Δεν ήταν γραμμένο. Ηταν ραμμένο και κορνιζαρισμένο, με κεφαλαία γράμματα – όπως οι αναρτήσεις των φανατικών στα κοινωνικά δίκτυα: «Η ΣΙΩΠΗ ΔΕΝ ΚΑΝΕΙ ΠΟΤΕ ΛΑΘΟΣ», φώναζε το καδράκι από τη δομή του διαβόητου ιδρύματος στον Βόλο. Ο κατηχητής της «Κιβωτού» υπέκυπτε έτσι στην αντίφαση: Για να δηλώσει την αξία της σιωπής, είχε ράψει τη γραφή. Την είχε προπαγανδίσει με μεγάλα γράμματα. Ο δογματικός έχει ανάγκη να βλέπει τη βεβαιότητά του τυπωμένη – ίσως επειδή κατά βάθος δεν είναι τόσο βέβαιος. Δεν του αρκεί να πιστεύει στη σιωπή. Πρέπει και να την κραυγάζει.
Την αντίστροφη χρήση της σιωπής κάνουν οι Κινέζοι διαδηλωτές με τις λευκές κόλλες. Η δύναμη των άγραφων χαρτιών που προτάσσουν στα πρόσωπα των ανδρών της Ασφάλειας αποκαλύπτει ότι το πανίσχυρο καθεστώς –το εξοπλισμένο με τα πιο εξεζητημένα μέσα παρακολούθησης και επιβολής– δεν αντέχει ούτε το μη σύνθημα. Ξεκουφαίνεται από τη σιωπή. Ισως επειδή κατά βάθος δεν είναι και τόσο ισχυρό.
Λένε ότι η ιδέα της διαδήλωσης-χωρίς-δήλωση με τις λευκές Α4 κατάγεται από ένα παλιό ανέκδοτο που σατίριζε τη Σοβιετία: Οι αστυνομικοί της σε συνελάμβαναν ακόμη κι αν δεν έλεγες τίποτε, γιατί «ήξεραν τι ήθελες να πεις». Αυτή είναι άλλωστε και η παλιά διάκριση του ολοκληρωτισμού από τις δικτατορίες. Στις απλές δικτατορίες κινδυνεύουν μόνο οι αντικαθεστωτικοί – αυτοί που εκδηλώνονται και δρουν κατά του καθεστώτος. Στον ολοκληρωτισμό κινδυνεύουν όλοι – και οι αδρανείς. Το καθεστώς επιλέγει ποιοι είναι οι αντιφρονούντες του. Απλώνει την εξουσία και στο αδήλωτο είναι των ανθρώπων.
Λένε, επίσης, ότι όσο κι αν είναι συγκινητικές, οι εικόνες των Κινέζων που τους σέρνουν σηκωτούς επειδή ύψωσαν μια λευκή σελίδα δεν σηματοδοτούν κλονισμό του κράτους του Πεκίνου. Σε σύγκριση με τα εκατομμύρια των πειθήνιων, αυτοί που αντιδρούν είναι λίγοι.
Ομως το μήνυμά τους δεν βασίζει την ισχύ του ούτε στα ντεσιμπέλ ούτε στη μαζικότητα. Βασίζεται στη γύμνια του. Σαν να λέει: «Δεν θέλω κάτι να πω. Θέλω να μπορώ να πω κάτι». Στο μάτι του δυτικού παρατηρητή, που μετέχει ήδη σε έναν πολιτισμό κατακλυσμιαίας και τοξικής φλυαρίας, το μήνυμα καταφέρνει με την άρρητη γλώσσα του να αρθρώσει την αλήθεια της ελευθερίας. Οπου, ως α-λήθεια εννοείται αντίθετο της λήθης.
Η σινική σιωπή βγάζει την ελευθερία από τη λήθη, χωρίς να χρειάζεται μετάφραση. Είναι μια γλώσσα οικουμενική. Διασώζει έτσι και την αξίωση του φιλελευθερισμού να είναι οικουμενικός. Μπορεί οι αλυσίδες του εφοδιασμού να κόβονται· μπορεί να αναβιώνουν οι προστατευτισμοί και οι εθνικισμοί· μπορεί να κλαίμε την κακομοίρα την παγκοσμιοποίηση, αλλά η παγκόσμια κοινότητα αξιών που έχει διαμορφωθεί δεν ανατρέπεται. Μετέχουν σε αυτή εξίσου η γυναίκα στο Ιράν, ο έγκλειστος στην καραντίνα της Σαγκάης και ο Φινλανδός που τους παρακολουθεί από την οθόνη του κινητού του.
Ο φιλελευθερισμός δεν τελειώνει την Ιστορία. Την κινεί.
Πλουραλισμοί
Ενα ρεπορτάζ του Spiegel για την Ελλάδα ανακλήθηκε. Δεν αποσύρθηκε οριστικά. Το Μέσο αμφιβάλλει «για την προηγούμενη περιγραφή των γεγονότων». Και θέλει να ερευνήσει περαιτέρω για να αποφασίσει αν το ρεπορτάζ θα επαναδημοσιευθεί «σε διορθωμένη και επικαιροποιημένη μορφή». Ηδη δύο άλλα μεγάλα γερμανικά ΜΜΕ –η Zeit και η Deutsche Welle– έχουν δημοσιεύσει εκτενή μετα-ρεπορτάζ, προσπαθώντας να διακριβώσουν πόσο ισχυρές είναι οι αμφιβολίες για τις αρχικές πληροφορίες του Spiegel. Εγιναν λάθη; Υπήρξε βιασύνη ή προκατάληψη στην αξιολόγηση των στοιχείων; Ποια ήταν αυτά τα στοιχεία; Μπορεί κανείς σήμερα να ανατρέξει σε αυτά για να τα διαψεύσει ή να τα επιβεβαιώσει; Την ώρα που οι Γερμανοί ψείριζαν τι πραγματικά έγινε τον περασμένο Αύγουστο στα σύνορα της Ελλάδας, στην ελληνική δημόσια σφαίρα εξακολουθούσαν να αναμετριούνται αντίπαλες, μονολιθικές βεβαιότητες. Πράγμα που βέβαια αποδεικνύει ότι έχουμε πλουραλισμό στην Ελλάδα. Πλουραλισμό τυφλοτήτων. Εχουμε πολλούς που μοιρολογούν την ελευθερία του Τύπου. Αλλά λίγους που ανησυχούν για την ποιότητά του.
Στου Βασίλη
Η σοφία των πρώην: Οταν δεν μπορείς να μιλήσεις, καλύτερα να μασάς.