Οι τραγικές συνέπειες του σεισμού στην Τουρκία με τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες και τους πολύ περισσότερους άστεγους και βιαίως μετακινηθέντες πληθυσμούς, που για καιρό θα βιώνουν τις βαριές συνέπειες, προκάλεσαν τεράστιο σοκ στην παγκόσμια κοινή γνώμη, και ακόμη μεγαλύτερο στους λαούς της περιοχής μας. Η ανθρώπινη διάσταση της τραγωδίας ξεπέρασε όλες τις γεωπολιτικές μικροψυχίες, ανταγωνισμούς και προκαταλήψεις.
Στις δύο πλευρές του Αιγαίου ο σεισμός αποτέλεσε ένα μάθημα ζωής, μια βίαιη και απότομη επιβολή της λογικής πάνω σε πολιτικές ηγεσίες, τηλεοπτικά κανάλια και κοινωνίες που είχαν χάσει τα μυαλά τους από τον εθνικιστικό πυρετό και την παράνοια που αυτός προκαλεί.
Γιατί είναι αλήθεια πως εδώ και πολύ καιρό οι δύο κοινωνίες, η τουρκική και η ελληνική, βομβαρδίζονται από ΜΜΕ που, χρησιμοποιώντας συστηματικά έναν τοξικό λόγο, επενδύουν στα πιο σκοτεινά ένστικτα σε ό,τι αφορά την οπτική των διμερών θεμάτων. Τα τελευταία χρόνια, τα πράγματα χειροτερεύουν καταφανώς. Καθημερινώς, ενθουσιώδη ΜΜΕ μάς πληροφορούν για νέα όπλα που σχεδιάζεται να αγοραστούν και ένθερμοι δημοσιογράφοι, απόστρατοι και κυβερνητικοί αξιωματούχοι μάς παρουσιάζουν τα πλεονεκτήματά τους με τόσο ζήλο λες και συμμετέχουμε σε εκθέσεις όπλων. Αφήνω στην άκρη τις γραφικές καταστάσεις, όπου, παρουσία του πρωθυπουργού, δύο μητροπολίτες τέλεσαν αγιασμό και ράντισαν τα αεροσκάφη Rafale, εικόνες που προκαλούν όχι μόνο γέλιο, αλλά γεννούν και απελπισία για την κατάσταση του ορθολογισμού στη χώρα.
Το αποτέλεσμα δεν είναι παρά η εμπέδωση ενός κλίματος αμοιβαίας καχυποψίας και διαρκούς πεποίθησης ότι ο πόλεμος είναι ante portas. Είναι αυτή η ανικανότητα συνεννόησης και διατήρησης νηφάλιων προσεγγίσεων που συνέβαλε στον παραληρηματικό ενθουσιασμό ενός τμήματος τουλάχιστον της κοινωνίας για την έξαρση του ανταγωνισμού των εξοπλισμών.
Επιπλέον, διαμορφώθηκε μια μοναδική σκέψη –συχνό φαινόμενο σε κοινωνίες με ανελεύθερα χαρακτηριστικά–, η οποία όχι μόνο δαιμονοποιεί οποιαδήποτε ιδέα αποκλίνει από την κυρίαρχη στο ζήτημα των σχέσεων των δύο κρατών, αλλά και καταδικάζει οποιαδήποτε αυτονόητη σκέψη. Το ότι «η γη κινείται» στο ζήτημα των ελληνοτουρκικών σχέσεων δεν έχει ακόμη κατακτηθεί στη χώρα μας.
Η ιδέα φέρ’ ειπείν πως οι δύο χώρες οφείλουν να συμβιβαστούν, να συνεργαστούν οικονομικά και να αντιμετωπίσουν με νηφαλιότητα και πνεύμα αμοιβαίου συμφέροντος τα θέματα του Αιγαίου δεν μπορούσε καν να εκστομιστεί γιατί προκαλούσε την οργή των υπερ-πατριωτών, που έβλεπαν σε αυτήν το πρελούδιο της προδοσίας.
Γιατί δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε τους όρους μιας κοινής ευημερίας στο Αιγαίο, όταν τα κατάφεραν άλλες χώρες με πολύ μεγαλύτερο ιστορικό πολέμων και θανατικών;
Οι σεισμοί επέφεραν αλλαγή του κλίματος. Το πρόσωπο της τραγωδίας επαναφέρει τις ανθρώπινες διαστάσεις των πραγμάτων. Τα τηλεοπτικά δελτία, που διέσπειραν αχαλίνωτο εθνικιστικό λόγο, τώρα εστιάζουν στην ανθρώπινη διάσταση της τραγωδίας. Στη συγκυρία αυτή μαζί με την ανθρωπιά επανέρχεται –προσωρινά;– και η λογική.
Κι όταν επανέρχεται η λογική, βρίσκουν χώρο να διατυπωθούν τα σωστά ερωτήματα: Γιατί πρέπει να πνιγόμαστε στα χρέη για να υποστηρίζουμε το ΑΕΠ και τις βιομηχανίες θανάτου ισχυρών κρατών που κερδοφορούν από το αίμα των ανθρώπων; Γιατί δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε τους όρους μιας κοινής ευημερίας στο Αιγαίο, όταν τα κατάφεραν άλλες χώρες με πολύ μεγαλύτερο ιστορικό πολέμων και θανατικών; Μήπως ο εθνικιστικός πυρετός είναι βολικός όχι μόνο στους διεθνούς εμπόρους όπλων αλλά και στους πολιτικούς εμποράκους στη χώρα;
Καθώς η λογική, έστω και προσωρινά, πρυτανεύει κάποιοι τολμούν να μιλήσουν με τη φωνή του ορθολογισμού. Οπως πρόσφατα, η Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία υποστήριξε πως δεν είναι ταμπού η συνεκμετάλλευση του Αιγαίου και πως είναι θέμα χρόνου να συμβεί. Αυτονόητα πράγματα δηλαδή, αλλά καθόλου δεδομένα για το είδος της σκέψης που έχει πρυτανεύσει στη χώρα.
Είναι αλήθεια ότι οι εθνικιστές έχουν ένα προνόμιο. Καθώς είναι θερμοκέφαλοι –όσοι από αυτούς, δηλαδή, δεν είναι απλώς έμποροι μιας μετοχής «blue chip», του πατριωτισμού– είναι οι πρώτοι και καλύτεροι για να μας πουν εκατό τρόπους για το πώς θα μπλεχθούμε σε καβγά με τον γείτονα.
Το δυστύχημά τους, αλλά ακόμη μεγαλύτερο δυστύχημα για τους πολίτες, είναι πως δεν έχουν ποτέ καμιά καλή ιδέα για το πώς δεν θα αρχίσουμε ή έστω πώς θα βγούμε από τον καβγά. Και κυρίως, πώς θα βγούμε «άθικτοι», αντί να θρηνούμε χαμένες ζωές, χαμένες πατρίδες και διχοτομήσεις ή να παρακαλάμε νυχτιάτικα τους Αμερικανούς να μεσολαβήσουν μπας και μερικές κατσίκες μιας βραχονησίδας αφεθούν να βόσκουν στην ησυχία τους.
Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.