η Αμερική βρίσκεται σε σημείο καμπής, μια απ’ εκείνες τις στιγμές που καθορίζουν το σχήμα όσων ακολουθήσουν. Και τώρα η Αμερική πρέπει να επιλέξει: θα πάει μπροστά ή πίσω;». Τα λόγια του Τζο Μπάιντεν ισχύουν τόσο για τις ΗΠΑ όσο για την Ε.Ε. και κάθε χώρα-μέλος.