«Ποια είναι η επόμενη Πολωνία;». Είχαν πολλά δισ. να διαχειριστούν. Και το ερώτημα που έβαζαν στον εαυτό τους, προκειμένου να βρουν ποιος θα είναι ο επενδυτικός τους προορισμός, ήταν αυτό: Ποια χώρα βρίσκεται σήμερα σε ένα αναπτυξιακό μεταίχμιο; Ποια έχει ήδη κάνει το πρώτο βήμα για να περάσει το κατώφλι από τις προβληματικές στις κανονικές οικονομίες; Ποια μοιάζει με συμπιεσμένο ελατήριο, όπως η Πολωνία στις αρχές του 21ου αιώνα;
Οι επενδυτές αυτοί διάλεξαν Ελλάδα. Το να συγκρίνεις την Ελλάδα με την Πολωνία –μια χώρα που έμεινε για μισόν αιώνα στον πάγο της σοβιετικής ημικατοχής και έφτασε να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είκοσι τρία χρόνια μετά την Ελλάδα– δεν είναι δόκιμο. Το παραδεχόταν και ο επενδυτής που επιχειρούσε τη σύγκριση. Ο ίδιος, όμως, επέμενε σε μια πολύ κρίσιμη, κατά τη γνώμη του, ομοιότητα: Εκεί, όπως κι εδώ, υπήρχε πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο που καθηλωνόταν από το σύστημα. Το «σύστημα» στην Ελλάδα μπορεί να μην ήταν κομμουνιστική δικτατορία. Ηταν όμως μια βραδύτατη πελατειακή γραφειοκρατία που χρεοκόπησε, αφήνοντας τις δυο γενιές μορφωμένων Ευρωπαίων που είχε προλάβει να αναθρέψει, χάρη κυρίως στα ευρωπαϊκά κονδύλια, χωρίς εναλλακτικές.
Το παράθυρο ευκαιρίας που αυτοί οι θεσμικοί επενδυτές έβλεπαν στην Ελλάδα ήταν ότι το κράτος μεταρρυθμιζόταν και μεταρρύθμιζε την οικονομία. Σύμφωνα με την οπτική τους, το «σύστημα» συγχρονιζόταν με τις καταπιεσμένες δυνατότητες της κοινωνίας. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όλοι οι ισοπεδωμένοι από τη χρεοκοπία τομείς της οικονομίας ήταν έτοιμοι να εκτοξευθούν.
Οι αντοχές της Ελλάδας στις αλλεπάλληλες κρίσεις –το γεγονός ότι οι επιδόσεις της ήταν καλύτερες του ευρωπαϊκού μέσου όρου στην πανδημία και τώρα, στον πόλεμο– έκαναν τον κυνηγό της επόμενης Πολωνίας να αισθάνεται δικαιωμένος. Είχε ποντάρει σωστά.
Μέχρι προχθές. Καθόταν έξω, απολαμβάνοντας τον ήλιο του αθηναϊκού φθινοπώρου, αλλά η διάθεσή του ήταν συννεφιασμένη. Τι γίνεται; Τι είναι αυτό το σκάνδαλο; Πόσο επικίνδυνο είναι; Θα επιζήσει η κυβέρνηση; Θα εξακολουθήσει η Ελλάδα να καθοδηγείται από «ανθρώπους που καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί μια σύγχρονη οικονομία»;
Σε μια από τις τακτικές επισκέψεις του στην Ελλάδα είχε πάει μια εκδρομή στην ενδοχώρα. Εκεί, λέει, γνώρισε τον Ελληνα που τον εντυπωσίασε περισσότερο. Εναν μεσήλικο ξενοδόχο που, όταν ήρθε η ώρα του λογαριασμού, του είπε ότι θα του έκανε «έκπτωση» αν πλήρωνε μετρητά. Ο ινκόγκνιτο επενδυτής δεν δελεάστηκε. Πλήρωσε με κάρτα. Και στη συνέχεια της φιλικής τους συζήτησης ο ξενοδόχος τού είπε περήφανος πως ο γιος του δουλεύει σε μεγάλο διεθνή οικονομικό οργανισμό.
«Πώς είναι δυνατόν; Ο άνθρωπος αυτός, που πήγε να με παρασύρει στη μαύρη οικονομία, να έχει παιδί που διαπρέπει σε τέτοιο επίπεδο;».
Είναι δύσκολο για τον ξένο να καταλάβει πως έτσι είναι όλες οι ελληνικές οικογένειες. Το αρχαϊκό συγκατοικεί με το νεωτερικό. Η ευρωπαϊκή συνείδηση παλεύει με τη φωνή της φαμίλιας. Δεν κάνουν σασμό.
Μπάλα
Ποιος δεν θα ήθελε να γινόταν αλλού; Ποιος μπορεί να διαχωρίσει το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα από το εξωγηπεδικό του περιβάλλον; Μόνο το άκουσμα του τόπου ανακαλεί τις μεθόδους που απαιτήθηκαν για να γίνει εκεί η διοργάνωση. Τώρα η ποδοσφαιρόφιλη Δύση αντιδρά σαν αιφνιδιασμένη – σαν να μην ήξερε σε ποιον πολιτισμό εξήγε τόσον καιρό το αθλητικό της θέαμα, εισάγοντας ταυτόχρονα ποταμούς από πετροδόλαρα. Το στίγμα αυτής της συναλλαγής είναι βέβαιο ότι θα γίνει αόρατο στο πρώτο λάκτισμα. Η σαγήνη του αθλήματος θα επικρατήσει. Η μπάλα θα παιχτεί πάλι εκτός τόπου και χρόνου – στην ανιστορική σφαίρα της μαγείας. Οπου κι αν γίνεται, το Μουντιάλ είναι Μουντιάλ και προορίζεται να προκαλέσει αναστολή των τύψεων ακόμη και του πιο πολιτικοποιημένου φιλάθλου. Είναι και μια ευκαιρία να απολαύσεις το άθλημα χωρίς την αρρώστια του οπαδού – χωρίς την αγωνία που σε κατατρώει όταν πονάς για τη φανέλα. Τα υπόλοιπα – τη δυστοπική χλιδή του εμιράτου και την εύκολα εξαγοράσιμη ανοχή της Δύσης– ούτε τα προκάλεσε η μπάλα ούτε μπορεί να τα θεραπεύσει. Θα περιμένουν.