Μετά μερικές εβδομάδες αποκαλύψεων και δημόσιου διαλόγου για το ζήτημα των υποκλοπών, μπορεί κανείς με ψυχραιμία να καταλήξει σε μερικές βασικές παραδοχές:
1. Το σκάνδαλο των υποκλοπών συνιστά μείζον ζήτημα για τη Δημοκρατία και βαριά προσβολή στο Σύνταγμα. Το θέμα είναι τόσο σοβαρό που αν μείνουν σκιές και δεν επέλθει η κάθαρση, απειλείται η δημοκρατική ομαλότητα.
2. Το ζήτημα αγγίζει όχι μία αλλά αρκετές όψεις του συνταγματικού οικοδομήματος: παραβιάσεις θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων, περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου, υπονόμευση της απρόσκοπτης λειτουργίας του βουλευτικού λειτουργήματος.
3. Το σκάνδαλο ανακάλεσε μνήμες ταραχωδών εποχών προκαλώντας δυσάρεστους συνειρμούς και συσχετίσεις με ωμές, αυθαίρετες και αντιδημοκρατικές πρακτικές της μετεμφυλιακής περιόδου, γεγονός που εξηγεί την ευαισθησία και τη βαθιά αποστροφή της ελληνικής κοινωνίας έναντι τέτοιων συμπεριφορών της κρατικής εξουσίας.
4. Γνωστό πλέον διεθνώς ως το «ελληνικό Watergate» το σκάνδαλο διασύρει την κυβέρνηση και τη χώρα και δίνει παγκοσμίως την εντύπωση πως η Ελλάδα απομακρύνεται από εμπεδωμένες ευρωπαϊκές φιλελεύθερες αξίες και το κράτος δικαίου. Το ότι η κυβέρνηση συνεχίζει να εκθέτει τον εαυτό της και τη χώρα επιτιθέμενη σε δημοσιογράφους και στον διεθνή Τύπο είναι άκρως ανησυχητικό.
5. Με την παρακολούθηση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ από επίσημες κρατικές υπηρεσίες, παραβιάστηκε η άρρητη συμφωνία της Μεταπολίτευσης η οποία συνέβαλε καταλυτικά στην πολιτική ομαλότητα της περιόδου: οι πολιτικοί αντίπαλοι στη δημοκρατία δεν αντιμετωπίζονται ως δυνάμει εχθροί του κράτους.
6. Το σκάνδαλο των υποκλοπών δεν συνιστά μεμονωμένο ατόπημα. Αντίθετα, πρόκειται για την κορυφή ενός μεγάλου παγόβουνου. Η υπόθεση αποκάλυψε ένα μηχανισμό παρακολουθήσεων που αφορά πολλές χιλιάδες άτομα κατ’ έτος. Αν μάλιστα αληθεύουν οι ανησυχίες πως σε αυτόν τον τεράστιο για μια σύγχρονη δημοκρατία κατάλογο υπάρχουν κι άλλοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι, τότε η χώρα έχει σοβαρά μολυνθεί από πρακτικές και νοοτροπίες ολοκληρωτικών καθεστώτων.
7. Ο πρωθυπουργός έχει αντικειμενικά και υποκειμενικά την πολιτική ευθύνη. Αντικειμενικά, γιατί είναι ο πολιτικός προϊστάμενος αυτών των ανθρώπων και υπηρεσιών, με νόμο μάλιστα που ο ίδιος άλλαξε. Και υποκειμενικά, γιατί την αποδέχτηκε. Ποιος είναι όμως ο ορισμός της έννοιας της πολιτικής ευθύνης; Μήπως, όπως ειρωνικά διατύπωσε ένας φίλος συνταγματολόγος, πολιτική ευθύνη είναι όταν ένας πρωθυπουργός λέει πως αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη; Δηλαδή, κενού περιεχομένου όρος αποκλειστικά προορισμένος για επικοινωνιακή χρήση; Αν αποδεχτούμε κάτι τέτοιο, υπονομεύεται η συνταγματική βάση της σχέσης μεταξύ πολίτη και διακυβέρνησης και ο πρωθυπουργός μετατρέπεται σε αιρετός απόλυτος μονάρχης.
8. Η διαχείριση του θέματος από την κυβέρνηση δείχνει να ακολουθεί τα στάδια του πένθους, όπως τα ορίζουν οι ψυχολόγοι. Στην πρώτη φάση ήταν η άρνηση. Αδυνατώντας να αποδεχτεί την ύπαρξη του προβλήματος, που η ίδια δημιούργησε, η κυβέρνηση υιοθέτησε μια υπερασπιστική τακτική που μπορεί να συνοψιστεί στη φράση: «ψέματα-ψέματα-ψέματα, μόνο ψέματα». Καθώς το φρικτό σύνολο από fake news που κατασκεύασε κατέρρευσε σταδιακά σαν πύργος από τραπουλόχαρτα (γεγονός που θύμισε τα σοβιετικά ψέματα στο ατύχημα του Τσερνόμπιλ), η κυβέρνηση πέρασε στη δεύτερη φάση του πένθους, τον θυμό: «υπάρχουν πιο σοβαρά προβλήματα να ασχοληθούμε», «όσοι μας κάνουν κριτική παίζουν τα παιχνίδια του Ερντογάν και του Πούτιν» και άλλα τέτοια φαιδρά υποστηρίζονται τώρα. Αυτός ο «θυμός» όμως οδηγεί τον πρωθυπουργό και την κυβέρνησή του στην ηθική χρεοκοπία.
9. Υβρις, νέμεσις, κάθαρσις! Η παραίτηση του πρωθυπουργού ήταν και παραμένει η μόνη λυτρωτική διέξοδος για τη Δημοκρατία μας έπειτα από ένα τέτοιο σκάνδαλο. Μια τέτοια εξέλιξη θα λειτουργήσει αναζωογονητικά για τον κοινοβουλευτισμό μας και θα συμβάλει στη διαλεύκανση χωρίς σκιές. Διαφορετικά το ζήτημα θα πλανάται για καιρό πάνω από το πολιτικό σύστημα και οι υποψίες πως μεθοδεύεται επιχείρηση συγκάλυψης θα απειλούν την πολιτική ομαλότητα. Στο Σύνταγμά μας, περιγράφονται με σαφήνεια, χωρίς δράματα και περιττές φανφάρες, τα κοινοβουλευτικά βήματα μετά μια πρωθυπουργική παραίτηση. Ακολουθώντας τις συνταγματικές επιταγές, όχι μόνο δεν θα απειληθεί η σταθερότητα, αλλά αντίθετα οι θεσμοί θα αποφορτιστούν, η κρίση θα κοπάσει και σταδιακά θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη προς το κράτος και τους θεσμούς του. Ετσι ανανεώνονται οι δημοκρατίες και όχι ταυτίζοντας τη σταθερότητα με ένα πρόσωπο. Εξάλλου, η εποχή του «L’ état c’ est moi» έχει προ πολλού παρέλθει.
10. Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδηςείναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.