Ποτέ δεν θα μπορούσε να φανταστεί ο υπουργός Εσωτερικών, που ανέμενε στον διάδρομο του σπιτιού για το πέρας του τοκετού, ότι αυτή ήταν η στιγμή. Εν μέσω της γενικής απεργίας το 1926, θα ήταν παρών στη γέννηση της μακροβιότερης γυναίκας στην εξουσία. Της πιο γνωστής, ίσως και της πιο σεβαστής γυναίκας παγκοσμίως. Υπήρξε η τελευταία της αριστοκρατικής γενιάς που γεννήθηκε και εκπαιδεύτηκε κατ’ οίκον. Το όνειρό της ήταν να ζήσει σε ένα σπίτι στην εξοχή με τα άλογα και τα σκυλιά της. Πέθανε στην –ανεκτίμητη– ιδιωτικότητα που της πρόσφερε το Μπαλμόραλ, περιτριγυρισμένη από κατοικίδια, ντυμένη με τουίντ, στη θαλπωρή των αναμμένων τζακιών. Εζησε λιγότερο ήρεμα στον αιώνα με τις έντονες κοινωνικές, πολιτικές, επιστημονικές και τεχνολογικές αλλαγές. Είδε το Λονδίνο να βομβαρδίζεται, το παλάτι του Ουίνδσορ να τυλίγεται στις φλόγες, πανηγύρισε μετάλλια 18 Ολυμπιάδων, γιόρτασε επετείους. Συναντήθηκε με ηγέτες και δικτάτορες, 15 Βρετανούς πρωθυπουργούς, 14 Αμερικανούς προέδρους, 7 πάπες και αναρίθμητες προσωπικότητες. Ταξίδεψε απεριόριστα, παρευρέθηκε σε πολυάριθμες υποχρεώσεις, διάβασε εκατοντάδες κρατικά έγγραφα. Ηταν σύζυγος και μητέρα με καθήκοντα. Είδε στην οικογένειά της γεννήσεις και θανάτους, γάμους και διαζύγια, κρίσεις, διαπομπεύσεις, αποχωρήσεις και διαγραφές. Είδε σκάνδαλα να σαρώνουν επηρεάζοντας τη μοναρχία αλλά, παραδόξως, ποτέ την ίδια προσωπικά. Η δημοφιλία της παρέμεινε –σχεδόν πάντα– σταθερή, παρότι βασίλισσα διαρκείας στην κεντρική σκηνή για παραπάνω από εβδομήντα χρόνια. Σύμβολο σταθερότητας μέσα σε έναν αναχρονιστικό θεσμό. Η άγκυρα στην κινούμενη άμμο εν μέσω θριάμβων και τραγωδιών.
Η Ελισάβετ, στα 21 της χρόνια, λέει ραδιοφωνικά στο BBC: «Δηλώνω ενώπιόν σας πως για όλη τη ζωή μου, είτε είναι μακρά είτε σύντομη, θα αφοσιωθώ στην υπηρεσία σας και στην υπηρεσία της ευρύτερης βασιλικής οικογένειας στην οποία όλοι ανήκουμε». Και το έκανε. Στον πρώτο χριστουγεννιάτικο λόγο, το 1952, έδωσε τον τόνο: «Ανήκουμε όλοι στη Βρετανική Κοινοπολιτεία, στην τεράστια ένωση των λαών που τα σπίτια τους βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη». Οταν ανέλαβε τα καθήκοντά της έγινε αρχηγός 32 κρατών. Στο τέλος του εικοστού αιώνα το νούμερο είχε μειωθεί στα 16 και στο τέλος της ζωής της στα 14. Την πόναγε η χαμένη ακεραιότητα των κτίσεων, η συρρικνωμένη αυτοκρατορία, οι αυξημένες εντάσεις μεταξύ της Αγγλίας και της Σκωτίας. Ανέτρεξα στους πρώτους της λόγους για να δω αν διευθέτησε ό,τι έταξε και έπεσα πάνω σε πρωτοποριακές λέξεις και εκφράσεις που ξαφνιάζουν. «Πάνω από όλα πρέπει να κρατήσουμε ζωντανό το περιπετειώδες πνεύμα που είναι γνώρισμα της νεότητας, και με τη λέξη “νεότητα” δεν εννοώ όσους είναι νεαροί στα χρόνια, αλλά τους νέους στην καρδιά, άσχετα από την ηλικία».
Μίλησε για ανεκτικότητα και κατανόηση την εποχή που ο τόπος ήταν μια άλλη, διαφορετική χώρα. Στη σκοτεινή, καρβουνιασμένη μεταπολεμική περίοδο λιτότητας, που συνέπεσε με την ενθρόνισή της, δεν υπήρχαν αυτοκινητόδρομοι, διακοπές στο εξωτερικό, αξιοπρεπές φαγητό, ούτε καν τηλεόραση. Τότε που οι δάσκαλοι ράπιζαν τα παιδιά, οι ομοφυλόφιλοι φυλακίζονταν και η κρεμάλα περίμενε τους εγκληματίες, εκείνη είπε: «Να δουλέψουμε στην κατεύθυνση της ανεκτικότητας και της κατανόησης». Αντιλήφθηκε εγκαίρως ότι η συνοχή και η μακροημέρευση προϋποθέτουν αλλαγές. «Το στέμμα δεν είναι ένα αφηρημένο σύμβολο, αλλά ο ζωντανός και προσωπικός μεταξύ μας δεσμός». Παρέλαβε μια πρωτεύουσα που δεκαετίες μεταναστευτικών ρευμάτων τη μετέτρεψαν σε ζωντανή, ποικιλόμορφη, πολυεθνική πρωτεύουσα. Ηγήθηκε αρχικά μιας λευκής κατά βάση χώρας που εμπλουτίστηκε. Το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι γεννημένο εκτός Ηνωμένου Βασιλείου, το 11% έχει ρίζες στην Αφρική, στην Ασία και στην Καραϊβική και πάνω από δύο εκατομμύρια είναι μουσουλμάνοι. Και έδωσε κουράγιο σε όλους εκείνους που συνέβαλαν «με την κούραση της πληκτικής, επαναλαμβανόμενης, εργασίας τους στην ευημερία της κοινότητας».
Η βασίλισσα Ελισάβετ μίλησε για ανεκτικότητα και κατανόηση την εποχή που ο τόπος ήταν μια άλλη, διαφορετική χώρα.
Ο Τσώρτσιλ πίστευε ότι ο γάμος της ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόταν η χώρα στη δύσκολη μεταπολεμική περίοδο, ρομαντισμό και γκλάμουρ «χρώμα στον δύσκολο δρόμο που οδεύουμε». Εκείνη απλώς εμπιστεύτηκε το ένστικτό της και παντρεύτηκε από έρωτα έναν άνδρα που δεν άρεσε στην οικογένειά της, δεν τον εμπιστεύονταν και του το έδειχναν. Στην τελευταία της ομιλία η βασίλισσα μίλησε ως σύζυγος κάνοντας μνεία στο φιλοπερίεργο πνεύμα του άνδρα της, την ικανότητά του να γελάει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Αναφέρθηκε στο άτακτο, ερευνητικό βλέμμα του, που παρέμεινε το ίδιο ζωντανό από τη μέρα που τον αντίκρισε έως το τέλος. Αυτή δεν είναι η νεότητα; Μια τυχερή γυναίκα που κατάφερε να την παντρευτεί. «Αλλά η ζωή, φυσικά», συνέχισε, «αποτελείται από τελικούς αποχαιρετισμούς και από πρώτες συναντήσεις». «Το πένθος είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την αγάπη».
Η ενθρόνισή της, τον Ιούνιο του 1953, μεταδόθηκε τηλεοπτικά, για πρώτη φορά, παρ’ όλες τις ενστάσεις του πρωθυπουργού και του υπουργικού συμβουλίου, χωρίς κανείς να παρατηρήσει ότι, καθώς προχωρούσε, το ρούχο της «πιάστηκε» στο χαλί που ήταν στρωμένο με λάθος τρόπο, ακινητοποιώντας τη. Συγκροτημένη, έκανε για πρώτη φορά αυτό που θα κάνει τα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Αντεπεξήλθε χωρίς να σκοντάψει. Κυρία της μοίρας και των καταστάσεων. Αντίο στη γυναίκα που διέθετε τα θελκτικά, αξιοθαύμαστα, πολύ βρετανικά χαρακτηριστικά: κουράγιο, άρνηση παραίτησης, συνέπεια, μετριοπάθεια, σιωπηλή αξιοπρέπεια, πραγματισμό και ένα μοναδικό δικό της στυλ που έκανε μόδα ό,τι ήταν ντεμοντέ. Μια γυναίκα που αντιπροσώπευσε αξίες που θεωρούνται λίγο-πολύ παρωχημένες. Στωικότητα την εποχή της γρήγορης ανταμοιβής, άσκηση του καθήκοντος στις μέρες της ταχύτατης αυτοπροβολής, επιμονή σαν αντίβαρο στην άμεση εκπλήρωση, λακωνικότητα μέσα στην ακατάσχετη φλυαρία, σεμνότητα μέσα στην επιδειξιομανία. Η Μεγάλη Βρετανία έχασε μια μονάρχη. Ο υπόλοιπος πλανήτης έχασε ένα χαρακτήρα, ένα καλό παράδειγμα χαρακτήρα που συνιστά παγκόσμια εξουσία από μόνος του.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.