Ο πολιτικός λόγος δεν είναι απαραίτητα κομματικός. Το αντίθετο. Η απέκδυση του κορσέ των κομματικών σκοπιμοτήτων επιτρέπει στην πολιτική σκέψη να ανασάνει. Και να δει τη μεγάλη εικόνα.
Αυτή την αξίωση ήγειρε και η εναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου του «Κύκλου Ιδεών». «Από μια δημόσια συζήτηση εκτός θέματος σε Ελλάδα εντός θέματος», έλεγε ο τίτλος. Ο –όχι και τόσο αβρός– υπαινιγμός του Ευάγγελου Βενιζέλου είναι ότι κόμματα και media χάνουν το θέμα – ή τα θέματα. Χάνουν από το βλέμμα τους τις υπαρξιακές προκλήσεις, λόγω του στενού τους –εκλογικού– ορίζοντα. «Το κομματικό σύστημα είναι στενότερο της κοινωνίας», είπε ο Βενιζέλος με μια διάθεση θεσμικού αντισυστημισμού που μετατοπίζει το «εκτός» σε «υπεράνω». Από αυτή την οπτική γωνία, του παρατηρητή που κάθεται πάνω σε κάρβουνα, ο Βενιζέλος περιγράφει με ιστορικούς όρους την αντανάκλαση του πολέμου της Ουκρανίας στα ελληνοτουρκικά. Θυμίζει ότι «η Ελλάδα γεννήθηκε ως ανεξάρτητο κράτος με τη θεωρία ότι μπορεί να συμβάλει μαζί με την παρακμάζουσα τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία στην ανακοπή της καθόδου της Ρωσίας στη Μεσόγειο». Και ότι περίπου με το ίδιο σκεπτικό Ελλάδα και Τουρκία εντάχθηκαν το 1952 στο ΝΑΤΟ.
Υπό το φως της Ιστορίας, η προσπάθεια του Ερντογάν να εμφανίσει την Τουρκία ως ενδιάμεση δύναμη –μεταξύ Ρωσίας και Δύσης– φαίνεται σαν άγριο ρίσκο. Ο Τούρκος πρόεδρος τζογάρει το γεωπολιτικό συνάλλαγμα που εξασφάλιζε επί εβδομήντα χρόνια στη χώρα του η πρόσδεσή της με τη Δύση.
Τι θα σήμαινε για την Τουρκία μια ρήξη με τη Δύση;
Οι Δυτικοί συνήθως αναρωτιούνται τι θα σήμαινε για τους ίδιους η απώλεια της Τουρκίας. Τι θα έχαναν χάνοντας αυτή τη μεγάλη χώρα από τις τάξεις της συμμαχίας; Τώρα, με αυτή την απώλεια να μη μοιάζει πια απίθανη, έχει ενδιαφέρον να ρωτήσει κανείς: Τι θα έχανε η Τουρκία χωρίς τη Δύση;
Ο Βενιζέλος είναι κατηγορηματικός: η Τουρκία δεν μπορεί να υπάρξει ως ενιαίο κράτος εκτός Δύσης. Υπερβολή; Αρκεί κανείς να σκεφτεί τι παθαίνει ήδη η Ρωσία που, παρότι πάντοτε αλλότρια προς το δυτικό σύστημα, υποφέρει από τη ρήξη που προκάλεσε με την Ε.E. και τις ΗΠΑ.
Μια ανάλογη ρήξη του Ερντογάν με τη Δύση –μέσω, ας πούμε, μιας σύγκρουσης στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ– θα είχε για την Τουρκία συντριπτικές συνέπειες, όχι μόνο γιατί είναι γεωπολιτικά και στρατιωτικά πολύ μικρότερο μέγεθος από τη Ρωσία. Είναι ταυτόχρονα και πιο εκτεθειμένη στη Δύση – περισσότερο οικονομικά εξαρτημένη και πολιτισμικά διαποτισμένη.
Το καθεστώς του Ερντογάν –παρά τις εκκαθαρίσεις ή και εξαιτίας αυτών– είναι πολύ πιο ασταθές εσωτερικά από το καθεστώς του Πούτιν. Σε περίπτωση που ο ίδιος βάλει τη χώρα του σε διπλωματικό και οικονομικό αποκλεισμό, η πρόβλεψη του Βενιζέλου δεν θα μοιάζει πια υπερβολική. Η Ρωσία μπορεί να καταλήξει μετά την ουκρανική αυτοκαταστροφή της σε δορυφόρο της Κίνας. Για την Τουρκία δεν θα υπάρχουν όμως εναλλακτικά λιμάνια.