Ο φασισμός είναι σαν τον λαϊκισμό. Τόσο πολυφορεμένος που πια δεν εξηγεί τίποτε. Αφορίζει. Δεν ορίζει.
Η εκλογική επιτυχία της Μελόνι αφορίζεται ως (επ)άνοδος του φασισμού. Ομως, το ρεύμα που την ανέδειξε δεν μοιάζει σε πολλά με αυτό που ιστορικά ήταν ο φασισμός. Δεν έχει τα χαρακτηριστικά του μιλιταριστικού νεανικού κινήματος. Αντιθέτως. Είναι, όπως γράφτηκε, ένας «φασισμός των boomers» – περισσότερο έκφραση μιας μνησικακίας της ωριμότητας, παρά μια παραφορά της νεότητας. Δεν εμφορείται από τον αυθεντικό εθνικισμό της τεστοστερόνης, αλλά από μια θηλυκή μετεξέλιξή του. Το έθνος αναζητεί τη μητερούλα του.
Το γεγονός ότι η νίκη της Μελόνι δεν εξηγείται μόνο ως προϊόν της ιστορικής μήτρας του ιταλικού φασισμού, την καθιστά όχι λιγότερο, αλλά περισσότερο ανησυχητική. Η επικράτηση δεν οφείλεται (δυστυχώς) τόσο σε τοπικές ιδιαιτερότητες, όσο σε ελλείμματα που στοιχειώνουν όλες τις δημοκρατίες της Δύσης. Πρόκειται για το χιλιοτραγουδισμένο χάσμα χαμένων – κερδισμένων, όπως αποκρυσταλλώνεται και στις αξιακές διαφορές μητρόπολης – περιφέρειας, κοσμοπολίτικου κέντρου και περιαστικής «επαρχίας».
Αν ευσταθεί αυτό το σχήμα, που επιχειρεί να περιγράψει τις αιτίες των -ισμών (λαϊκισμού και φασισμού), προτού σπεύσει να τους επικαλεστεί σαν αναθέματα, πού θα μπορούσαμε να βρούμε την αντανάκλασή του εδώ, σε μας, στα οικεία ελλείμματα;
Τρία –όλα πολύ νωπά– παραδείγματα. Ποιον ευνοεί η εντύπωση ότι περίπου δεκαπέντε χρόνια μετά την αποκάλυψη ενός ομολογημένου πολιτικού σκανδάλου (Siemens), δεν τιμωρείται κανείς; Ποιος επωφελείται από την επιβεβαίωση (έκθεση Λύτρα) ότι στα μικρά περιφερειακά νοσοκομεία έχεις θανάσιμα χειρότερη περίθαλψη, απ’ ό,τι στις μετρημένες κλίνες των μεγάλων νοσηλευτικών ιδρυμάτων του κέντρου; Πού θα μπορούσε να οδηγήσει πολιτικά το γεγονός ότι, σε μια εποχή απρόσιτων ενοικίων, η μόνη δωρεάν προσφερόμενη φοιτητική στέγη εμφανίζεται να στεγάζει μόνο ντίλερ και κατσαρίδες; Δεν είναι άραγε αυτό το μείγμα αναξιοπιστίας των δημοκρατικών θεσμών και κοινωνικών ανισοτήτων που φτιάχνει τις Μελόνι;
Η απάντηση εξαρτάται από το κατά πόσον υπάρχουν δυνάμεις του δημοκρατικού συστήματος που αναγνωρίζουν και θεραπεύουν τα ελλείμματα. Σε ορισμένα πεδία –όπως η δημόσια εκπαίδευση και η νεανική στέγη– έχει γίνει η αρχή. Σε άλλα –όπως η αναδιάρθρωση του ΕΣΥ και η αποτελμάτωση στην απονομή της δικαιοσύνης– η πρώτη τετραετία ήταν κάτι σαν προθέρμανση για τη δεύτερη.
Η αυτοφωτογράφιση της Μελόνι με τα πεπόνια είναι κάτι βαθύτερο από μια μιντιακή πρόκληση. Η επίδοξη πρωθυπουργός μεταφράζει τον εαυτό της, καταργώντας εικονικά την απόσταση που χωρίζει τα σύμβολα από τα πράγματα. Μας γυρίζει έτσι στο στάδιο του πολιτισμού που το όνομα και το ονομαζόμενο έπρεπε να ταυτίζονται. Το «μελόνι» είναι απλώς, απλούστατα, αυτό που λέει: Πεπόνι. Αυτή είναι η σαγήνη του φασισμού. Δεν κουράζει το κοινό του με δικαιολογήσεις, διαγράμματα και διαμεσολαβήσεις. Παίρνεις αυτό που βλέπεις.
Φοβίσματα
Μπορεί να μην ισχύει αυτό που λένε πως ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό. Μπορεί να μην σε κάνει πραγματικά δυνατό, σε κάνει όμως εύκολα να αισθάνεσαι πιο δυνατός. Ο κλυδωνισμός των παρακολουθήσεων δεν σκότωσε την κυβέρνηση. Ποσοτικά, οι δημοσκοπικές επιδόσεις της καταγράφονται ίσες με πριν. Γι’ αυτό και κάποιοι στο κυβερνητικό στρατόπεδο ένιωσαν όχι μόνο αλώβητοι, αλλά ενισχυμένοι. Η ιστορία της επισύνδεσης, λένε, όχι μόνο δεν μας έκανε κακό, αλλά διήγειρε και τα αντισώματα της βάσης μας. Δηλαδή; Προκάλεσε την υποψία μιας ανατροπής. Κι έτσι βοήθησαν την αφύπνιση των αντισύριζα ενστίκτων. Εδωσαν στην κυβέρνηση το φόβητρο που έχει ανάγκη ιδίως ενόψει της πρώτης, χαλαρής κάλπης, όπου η στρατηγική της ίδιας ήταν η αβλαβής προσπέραση της απλής αναλογικής. Η πίεση των παρακολουθήσεων έδωσε –σύμφωνα με την εκ των υστέρων ανάλυση– τη λαβή στον Μητσοτάκη να προβάλει έναν κίνδυνο (λέγε με και «τερατογένεση») που μπορεί να κινητοποιήσει το μικρό, αλλά κρίσιμο ακροατήριο της στρατηγικής ψήφου. Ευτυχές ατύχημα, με άλλα λόγια. Ο,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο αυτάρεσκο.