Εκλεισε ένας χρόνος ενός πολέμου, για τον οποίο αυτός που τον ξεκίνησε πίστευε ότι θα τελειώσει σε λίγα εικοσιτετράωρα. Οταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν έδωσε την εντολή για την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία ήταν πεπεισμένος, με βάση τους σχεδιασμούς των επιτελών του, ότι τα ρωσικά άρματα μάχης θα έφταναν και θα καταλάμβαναν το Κίεβο μέσα σε τρεις ημέρες.
Τριακόσιες εξήντα πέντε ημέρες μετά, οι περισσότεροι –αν όχι όλοι– αναλυτές πιστεύουν ότι ο πόλεμος θα διαρκέσει για πολύ ακόμη και συμφωνούν ότι θα αποτελέσει σημείο καμπής στη σύγχρονη ιστορία, επιφέροντας ανατροπές στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, που υπήρχε πριν από την έναρξή του.
Είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η εξέλιξη αυτή συγκαταλεγόταν στις επιδιώξεις του Πούτιν. Αλλωστε, δεν θα είναι η μόνη περίπτωση που ο Ρώσος ηγέτης πέφτει έξω. Ανεξάρτητα, όμως, από το ποια θα είναι η κατάληξη του πολέμου και οι συνέπειές της, το γεγονός και μόνον ότι διεξήχθη σε ευρωπαϊκό έδαφος το 2022 και συνεχίζεται το 2023, έρχεται να μας υπενθυμίσει πόσο λίγο, τελικά, έχει αλλάξει η ανθρώπινη φύση.
Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, ο Θουκυδίδης, εξιστορώντας τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, εκτιμούσε πως όσο ο άνθρωπος παραμένει ένα εγωιστικό ον, οι σχέσεις μεταξύ δομημένων συλλογικών οντοτήτων –είτε αυτές αποκαλούνται πόλεις-κράτη, όπως στην αρχαιότητα, είτε κράτη, όπως σήμερα– θα είναι ανταγωνιστικές. Οι δε ηγέτες τους, δημοκρατικοί ή αυταρχικοί, θα μετέρχονται όλα τα μέσα που τους είναι διαθέσιμα, από οικονομικά έως στρατιωτικά, για να αυξήσουν την ισχύ τους ή να μειώσουν αυτή των αντιπάλων τους.
Οι υπερεθνικές συνεργασίες, όπως η ΕΟΚ και μετέπειτα Ε.Ε., που δημιουργήθηκαν μετά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και τους ποταμούς αίματος που προκάλεσαν, η ισορροπία τρόμου ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και η υιοθέτηση διεθνούς δικαίου συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί η αντίληψη ότι η επιλογή του πολέμου ως μέσου επίλυσης των διαφορών ανήκει στο παρελθόν. Αυτό μπορεί να ίσχυσε για αρκετές δεκαετίες στο μεγαλύτερο μέρος αυτού που αποκαλούμε Δύση, αλλά οι περιφερειακές συρράξεις δεν σταμάτησαν ποτέ.
Η άποψη ότι η ανθρωπότητα όσο «προοδεύει» –κοινωνικά, οικονομικά, τεχνολογικά, πολιτισμικά– δεν θα χρειάζεται να διεξάγει πολέμους είναι γοητευτική μεν, ψευδαίσθηση δε. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήρθε να αποδείξει ότι ούτε στην «πολιτισμένη» Ευρώπη έχουν πάψει να υπάρχουν ηγέτες που θεωρούν ότι ο πόλεμος είναι το καλύτερο μέσο για να πετύχουν αυτό που επιδιώκουν. Είναι μια αντίληψη τόσο παλιά, όσο υπάρχουν άνθρωποι. Που πάντα θέλουν περισσότερα από όσα έχουν, είτε αυτά είναι εδάφη είτε πλούτη, και φθονούν τους άλλους για όσο περισσότερα πιστεύουν ότι κατέχουν.