Η αβυσσαλέα αμάθεια που επικρατεί στη χώρα μας για τον θεσμό της βασιλείας (έπειτα από πολυετή πλύση εγκεφάλου) επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά από την πλημμυρίδα σχολίων και αναλύσεων κάθε λογής που προκάλεσε ο θάνατος της Ελισάβετ Β΄ και οι επακόλουθες εκδηλώσεις πένθους. Τα σχόλια αυτά φανέρωναν πρώτα πρώτα πλήρη άγνοια της ίδιας της βρετανικής ιστορίας. Εγινε κατά κόρον λόγος για «χίλια χρόνια» σαν να επρόκειτο για αδιάσπαστη και αδιατάρακτη συνέχεια. Σαν να μην είχαν μεσολαβήσει εμφύλιοι πόλεμοι, αλλαγές δυναστείας και επιπλέον ένα αβασίλευτο πολίτευμα. Αλλωστε, πολλές από τις «παραδόσεις» σχετικά με το τελετουργικό δεν είχαν ιστορία ούτε ενάμιση αιώνα… Το δε σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας (Η.Β.) έχει ηλικία μόλις εκατό ετών (από τότε που αποσπάστηκε η υπόλοιπη Ιρλανδία).
Τα πληθωρικά σχόλια φανέρωναν ακόμη πιο παράδοξη και αποκαρδιωτική άγνοια όχι της βρετανικής ιστορίας, αλλά του σύγχρονου κόσμου. Διατυπώνονταν σαν να ήταν το Η.Β. η μοναδική «συνταγματική μοναρχία» ή, σωστότερα, βασιλευόμενη δημοκρατία (βλ. «Κ» 11.9.2022). Υπάρχουν όμως όχι μία, όχι δύο, αλλά επτά (7) ακόμη βασιλευόμενες δημοκρατίες στην Ευρώπη. Οι τρεις σκανδιναβικές (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία), οι τρεις που συγκρότησαν από το 1944 την Μπενελούξ ως τελωνειακή ένωση (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) και, τέλος, η Ισπανία. (Στο Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου το πολίτευμα δεν διαφέρει από βασιλευόμενη δημοκρατία, ενώ το Βασίλειο των Κάτω Χωρών συνήθως αναφέρεται ως «Ολλανδία».)
Αρχαιότερο είναι το Βασίλειο της Δανίας (ή «Δανιμαρκίας»). Εχει μάλιστα να επιδείξει τα χίλια χρόνια αδιάσπαστης συνέχειας που δεν διαθέτει το Η.Β. Σχεδόν εξίσου αρχαίο είναι το γειτονικό Βασίλειο της Νορβηγίας, αλλά απέκτησε ξανά την ανεξαρτησία του μόλις το 1905, έπειτα από πέντε και πλέον αιώνες, στη διάρκεια των οποίων το νορβηγικό στέμμα ανήκε πρώτα στους βασιλείς της Δανίας και από το 1814 σε εκείνους της Σουηδίας. Τα τρία κράτη της Μπενελούξ γεννήθηκαν τον 19ο αιώνα, ενώ η Ισπανία απέκτησε ξανά βασιλέα το 1975, έπειτα από διακοπή σχεδόν μισού αιώνα.
Και οι επτά αυτές βασιλευόμενες δημοκρατίες είναι κοινοβουλευτικές. Λειτουργούν με κλασικό κοινοβουλευτικό σύστημα, σαν το Η.Β., που υπήρξε άλλωστε το αρχέτυπο του συστήματος. Υπάρχουν επιμέρους διαφορές, όπως η ρητή κατάργηση ορισμένων βασιλικών δικαιωμάτων ή η μετάλλαξη του Βελγίου σε ομοσπονδιακό κράτος. Αλλά από μία αιρετή προεδρία εξακολουθεί να προτιμάται η κληρονομική βασιλεία – ως ενσάρκωση της κρατικής υπόστασης, ιστορικής συνέχειας και ενότητας, αν όχι και ως εγγύηση της συνταγματικής νομιμότητας, όπως εξηγήθηκε σε προηγούμενο άρθρο (βλ. «Κ» 11.9.2022).
Γιατί λοιπόν δεν μαθαίνουμε τίποτα ή σχεδόν τίποτα για τις άλλες βασιλευόμενες δημοκρατίες, ενώ βομβαρδιζόμαστε με τις πιο ανούσιες λεπτομέρειες για το Η.Β., σαν να ήταν η μοναδική; Ασφαλώς παίζει ρόλο το μέγεθος της χώρας. Παίζει επίσης ρόλο το αυτοκρατορικό παρελθόν της, που συντηρείται ως ανάμνηση από την ύπαρξη της Κοινοπολιτείας. Παίζει ρόλο η εμμονική περιέργεια ειδικά των Αμερικανών για τη βασιλεία που αποτίναξαν και στερήθηκαν. Αλλά τον καθοριστικότερο ρόλο μάλλον παίζει η γλώσσα: η παγκόσμια κυριαρχία των αγγλικών. Σ’ αυτή την άμεσα κατανοητή γλώσσα διατυπώνεται και σχολιάζεται το βρετανικό βασιλικό αφήγημα, σε όλα τα επίπεδα, από τις υπερπαραγωγές των τελετών μέχρι τα ατέρμονα κουτσομπολιά και τις σαπουνόπερες. Χάρη σ’ αυτές τις προϋποθέσεις, η βρετανική βασιλεία προσφέρεται για πολύ προσοδοφόρα εκμετάλλευση από τον κλάδο του τουρισμού, αλλά και των τηλεοπτικών ή άλλων συναφών δικαιωμάτων.
Τα πράγματα θα ήσαν ασφαλώς διαφορετικά αν η γλώσσα ήταν κατανοητή μόνο από τους ντόπιους. Είναι και μικρότερα βασίλεια σε θέση να συντηρούν ανακτορικές φρουρές με φανταχτερές στολές άλλης εποχής και να οργανώνουν επιβλητικές τελετές. Παράδειγμα, η ενθρόνιση του νέου βασιλέα των Κάτω Χωρών Γουλιέλμου-Αλεξάνδρου το 2013, μετά την παραίτηση της 75χρονης μητέρας του Βεατρίκης. Με εξαίρεση την απουσία κυριολεκτικής «στέψης», δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από ανάλογη βρετανική τελετουργία. Ούτε καν τις ζητωκραυγές από τεράστια πλήθη. Αντίθετα μάλιστα, βρήκα ιδιαίτερα εντυπωσιακό το γεγονός ότι κάθε μέλος των δύο Βουλών ορκίστηκε ατομικά πίστη στον νέο βασιλέα, μετά τη δική του ορκωμοσία. Αλλά ίσως δεν κατάλαβα καλά, αφού όλα ειπώθηκαν (και σχολιάστηκαν) στα ολλανδικά…
* Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τέως καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
• Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος απουσιάζει σε άδεια.